Zuid-Beiroet, kloppend hart van Hezbollah, betaalt alweer de prijs

Op de redactie van de pro-Hezbollah krant al-Akhbar ontmoet ik Hasan Illeik, één van hun opkomende journalistieke talenten. Hij is sjiiet en woont in Dahiyeh. Hij noemt zichzelf atheïst, maar staat toch vierkant achter Hezbollah, een religieus geïnspireerde verzetsorganisatie van de Iraanse theocratie in Libanon.

De Dahiyeh-doctrine

Volgens Illeik proberen de Syrische rebellen de prijs op te drijven van de Hezbollah-interventie in Syrië, om de steun voor Hezbollah te doen afnemen: ‘Israël probeerde hetzelfde in 2006 met de massale vernieling van Dahiyeh. Het was een genocide tegen onze herinnering, cultuur en geschiedenis. Ze wilden zoveel mogelijk dood en vernieling aanrichten. Onze vertrouwde plaatsen, oude gebouwen, erfgoed, alles was weg. Ze wilden de geest van het verzet breken door de prijs te verhogen.’

Een Israëlische militaire doctrine werd naar Dahiyeh genoemd: doelbewust burgerinfrastructuur vernietigen om de burgerbevolking te doen lijden als straf voor hun steun aan een militie, met als de doel de populaire steun voor de militie te doen afnemen en hen af te schrikken.

‘Maar Israël begreep niet dat de hele bevolking in Dahiyeh met Hezbollah is verbonden. Mijn neven en buren zijn Hezbollah. De mensen begonnen Hezbollah meer te steunen, niet minder.’ En dat is volgens Illeik voorlopig vandaag ook zo in gebieden met veel Hezbollah-aanhangers. ‘In 2006 hoopte de 14 Maart coalitie net als de VS dat de Israëlische aanval het einde van Hezbollah zou inluiden. Mensen voelden aan dat Israël objectieve bondgenoten heeft in Libanon. En ook vandaag voelen mensen dat een verzwakking van Hezbollah een overwinning voor Israël zou zijn.’

Dahiyeh is niet gelijk aan Hezbollah

Maar niet iedereen denkt er zo over. ‘Ik wil niks met Hezbollah te maken hebben’, zegt de goedlachse taxichauffeur Ahmed Moussa, sinds 1983 inwoner van Dahiyeh. We rijden op een boogscheut van de recente vernieling. Het autowrak staat er nog. ‘Hezbollah is gevreesd, niet geliefd. En als het Westen Syrië aanvalt, zal Iran Hezbollah vragen om raketten op Israël af te vuren. Wij zullen opnieuw de prijs betalen. Denk je dat we zin hebben in een nieuwe Israëlische bommencampagne zoals in 2006? Neen! Mensen durven dat niet zeggen. Als Hezbollah toen die Israëlische soldaten niet had gekidnapt, was hier niks gebeurd. Zie je al die nieuwe appartementsblokken? Dat was allemaal vernield.’

We rijden door de buurt die Israël in 2006 tot puin herleidde. 33 dagen van dood en vernieling. ‘Ik was er elke dag’, zegt Ahmed. ‘We waren compleet verrast. Wijken waar we een dag eerder nog door reden, lagen de volgende dag volledig in puin. Er was niks over van de gebouwen. Alles weg. Maar ze begonnen tijdens de oorlog al aan de wederopbouw.’ Het is alweer een tijd geleden dat Ahmed een journalist in zijn taxi had. ‘Journalisten komen alleen als het oorlog is en sinds 2006 is er geen oorlog meer geweest tussen Hezbollah en Israël’, lacht hij.

Ahmed nodigt me uit in zijn appartement. Elke ochtend wanneer hij de gordijnen van zijn woonkamer opende, zag hij hem: Bashar Assad, levensgroot tegen de muur. ‘Gelukkig hebben ze zijn portret van de muur gehaald, maar Syriërs zullen niet stoppen tot hij echt weg is. Een verschrikkelijke dictator is het. En Hezbollah helpt hem, dus is Hezbollah ook verschrikkelijk. Logisch, toch?’ Na elke zin volgt Ahmed’s bulderlach. Hij is een gewone man die zich ver van politiek houdt. Verwonderlijk, hier in de meest gepolitiseerde wijk van Libanon. Is Dahiyeh dan toch diverser in opinie dan soms wordt beweerd?

Collateral damage

Ik kan niet ontsnappen aan Ahmed’s gastvrijheid. Hij nodigt me uit om van zijn kookkunsten te genieten. Zelf mijdt hij het onderwerp, maar als ik vraag of hij niet bang is om op een dag met zijn taxi op de verkeerde plaats te rijden, klinkt het stoer: ‘We zijn dat gewoon, bomauto’s. Maar door Hezbollah voel ik me zeker niet beschermd. Integendeel. Ze bezorgen ons alleen maar problemen. Het zijn dieven. Ze helpen Bashar Assad. Tegen Israël vechten ze al lang niet meer. Er is geen bezetting meer.’ Wanneer ik uitdagend tegenwerp dat ze vechten voor de bevrijding van Palestina komt Ahmed niet bij van het lachen. ‘Ze zeggen dat ze Israël zullen vernietigen. Ze dromen. Dat zal nooit gebeuren. En dat weten ze zelf ook wel. Maar ze gebruiken dat omdat ze aan de macht willen blijven.’

Hasan Illeik gelooft er nog in. Hij doet een erg verregaande uitspraak: ‘De doden en gewonden binnen de rangen van Hezbollah, alle doden in Syrië, de miljoenen vluchtelingen, de instabiliteit in Libanon? Het is spijtig, maar dat is collateral damage van een noodzakelijke beslissing om te strijden voor een hoger doel. Als we niet in Syrië zouden vechten, zou de prijs nog hoger zijn: Syrië zou verdwijnen in de zak van Israël. Palestijnen en zelfs Syriërs zullen dat binnenkort beseffen.’

Gedachtenpolitie

Ahmed kwam in 1983 in Zuid-Beiroet wonen, na zijn job als opzichter bij de Amerikaanse luchtmacht in Saoedi-Arabië. ‘Ik houd van Amerikanen’, lacht hij. ‘Je zal zeker mensen vinden die niet van buitenlanders houden, maar zij zijn gehersenspoeld.’ Een bezoek aan sjiitische pro-Assad vluchtelingen uit het Syrische Homs in Ouzai leert hoe sterk de gedachtenpolitie hier is. In downtown Beiroet nemen we een taxi. Na 20 minuten rijden, zien we Beiroet veranderen van pracht en praal in armoedigheid. De taxichauffeur kijkt af en toe in de achteruitkijkspiegel, alsof hij al heel de rit twijfelt om ons aan te spreken.

Plots stopt hij de auto. ‘Weten jullie bij wie jullie op bezoek gaan?’ vraagt hij beleefd en bezorgd. ‘Ik wil me niet bemoeien, maar Ouzai is geen makkelijke buurt, het is nogal…’, stamelt hij. ‘Ik zal het zo zeggen: het is een arme volkswijk waar buitenstaanders niet echt welkom zijn.’ Overal duiken vlaggen en posters van Hezbollah en de Syrische president Bashar Assad op. ‘Vertrouw je de mensen bij wie je op bezoek gaat?’ vraagt hij. We zijn op weg naar Nour en Hasna, moeder en dochter uit Homs in Syrië. Ze zijn op de vlucht voor het geweld in Homs en vonden hier onderdak en bescherming, in een arme sloppenwijk van Ouzai, een sjiitische wijk van Beiroet.

De taxichauffeur brengt ons tot bij een aftands appartementsgebouw in de nauwe steegjes. De Syrische familie verwelkomt ons met waterpijp en koffie. De gastvrijheid en de eeuwige glimlach van moeder en dochter zijn amper te rijmen met de oorlogsverhalen. De gesprekken over hun hoop en dromen zorgen voor afwisseling en sfeer in de kamer, waar we op een paar matrassen op de grond zitten. Voor de rest staren enkel koude witte muren ons aan.

‘De matrassen krijgen we van Hezbollah’, zegt Nour. Er is zelfs geen licht, want naar goede Libanese gewoonte is de elektriciteit uitgevallen. Een paar kaarsen is net genoeg om het gesprek verder te zeten. ‘Nee, wij zijn niet gevlucht voor het Syrische leger, wij zijn gevlucht voor de terroristen. Het Syrische leger beschermt ons. Elke dag worden granaten en raketten afgevuurd, en schieten sluipschutters mensen dood.’

Nour steunt president Bashar Assad, maar het enige dat ze verlangt is veiligheid. ‘Ik voel dat we alles kwijt zijn: mijn thuis. Een vreemd, ziek, ongerust gevoel’, zegt ze. Haar zoon bleef achter in Homs. Al dagen hoort ze niets van hem. Heel open vertelt ze over haar leven in het geteisterde Homs, en hun leven voor alles begon. Ze verloren alles. Na een paar uur keuvelen vertrekken we met de belofte om zeker terug te keren.

‘Het kan gevaarlijk worden voor buitenlanders’

En dan breekt de hel los. Het zicht van buitenlanders in deze volkswijk brengt een vrouw ertoe om hysterisch van de vierde verdieping van een woonblok naar beneden te stormen en luidkeels “spionnen” te roepen. We springen in de taxi en doen alle deuren onmiddellijk op slot. ‘Vertrek nu’, roept onze vertaler tegen de taxichauffeur. Maar die blijft staan. Na een paar minuten is de auto omgeven door woeste mannen en krijsende vrouwen. Iedereen is kwaad, sommigen zelfs agressief. ‘Jullie zijn hier niet welkom’, horen we roepen. Mannen kloppen op de auto. We voelen de auto heen en weer schudden.

‘Het kan gevaarlijk worden voor buitenlanders’, had een Libanese ex-VN ambassadeur me gezegd na de recente beslissing van de Europese Unie om de strijdkrachten van Hezbollah op de terroristenlijst te plaatsen. Uiteindelijk worden we weggeleid en ondervraagd door Hezbollah-agenten in burger. ‘Kom jij even mee binnen, en geef me ook de paspoort van je vriend’, zegt één van de mannen tegen onze vertaler. Ze komt terecht in een kamer met zes andere mannen, agenten gekleed in burger. Ze vertellen niet wie ze zijn.

Een man begint vragen te stellen. ‘Wat komen jullie hier doen? Wat is je beroep? Wie zijn je ouders? Waar woon je? Van waar ben je afkomstig? Waar verblijven jullie? Wie is die journalist? Van waar is hij afkomstig? Waarom hebben jullie foto’s van die familie gemaakt? Van waar ben je precies in Irak?’ Het antwoord op de laatste vraag is ons ticket naar de vrijheid. ‘Najaf’. Najaf, een heilige sjiitische stad in Irak. Onze vertaler is sjiiet, Hezbollah een sjiitische beweging. Case closed.

Deze antiwesterse paranoia zal alleen maar erger worden. Westerse “strafmaatregelen” tegen Hezbollah, Assad en Iran zonder gelijkaardige maatregelen tegen andere landen in de regio die zich ook schuldig maken aan terrorisme (Israël) dragen bij tot de vorming van twee kampen waarin gewone mensen tegenover elkaar komen te staan als vijanden. Ik ondervond herhaaldelijk antiwesterse paranoia: anonieme telefoontjes om ons af te schrikken, contacten die ons plots niet meer wilden helpen (‘sorry, iemand vertelde me om geen buitenlanders meer te helpen’), gewone mensen die zich gedroegen als geheime agenten van Hezbollah,… Een Libanese vriendin die Hezbollah steunt en die als christen vreest dat Syrische soennitische extremisten met slechte bedoelingen naar Libanon zullen komen, zei: ‘Dat is toch normaal. De hele wereld is tegen Hezbollah. Jullie doen alles om mijn land op te delen. Ik begrijp Hezbollah, want als Libanese weet ik wat er op het spel staat.’

Ze verwijst naar Westerse pogingen om controle te verwerven in het Midden-Oosten. Dat Hezbollah en Iran dat niet zomaar aanvaarden, is logisch. Deze strijd, die goed en wel begon toen Israël werd opgericht in Palestina (1948) en die een boost kreeg bij de oprichting van de Islamitische Republiek Iran (1979) wordt nu uitgevochten op Syrisch grondgebied. Iran heeft immers net als de VS de ambitie om een wereldmacht te zijn en trekt in Syrië zijn “rode lijn” die het Westen best niet overschrijdt. Als je je dan als “westerling” vertoont in “hun” wijken, dan ben je geen mens meer, maar een vijand. Dan gaat wantrouwen boven gastvrijheid, confrontatie boven ontmoeting. Bevinden we ons binnenkort allemaal aan twee zijden van een wereldoorlog?

Vijanden in Mali, bondgenoten in Syrië?

Buiten pronkt het zoveelste portret van de Syrische president, en nog eentje op de bewakingscontainer aan het kantoor van Weam Wahhab in Ouzai. Wahhab is een Libanese ex-minister die in 2006 zijn eigen pro-Syrische partij oprichtte. Wahhab ontvangt ons in zijn kantoor. Boven zijn bureau hangt een groot portret van hemzelf. Naast het bureau staat een Libanese vlag en daarboven een kader met een foto van Hezbollah-leider Hassan Nasrallah.

‘Het Syrische leger en Hezbollah proberen de bevolking te beschermen tegen islamitische terroristen’, zegt hij, net zoals Hasna en Nour uit Homs die beweerden dat hun huis werd vernield door terroristen terwijl het werd geraakt door een raket van de Syrische luchtmacht.

We hadden een uur moeten wachten op Wahhab, maar bij zijn aankomst was hij vrijwel meteen begonnen over de “islamitische terroristen”. ‘Ik ben geen onvoorwaardelijke verdediger van Bashar Assad, maar extremistische islamisten willen van de instabiele situatie gebruik maken. Hezbollah helpt om Syrië en Libanon te beschermen tegen deze extremisten. En natuurlijk lokt dat tegenaanvallen uit in Libanon, zoals de bomaanslag in Dahiyeh een paar dagen geleden. Maar het risico op een burgeroorlog in Libanon was veel hoger geweest als Hezbollah niet was tussen gekomen in Syrië. Dan hadden de extremistische islamisten de kans gekregen om naar Libanon te komen en was de spanning zo goed als zeker op een burgeroorlog uitgedraaid.’

Wahhab is erg kritisch voor het Amerikaanse en Europese buitenlands beleid. ‘Frankrijk komt militair tussen in Mali om tegen islamitische terroristen te vechten, maar doet niets tegen dezelfde terroristen in Syrië. Meer nog, ze gaan hen zelfs helpen. De Europese Unie vraagt democratie in Syrië, maar steunt extremisten die de democratie willen doden.’

‘Israël’s vijanden zijn mijn vrienden’

Maher Dana, een seculiere soenniet die Hezbollah onvoorwaardelijk steunt, heeft veel contacten binnen pro-Hezbollah kringen. Hij bracht me in contact met Weam Wahhab. ‘Assad wilde tegemoet komen aan de revolutionaire eisen, maar de gewapende extremisten strooiden roet in het eten. Het is normaal dat Assad Syrië tegen hen verdedigt’, zegt hij. Tijdens ons gesprek legt hij boeken van George Ibrahim Abdallah op tafel, een Libanese militant geroemd om zijn aanslagen tegen Israëli’s.

Maher droomt ervan om ooit aan een geheime verzetsoperatie tegen Israël te kunnen deelnemer. Zijn enige kritiek op Hezbollah is dat de partij meer operaties tegen Israël zou moeten uitvoeren in plaats van te veel met de interne Libanese politiek bezig te zijn. ‘Ze gedragen zich te veel als een sektarische militie van de sjiieten. Ik ben een seculiere soenniet en keur het Libanese sektarisme af’, zegt hij. Zelfs gepassioneerde Hezbollah-aanhangers voelen dat het karakter van Hezbollah aan het veranderen is: van verzetsorganisatie naar instrument van de regionale politiek van Iran.

Is het niet vreemd voor een seculier om onvoorwaardelijk een islamitische partij te steunen die gelooft in de heilige oorlog in naam van de profeet Mohamed? ‘Neen, als jij tegen Israël bent, dan ben ik voor jou. Zo eenvoudig is het’, zegt Maher.

Zo eenvoudig is het helaas niet: in de jaren ’80 schakelde Hezbollah andere verzetsorganisaties uit, die ook tegen Israël waren. Sindsdien heeft Hezbollah hard zijn best gedaan om niet enkel religieuze sjiieten te inspireren. ‘Toen Hezbollah in de jaren ’80 werd opgericht, was het geen sektarische organisatie. Veel soennieten steunden hen. Het Westen heeft het Libanese sektarisme gecreëerd om via de pro-westerse groepen hun belangen hier na te streven. Hezbollah moet oppassen daar niet in mee te gaan door een sektarische groep aan de andere kant te worden, want we moeten nog voldoende steun garanderen over de sektarische grenzen heen, bijvoorbeeld van soennieten en christenen’, zegt Maher.

Een president van de Moslimbroeders in Syrië

Maher Dana: ‘In het verleden is voldoende gebleken dat het Westen het anti-Israël verzet wil uitschakelen. Ze proberen hun doelen nu te bereiken via de zogenaamde Syrische revolutie tegen Assad. Maar Hezbollah zal nooit toelaten dat het verzet in Libanon wordt bedreigd.’

Volgens Maher vecht de Syrische president tegen misdadigers en poogt hij de orde te herstellen. Zijn tegenstanders moeten maar wachten tot de verkiezingen van 2014. ‘Bashar Assad zal kandidaat zijn, maar ik zal akkoord gaan met het resultaat, ook als Bashar verliest.’ Ook wanneer de verkiezingsuitslag het anti-Israël verzet bedreigt? ‘Neen. Een president van de Moslimbroeders bijvoorbeeld, die komt sowieso onder de invloedssfeer van het Westen. Denk je dat die het anti-Israël verzet zal steunen zoals Bashar dat vandaag doet? Dat is een rode lijn.’

Het Libanese anti-Israël verzet en de wapens van Hezbollah waren eens bedoeld om te vechten tegen de Israëlische bezetting van Libanon, maar nu die bezetting afgelopen is, wordt steeds meer de bevrijding van Palestina en de terugkeer van de Palestijnse vluchtelingen als nieuw voorwendsel naar voor geschoven. En nu Hezbollah aan de zijde van Bashar Assad vecht, lijkt dat voor vele Palestijnen inderdaad niet meer dan een voorwendsel. Vele Palestijnen steunen immers de strijd tegen Assad. Maar dat is voor Maher Dana geen probleem. ‘Ik zou zelfs voor Palestina blijven vechten als alle Palestijnen het verzet zouden opgeven. Palestina is van ons allemaal. Libanon, Syrië en Palestina is één land waarvoor we allemaal moeten vechten. Wat Arafat deed in 1994 met de Oslo-akkoorden, was verraad. Hezbollah zal blijven vechten tot de joden naar hun landen terugkeren.’

Stilaan komen we dichter bij de essentie van Maher’s overtuigingen. Hij heeft geen snel antwoord klaar op de vraag: naar welke landen moeten Israëlische joden terugkeren als ze in Israël geboren zijn? ‘Eén ding is zeker: in Palestina kunnen ze niet blijven. Is het niet beter voor hen om te gaan wonen waar het rustig is, in plaats van altijd het gevaar te lopen om aangevallen te worden? Ofwel vertrekken ze, ofwel worden ze gedood’, zegt hij.

Een ander soort oorlogsmuseum

Maher neemt ons mee naar Mlita, een soort themapark en museum over het verzet van Hezbollah in Zuid-Libanon. Zijn ogen glanzen van trots als hij vertelt over de wapens die Hezbollah van Israël heeft gerecupereerd en die nu als kunstwerken tentoongesteld staan. Vol vuur spreekt hij over hoe Hezbollah Israëli’s deed lijden. Israëls verdriet is zijn vreugde. ‘Wat verwacht je als wij om de zoveel jaar moeten toezien hoe hun vliegtuigen dood en vernieling aanrichten in ons land? We willen de wereld tonen dat Hezbollah sterk is en het sterkste leger van de wereld in de val heeft gelokt en verslagen. Ik voel me trots als ik dit zie.’

Een museum over een oorlog in het verleden moet bewustzijn creëren opdat we nooit nog oorlog zouden toelaten. Maar dit is een ander soort oorlogsmuseum. Dit is een museum over een oorlog die nog bezig is, een museum dat steun moet verwerven opdat de oorlog zou worden verdergezet. Hezbollah is zoals Israël: elkaars aartsvijand, maar beiden verheerlijken ze militaire operaties en het toebrengen van verlies aan de andere. De wederzijdse permanente dreiging van vernietiging houdt beiden in een eeuwige staat van oorlog. De voortdurende cultivering van het vijandbeeld maakt vrede on-denkbaar.

In de zuidelijke wijken van Beiroet zag ik verschillende anti-Israëlische affiches. Dat is begrijpelijk: Israëlische bommenwerpers maakten de wijken herhaaldelijk met de grond gelijk. Maar je ziet er ook affiches waarop joden worden gestigmatiseerd. De laatste maanden verschijnen ook steeds meer verwijzingen naar het sjiitische verleden en de geschiedenis van de vervolging van sjiieten. Net zoals Israëli’s de geschiedenis van Jodenvervolging aanhalen als verantwoording voor hun macht vandaag.

‘Hier ben ik, o Zeinab’

Met de bekende journaliste Diana Moukalled, zelf van een prominente sjiitische familie uit het zuiden, rijden we door Khandak el-Ghamik, een sjiitische wijk in centrum Beiroet. Deze wijken hangen vol posters voor Sayyeda Zeinab. Volgens het sjiitische geloof ligt de kleindochter van de profeet Mohammed, Sayyeda Zeinab, begraven waar nu de Sayyeda Zeinab moskee staat in Damascus, Syrië.

Hezbollah stuurde aanvankelijk honderden strijders naar Syrië, om de moskee te verdedigen tegen aanvallen van soennitische Syrische rebellen die hadden opgeroepen tot de vernieling van de moskee. Overal in de wijk hangen zwarte vlaggetjes met de woorden: “Hier ben ik, o Zeinab. Vrede zij met haar.” Of posters van Hezbollah-leider Hassan Nasrallah met de woorden: “Wij zijn jouw dienaars, o Zeinab.”

‘Wat ik nu doe, is niet zonder risico. Alle groepjes mannen die je hier op straat ziet, bijvoorbeeld daar bij de Syrische vlag, zullen zich op een paar seconden opwerpen als agenten van de partij. En ik sta nu al bekend als een verrader’, zegt Diana. Ze kijkt nerveus rond. ‘Om een bom in zulke wijk binnen te smokkelen, moet je beschikken over gedetailleerde informatie. Godzijdank viel er geen dode, maar het signaal van de daders kan dodelijker worden als Hezbollah zich niet terugtrekt uit Syrië.’

15 augustus 2013, een tweede autobom ontploft in Zuid-Beiroet. Balans: 27 doden, 200 gewonden. Hoe langer Hezbollah in Syrië blijft, hoe hoger de prijs wordt opgedreven. Daarom zie je de onzichtbare Hezbollah-agenten vandaag uit de anonimiteit treden: plots bemannen ze, gewapend en in burger, controleposten in Zuid-Beiroet.

Gaan we terug naar het Beiroet dat we kennen uit de jaren ’90: autowrakken, brokstukken en gewapende mannen die het straatbeeld bepalen? Is dat het eeuwige lot van Libanon? Het land van de geïnstitutionaliseerde verdeeldheid, van de slapende burgeroorlog die door de grootmachten wordt opgewekt van zodra hun regionale belangen worden bedreigd? Ik begon dit onderzoek met de vraag ‘wat is de impact van de Syrische burgeroorlog op Libanon?’ Ik eindig het met de vraag ‘wat is de impact van de Libanese burgeroorlog op Syrië?’

Pieter Stockmans 

Bekijk hier een fotoreportage over Zuid-Beiroet (klik op ‘show info’ voor de uitleg bij de foto’s)

Deze artikels zijn de puzzelstukken van een groter onderzoek naar de rol van Hezbollah in de Syrische burgeroorlog, of naar hoe de slapende Libanese burgeroorlog ontwaakt in Syrië. Ze zijn geschreven in een persoonlijke stijl en beschrijven mijn zoektocht. Het zullen soms ook uitgeschreven interviews met politici en deskundigen zijn. De berichten vormen een achtergrond bij de reportage die ik in oktober in MO* Magazine zal publiceren en waarin ik alle puzzelstukken van dit onvoldoende bekend, maar belangrijk land zal samenleggen.