Syrië/Libanon: wat zal rijzen uit de as van de overlevingsstrijd?

Ook al zijn sektarisme en conflict het Libanese maatschappijmodel geworden, Diala denkt dat jonge Libanezen dit regime ten val kunnen brengen door een nieuwe economische middenklasse te bouwen die naar invloedrijke posities opklimt buiten de sektarische leiders om. Is dat mogelijk? Diala, behorend tot de nieuwe generatie jongeren geboren na het eind van de burgeroorlog begin jaren ‘90, is er in ieder geval een levend voorbeeld van. Ze begint over de val van de Syrische grensstad Qusayr en verduidelijkt pas later in het gesprek waarom dit relevant is voor haar droom.

Diala: Ik denk dat de val van Qusayr gepland was. De grootmachten achter de rebellen hebben ervoor gezorgd dat het Syrische leger en Hezbollah Qusayr konden innemen, om Hezbollah een overwinning en een morele boost te bezorgen.

De grootmachten achter de rebellen wilden Hezbollah en het regime een morele boost geven?

Diala: Ik denk het. Hoe kan Iran Hezbollah anders blijven motiveren, en vooral, hoe kan Hezbollah zijn eigen mensen blijven motiveren als ze met zulke grote verliezen worden geconfronteerd? Ze verliezen meer strijders dan ooit.

De vijanden van Iran en Hezbollah rekenen dus dat Hezbollah zich in Syrië wel eens in de vernieling zou kunnen rijden. En of de strijd nu honderdduizend slachtoffers eist of niet, er liggen historische opportuniteiten voor hen. Je denkt dat ze de strijd daarom willen laten aanslepen? Het klinkt als een complot.

Diala: Maar dat is het ook. Heb je je eigenlijk al eens afgevraagd wie de Hezbollah-strijders toelaat om naar Syrië te gaan? Het leger, nog altijd de instantie die zou moeten instaan voor de controles van onze grenzen, laat hen dat toe. Niet alleen omdat Hezbollah een deel van het leger controleert of omdat het leger zwak is. Er moet meer achter zitten. Het is ook maar een theorie, maar ik denk dat de oorlog in Syrië niet langer draait om wie zal winnen of verliezen. Alle partijen beschermen zichzelf tegen te grote overwinningen van de andere.

Een nederlaag aan beide kanten zou inderdaad historische repercussies hebben. Bij alle partijen is de angst voor een nederlaag zo groot dat de strijd nog jaren kan doorgaan. Zo hoeft niemand te verliezen en kunnen de strijdende partijen in evenwicht blijven. Zoals bij de Libanese burgeroorlog. Het akkoord na de Libanese burgeroorlog betonneerde de machtsevenwichten van de strijdende partijen in een politiek systeem. Die partijen zijn in Libanon nog steeds verwikkeld in een soort van slapende oorlog in vredestijd. Misschien is de Syrische revolutie wel de geboorte van een Libanees-gemodelleerd sektarisch politiek systeem? Bashar Assad zal misschien niet volledig van de macht worden verdreven, maar de leider blijven van één van de sektarische gemeenschappen? De Syrische revolutie is in dat geval niet zijn val, maar zijn overleving onder een andere gedaante.

Diala: Mooie theorie, maar ik denk niet dat de politieke partijen en het hele systeem in Syrië sektarisch kunnen worden. De overgrote meerderheid van de bevolking is er soenniet. Het zou dus een dictatuur van de meerderheid worden. Het vredesakkoord van Taif, volgens sommigen vervloekt, heeft na de Libanese burgeroorlog de sektarische democratie geïnstalleerd. Parlementszetels worden verdeeld op basis van de sektarische gemeenschappen. Christelijke politici als Jahjah en Aoun moeten bijvoorbeeld de christenen aanspreken om macht te verwerven en behouden. Daarom zullen hun politieke argumenten ook inspelen op de religieuze identiteit en angsten. Maar vandaag doen ze dat met wel erg veel creativiteit, want ze zitten in de rivaliserende kampen van de Syrische burgeroorlog.

Wat denk je van een federale staat met soennitische, alawitisch/sjiitische, christelijke en druzische deelstaten, met Beiroet als een soort Brussel waarin elke sektarische gemeenschap bevoegd is voor zijn eigen mensen? België bouwde een complex systeem waarin de culturele en economische belangen van elke groep worden beschermd tegen de andere groep. En in Libanon bestaan eigenlijk al ‘staten in de staat’.

Diala: Maar dan zou je van de sektarische gemeenschappen autonome staten maken met elk hun eigen regering? Neen, dank je. Ik wil van Libanon één seculiere staat maken, niet verschillende religieus-sektarische staten. Het Belgische voorbeeld lijkt interessant, maar hier zou het de sektarische spanningen alleen maar doen toenemen.

Denk je niet dat het sektarisme inmiddels in de ziel van de Libanezen zit en dat de opdeling permanent is? Als het erop aankomt, wordt de angst telkens weer existentieel. Kijk naar hoe het Syrische conflict het Libanese sektarisme weer wakker maakt.

Diala: Net daarom zijn de ontwikkelingen in Syrië het begin van een nieuw systeem in Syrië én Libanon. De sleutel tot een nieuw Libanon en Syrië is economisch. In de rest van de Arabische wereld hebben soennieten de meeste politieke en economische macht. In Syrië en Libanon daarentegen, hebben alawieten en sjiieten, minderheidsgroepen, met politieke macht een grote welvaart opgebouwd. Zowel in Syrië als in Libanon ontwikkelden ze zich van een gemarginaliseerde sociaaleconomische groep tot een politiek machtige speler die een groot deel van het nationaal inkomen controleert. Wapens en onderdrukking waren zowel in Syrië als Libanon instrumenteel in die ontwikkeling.

Voor hen is de revolutie een opstand van de meerderheid die, indien geslaagd, alleen maar als gevolg kan hebben dat soennieten ook in Syrië een groter deel van de koek zullen eisen?

Diala: En dat ze hun controle, hun welvaart en hun sociaaleconomische en politieke macht zullen verliezen aan de soennieten. Dat zijn existentiële angsten. Sjiieten in de regio voelen aan dat hun lot is verbonden met de alawitische Bashar Assad. Daarom steunen ze hem. Aan de basis van het conflict ligt een economisch en politiek systeem dat zijn welvaart en macht ongelijk verdeelt naargelang de sektarische groep. En zowel in Syrië als Libanon zijn die groepen opgedeeld volgens religie. In Syrië was het resultaat een dictatuur van de minderheid, in Libanon een confessionele democratie. Het systeem verzekert dat burgers gevangen zitten in hun eigen sektarische cirkel. Als je iets wil betekenen in de economie en de politiek moet je langs de leiders van je eigen sektarische gemeenschap, niet langs de sociaaleconomische kanalen die de regering voorziet. Connecties, of wasta, betekenen alles. Dat geeft de sektarische leiders controle over de bevolking.

In Syrië was dat ook zo, maar daar was er maar één partij waarbij je connecties moest hebben: de Baath partij. Dan kon je welvaart opbouwen.

Diala: Het Libanese sektarisme is eigenlijk niet meer cultureel-religieus, het is socio-economisch geworden. Mensen zijn niet bang omdat ze geloven in hun godsdienst, maar omdat ze willen leven. Het zit zo ingebakken in het Libanese systeem, dat het erg moeilijk is om het te veranderen.

Maar dus niet onmogelijk?

Diala: We moeten gewoon een onafhankelijke economische middenklasse bouwen. Jongeren die buiten de sektarische leiders om naar invloedrijke posities kunnen opklimmen. Zo zouden de leiders invloed verliezen over hun mensen, want dan bereiken mensen de invloedrijke posities, niet omdat ze sjiiet, christen, druze of soenniet zijn, maar omdat ze beschikken over de juiste competenties en talenten.

Volgens vele Libanezen werd premier Rafiq Hariri vermoord omdat hij zulk niet-sektarisch systeem wilde bouwen.

Diala: Hij had een visie voor de economische ontwikkeling van Libanon en de Libanezen. Velen zeggen dat hij faalde, maar zijn visie werd gedwarsboomd. Niemand daagt ongestraft het sektarische systeem uit. Een onafhankelijke politieke, economische klasse die tot de macht kan doordringen, dat is gevaarlijk voor sommige sektarische leiders die niet willen dat een soenniet zoveel macht verzamelt om het sektarische systeem af te kunnen schaffen. Bepaalde minderheden vinden nog steeds dat het sektarisme hun belangen veilig stelt. Hariri had zoveel macht dat hij het beleid kon beïnvloeden over de sektarische grenzen heen. Hij kwam op het terrein van Syrië en Iran. Zij hebben veel te verliezen als het sektarisme valt in Libanon.

Ook de andere grootmachten hebben veel te verliezen als het sektarische systeem valt. Libanon zal zwak en verdeeld blijven zolang de grootmachten dat willen. Uiteindelijk draait Diala’s strijd om… menselijke waardigheid. Een politiek systeem dat de welvaart van een minderheid niet laat afhangen van de armoede van een meerderheid, waarin de minderheid niet bang is zijn welvaart te verliezen als de meerderheid enkel zou krijgen wat ze verdient, dat aan iedereen gelijke kansen biedt om zijn dromen te verwezenlijken. Misschien is dat de reden waarom Diala me op straat aansprak om onmiddellijk tot de kern van de zaak door te dringen?

Pieter Stockmans

Deze artikels zijn de puzzelstukken van een groter onderzoek naar de rol van Hezbollah in de Syrische burgeroorlog, of naar hoe de slapende Libanese burgeroorlog ontwaakt in Syrië. Ze zijn geschreven in een persoonlijke stijl en beschrijven mijn zoektocht. Het zullen soms ook uitgeschreven interviews met politici en deskundigen zijn. De berichten vormen een achtergrond bij de reportage die ik in oktober in MO* Magazine zal publiceren en waarin ik alle puzzelstukken van dit onvoldoende bekend, maar belangrijk land zal samenleggen.

Andere berichten op dit blog: “Tussen vrijheid en geluk”.
Volg ons op Twitter: @VRIJHEIDenGELUK https://twitter.com/VRIJHEIDenGELUK

Volg ons op en nodig ook je vrienden uit om mee te volgen!