Deze radiomakers gaan op zoek naar de waarheid in Oost-Congo

Al dertig jaar strijden de journalisten van Radio Maendeleo in Oost-Congo voor toegankelijke en correcte informatie en tegen overheidscorruptie. ‘Veel Congolezen denken nog steeds dat de radio alleen voorbehouden is voor politici.’

Achter een zwarte poort naast een drukke autoweg in Bukavu ligt Radio Maendeleo verscholen. Elke ochtend om half negen zit het elfkoppige team er samen tijdens de redactievergadering om te bepalen welke nieuwsreportages die dag gemaakt zullen worden.

Zo zal Thierry Rukata, die al zo’n drie jaar voor de radiozender werkt, een reportage maken over de vervuiling van het Kivumeer en de impact die dat heeft op lokale vissers. Door die vervuiling slinkt het aantal vissen in het meer, wat een nefaste impact heeft op de inkomsten van de vissers.

Maar wanneer Rukata getuigen zoekt die willen spreken over de gevolgen van de vervuiling, blijkt dat toch moeilijker dan aanvankelijk gedacht. Het is één van de grootste uitdagingen bij het werken op het terrein, vertelt hij. ‘Veel Congolezen denken dat de radio alleen voorbehouden is voor politici, wat ten tijde van Mobutu (die president was van 1965 tot 1997, red.) zeker zo was.’ Ook vragen Congolezen die wel hun verhaal willen delen, er vaak geld voor.

‘Veel Congolezen hier hebben nog het idee dat de radio alleen voorbehouden is aan de stem van politici.’

Journalisten zoals Rukata ondervinden daarom dat ze vaak veel tijd nodig hebben om mensen te overtuigen om met hen te spreken, om hen ervan te overtuigen dat hun getuigenis van belang kan zijn. Een reportage maken vraagt daarom vaak meer tijd en het vinden van de juiste stemmen is daarbij moeilijker.

Dreigementen en desinformatie

Maar het zoeken én vinden van getuigen is niet de enige, laat staan de grootste uitdaging voor (radio)journalisten. Etienne Mulindwa, redactiechef bij Radio Maendeleo, vertelt geëmotioneerd hoe hij al twee keer moest verhuizen, omdat op enkele radioreportages die hij maakte dreigementen volgden. ‘De waarheid achterhalen en erover berichten kan je je leven kosten. Mijn team en ik voeren die strijd dagelijks en zullen dat blijven doen.’

Lees ook

Nepnieuws gooit zware rookgordijnen over Oost-Congo

Een andere uitdaging waarmee de radiojournalisten moeten kampen, is de desinformatie, gaat hij verder. Net zoals elders in de wereld, en zeker in tijden van oorlog en een verkiezingsjaar, circuleert heel wat fake news.

‘We voelen dat de lokale bevolking nood heeft aan de waarheid, maar de sociale media halen ons vaak in.’

Elke dag zijn er drie nieuwsuitzendingen bij Radio Maendeleo: ‘s ochtends, ‘s middags en ‘s avonds. Maar de snelheid waarmee desinformatie zich via sociale media verspreidt en gevoed wordt is moeilijk te volgen voor de radiojournalisten.

‘We merken dat de lokale bevolking nood heeft aan de waarheid, maar sociale media halen ons vaak in. Desinformatie weerleggen in onze nieuwsuitzendingen is ook niet altijd makkelijk, vooral niet wanneer het over de overheid gaat. Correcte en betrouwbare bronnen vinden wordt op dat moment bemoeilijkt. De overheid zal dan vermijden dat de echte waardheid aan het licht komt’, vertelt Mulindwa.

Het ontbreekt de radiozender aan middelen en mankracht om ook actief op socialemediakanalen aanwezig te zijn en er de desinformatie te bestrijden. Vooral externe investeerders, en zeker geen overheidssubsidies, vormen een inkomstenbron voor de zender. ‘Het is wel de bedoeling dat we ons er op de toekomst meer op kunnen toespitsen, zodat we sneller fake news kunnen bestrijden, de waarheid kunnen communiceren en onze jongeren vlotter kunnen bereiken.’

Blijvend informeren

Deze maand vierde Radio Maendeleo zijn dertigjarige bestaan. In 1993 richtten enkele ngo’s de zender op, omdat ze meer diversiteit in het Congolese medialandschap misten. Onder Mobutu bestond slechts één algemeen radiostation, met een monopolie voor de president. Nieuwsuitzendingen gingen over de regering. Kritische stemmen waren er amper.

Dat maakte van Maendeleo één van de eerste radiostations die zich wél kritisch durfden opstellen, de stem van het volk lieten horen en gehoor gaf aan diens noden, vragen en bezorgdheden.

In die dertig jaar groeide het radiostation uit tot een vaste waarde in de Congolese provincie Zuid-Kivu, delen van Burundi, Rwanda en de stad Goma in Noord-Kivu. De zender bereikt zo’n zes miljoen luisteraars en heeft ongeveer twee miljoen websitebezoekers.

Maar in die dertig jaar kende het station ook tal van uitdagingen. Tijdens de Tweede Congolese Burgeroorlog die van 1998 tot 2004 woedde, eisten de rebellen die het gebied toen bezetten dat alleen nieuws in hun voordeel werd uitgezonden. Deed het radiostation dat niet, dan moest het sluiten.

Ondanks die turbulentie bleef de radiozender bestaan. Wat oorlog betreft is het rustiger, maar niet wat mensenrechtenschendingen en corruptie van de overheid betreft, vertelt programmadirecteur Raïssa Kasongo.

‘Het blijft een dagelijkse strijd om de stem van zij die nog te vaak gediscrimineerd worden te laten horen en de waarheid te laten zegevieren. Het volk moet geïnformeerd blijven worden over wat in hun land en regio gebeurt, door hun overheid. Daarom zijn wij er.’

Vooruitgang

De 35-jarige Kasongo is vastberaden en toont een groot doorzettingsvermogen. ‘Maendeleo’ betekent in het Swahili ‘ontwikkeling en vooruitgang’, en laat dat nu net zijn wat Kasongo voor ogen heeft. Ze zet bewust in op groepen die vergeten of opzij geschoven worden, zoals vrouwen, de lgbtq+-gemeenschap en jongeren.

Uitzendingen worden speciaal aan deze groepen gewijd, waarin ze aan het woord gelaten worden en in gesprek gaan over allerhande onderwerpen die hen aanbelangen. Op die manier, vertelt Kasongo, hoopt ze luisteraars mee te nemen in actuele thema’s en het bewustzijn te vergroten.

Behalve mensenrechten houdt Kasongo ook transparantie hoog in het vaandel. De overheid is te weinig transparant, vindt ze, en ze merkt dat de lokale bevolking veel vragen heeft.

Een voorbeeld: op lokale markten zijn geen openbare toiletten terwijl passanten en marktkramers veel belastingen betalen. Door live op de radio in gesprek te gaan met lokale overheidsfunctionarissen, probeert ze dergelijke kwesties aan te kaarten. ‘Wat gebeurt met dat belastingsgeld? Ook worden op vele plekken wegentaksen gehoffen, maar waarom worden de wegen dan niet goed onderhouden? Op zulke vragen hopen we samen antwoorden te vinden. De bevolking zoekt en verdient die antwoorden.’

Bevoorrecht

De vastberadenheid van het elfkoppige team is opvallend. Het is een jong team, met een visie en een doel, die strijden voor mensenrechten en basisnoden van de bevolking.

Als hen de vraag gesteld wordt waarom ze dit blijven doen is het antwoord unaniem. Het doel is inzetten op verandering, sensibilisering, transparantie en strijden tegen corruptie en desinformatie, ondanks de dreigementen die het oplevert.

Het belang van journalistiek valt nergens te onderschatten, maar zeker niet in Congo, waar de waarheid nog te vaak een eigen leven leidt. Radio is er daarom van groot belang: het is voor velen toegankelijk, ook zonder elektriciteit. Bovenal is het de ideale manier om verschillende, kritische stemmen aan het woord te laten die door alle lagen van de bevolking gehoord kunnen worden.