‘Zullen zij die het verschil konden maken zich verantwoorden wanneer de mist optrekt?’

De westerse medeplichtigheid aan de Israëlische oorlog in Gaza is verpletterend, maar wordt in mist gehuld. Onderzoeker Nella van den Brandt klaagt het stilzwijgen van westerse beleidsmakers aan. ‘Wanneer de mist optrekt en we enkel een verwoest Palestijns landschap en gebroken lichamen en harten zien, zullen zij die het verschil konden maken zich dan verantwoorden?’

Er hangt een zware grijze mist over de wereld. Die dringt overal doorheen. Wie in landen als Nederland, Duitsland, België, de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Canada of Oostenrijk woont, maakt onherroepelijk deel uit van de oorlog die de staat Israël voert in de Gazastrook en het geweld tegen de Palestijnen. Onze overheden ondersteunen dan wel faciliteren het, onze media volgen vaak het zionistisch staatsperspectief op veiligheid en we profiteren van de voortdurende handelsrelaties.

Of we het nu willen of niet, we zijn betrokken.

Europa staat niet los van de situatie in Israël en Palestina. De Europese politiek is zowel historisch als in het heden onderdeel van wat daar gebeurt. Op vrijdag 26 januari deed het Internationaal Gerechtshof (ICJ) een gedenkwaardige uitspraak. In de zaak aangespannen door Zuid-Afrika stond de Israëlische staat voor de eerste keer in haar bestaan in de beklaagdenbank. Maar in feite stond de Israëlische staat daar niet alleen. De huidige Europese politiek en de Europese nationalistische en koloniale geschiedenis stonden erbij.

In haar uitspraak droeg het ICJ de Israëlische staat op alle beschikbare middelen in te zetten om genocide te voorkomen, maar het beval geen onmiddellijk staakt-het-vuren. De uitspraak dat het aannemelijk is dat Israël momenteel een genocide pleegt, zou verregaande gevolgen moeten hebben voor de westerse en Europese diplomatieke, militaire en economische relaties met Israël. Toch wijzen recente ontwikkelingen erop dat op dat vlak geen radicale ommekeer verwacht kan worden.

Het Westen blijft Israël steunen

Een belangrijke indicatie is het intrekken van de budgetten voor de werking van UNRWA, de VN-hulporganisatie voor miljoenen Palestijnse vluchtelingen, zowel binnen als buiten de bezette gebieden. Na het weekend van de uitspraak van het ICJ trokken Nederland, de Verenigde Staten, Australië, Oostenrijk, het Verenigd Koninkrijk, Canada, Estland, Finland, Duitsland, Italië, Japan, Zwitserland en Roemenië hun financiële bijdragen aan UNRWA in.

Dit gebeurde als reactie op de niet-geverifieerde beschuldiging van de Israëlische inlichtingendiensten dat enkele UNRWA-medewerkers betrokken zouden zijn geweest bij de aanval van Hamas op 7 oktober 2023. Het intrekken van de budgetten is een afstraffing van een hele organisatie omwille van de veronderstelde misdrijven van enkele individuen. Het is een afstraffing waar alle Palestijnse vluchtelingen slachtoffer van worden.

En er is mist.

De voortdurende wapenhandel wijst op het niet ernstig nemen van de uitspraken van het ICJ.

Een tweede belangrijke indicatie is de voortdurende wapenhandel. In tegenstelling tot bovengenoemde landen, zet België haar financiële steun voor het UNRWA voort. Tegelijkertijd ging tot voor kort de overdracht van wapens gewoon door.

Twee weken geleden werd onthuld dat de munitiefabriek van PB Clermont in Engis, bij Luik, 16 ton buskruit heeft verkocht aan Israël. Dat buskruit werd via de Antwerpse haven illegaal doorgevoerd naar Israël. Niet-gouvernementele organisaties roepen de federale en regionale regeringen te stoppen met deze wapenhandel. Daarop heeft de Waalse regionale overheid de transporten opgeschort.

Ook de Spaanse regering heeft wapenhandel met Israël inmiddels gestaakt. In Nederland zijn organisaties naar de rechter gestapt om het kabinet te dwingen het Waalse en Spaanse voorbeeld te volgen. De rechter stelde hen in het gelijk, waarop het kabinet meedeelde in hoger beroep te gaan.

Wapenhandel wordt momenteel ook bevochten in rechtszalen in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. De Amerikaanse, Britse en Nederlandse regeringen lijken de uitspraken van het ICJ dan ook niet ernstig te willen nemen. Intussen neemt de angst voor het aangekondigde Israëlische grondoffensief in Rafah exponentieel toe

Er is mist.

Een derde indicatie waren de jaarlijkse Holocaustherdenkingen van 27 en 28 januari. Drie weken geleden werd het Nederlandse kabinet beschuldigd van onwelgevallige informatie over Israël onder het tapijt te hebben geveegd. Toch presteerde demissionair minister-president Mark Rutte het zondag 28 januari tijdens de Holocaustherdenking de Jodenvervolging van de Tweede Wereldoorlog te koppelen aan de Hamas-aanval van 7 oktober, zonder het massale geweld van de Israëlische staat op de Gazastrook en Palestijnen te benoemen.

Mist.

Holocaustherdenkingen en de parallellen met Gaza

Ik ben sinds drie weken terug in Coventry, een stad twintig minuten met de trein verwijderd van Birmingham, in de Midlands van het Verenigd Koninkrijk. Het is de stad waar ik enkele jaren heb gewoond en gewerkt. Ik woonde er op zaterdag 27 januari de Holocaust Memorial Day van de stad bij. De bijeenkomst werd gepresenteerd als ‘een herdenking van de slachtoffers van de Holocaust en nazi-vervolging, en van andere genocides die volgden in Cambodja, Rwanda, Bosnië en Darfur’.

Niet alleen Palestina werd doodgezwegen, ook de rol van het Britse kabinet onder leiding van premier Rishi Sunak in het steunen en faciliteren van de huidige massamoord op de Palestijnen werd niet genoemd.

De hoofdspreekster van de bijeenkomst vertelde over de ervaringen van Joodse vluchtelingen die in de jaren 1930 de nazi-vervolging ontvluchtten en naar het Verenigd Koninkrijk kwamen, en hoe deze ervaringen voortleven bij hun kinderen. De tweede spreker bracht getuigenissen van de dood van vele Oekraïense burgers in de jaren 1930 door een door Stalin welbewust georkestreerde massale hongersnood, en hoe deze gebeurtenis tot op de dag van vandaag het historisch besef van Oekraïense gemeenschappen mee bepaalt. Tijdens de Holocaust en de Holodomor kwamen miljoenen burgers om.

De toespraken werden afgewisseld met optredens door een theatergroep van twee plaatselijke scholen en een kinderkoor waarbij de ervaringen van vluchtelingen centraal stonden. De bijeenkomst vond plaats in een volle theaterzaal, waar een divers publiek afwisselend tot tranen geroerd was door de getuigenissen, en trots was op de optredens van de kinderen.

Het belang van het blijven vertellen van verhalen over oorlog, geweld en vluchtelingen staat als een paal boven water. En de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat ik nog niet eerder van de Holodomor had gehoord. De bijeenkomst was daarmee voor mij op dat vlak een belangrijk moment van kennisoverdracht.

Maar, in de contextualisering van de getuigenissen van de Holodomor werd de nadruk gelegd op Stalins opzettelijke creatie van hongersnood, die resulteerde in miljoenen Oekraïense burgerdoden. Vandaag wordt deze hongersnood door verschillende landen, alsook het Vaticaan, erkend als genocide.

Beide sprekers benadrukten het belang van het onderwijzen van nieuwe generaties over het gevaar van vooroordelen, zodat genocide nooit meer kan gebeuren. Ook wezen ze op intergenerationeel trauma, waarbij slachtoffers oorlogstrauma’s doorgegeven aan hun nageslacht. Toch deden de organisatoren van het evenement én de sprekers er alles aan om niet te vermelden dat er op dit moment een massamoord op de Palestijnen plaatsvindt.

Ik kon niet wegkijken van de parallellen met het geweld dat de Israëlische staat momenteel gebruikt in de Gazastrook, en aanmoedigt tegen Palestijnen in de Westelijke Jordaanoever. Ik kon niet de parallellen met het doelbewust creëren van een onleefbare situatie in de Gazastrook door het Israëlische leger ontzien. Ik kon het intergenerationeel trauma dat de kinderen van overlevenden zullen dragen niet wegdenken. Palestina hing tijdens de hele bijeenkomst in de lucht. Palestina was als een zware grijze mist, zwevend zwevend zwevend.

Palestijnen waren een onzichtbare aanwezigheid. Ze voelden dichtbij en tegelijkertijd werd hen ontzegd er daadwerkelijk te zijn, en zichtbaar, hoorbaar en erkend te worden.

Het monddood maken van Palestijnen, en diegenen die solidair zijn met de Palestijnen, was vanaf het begin doelbewust. Dit werd erg duidelijk toen het publiek tijdens de pauze vragen voor de twee sprekers op papier kon krabbelen. Deze manier van vragen verzamelen, biedt diegenen die verlegen zijn of anoniem willen blijven de kans een vraag te stellen of feedback te geven. Het is ook een manier om het publiek in toom te houden en de inhoud van de discussie onder controle te houden.

Een vriend van mij diende enkele vragen in, met het doel de discussie te voeren in de hedendaagse realiteit en uitdagingen van migranten en vluchtelingen in de stad en haar beleidsvorming, en die bovendien bedoeld waren om ruimte te maken voor overwegingen over hedendaagse ontwikkelingen in Israël/Palestina en Oekraïne. Na de pauze werden deze vragen inderdaad opgepakt, maar geherformuleerd door de voorzitter op een manier die ze volledig depolitiseerde.

Huidige gewelddadige gebeurtenissen werden niet genoemd. Ik weet niet hoe andere vragenstellers hun commentaar formuleerden. Misschien waren er meer pogingen om de discussie te verrijken die op gelijkaardige wijze het zwijgen werd opgelegd. De hele bijeenkomst leek erop gericht over genocide te praten als een gebeurtenis uit het verleden: de nazi’s en de Sovjets als genocidale regimes, en genocide als educatief materiaal om kinderen de nog steeds bestaande vooroordelen af te leren.

Niet alleen Palestina werd doodgezwegen, ook de rol van het Britse kabinet onder leiding van premier Rishi Sunak in het steunen en faciliteren van de huidige massamoord op de Palestijnen werd niet genoemd. Termen zoals racisme, fascisme en islamofobie werden zorgvuldig vermeden.

En bommen vallen, vallen, vallen. 

Monddood maken

Om de bijeenkomst bij te wonen, dienden individuele aanwezigen gratis kaartjes te reserveren en hun naam en adres op te geven. Deze persoonsgegevens werden, zoals op het registratieformulier stond, doorgegeven aan de politie teneinde onze veiligheid te garanderen. Onze veiligheid of surveillance? Of allebei? 

De stad Coventry identificeert zich sterk met thema’s als vrede en verzoening. Coventry werd op 14 november 1940 door de Duitse Luftwaffe gebombardeerd, waarbij het doel was om de wapenindustrie van de stad van de kaart te vegen. Deze luchtaanval was het meest geconcentreerde bombardement op een Britse stad gedurende de Tweede Wereldoorlog. Na de inval bedachten nazi-propagandisten een nieuw Duits woord – coventrieren – dat ‘met de grond gelijkmaken’ betekent.

Een stad van vrede en verzoening die zich niet uitspreekt tegen de massamoord op de Gazanen maakt zichzelf belachelijk.

Coventry heeft zich na de totale verwoesting opnieuw moeten heruitvinden. Vandaag legt het graag de nadruk op het belang van vredeswerk en educatie. Toch heeft de stad manieren gevonden om over vrede en verzoening te spreken op een wijze die niet ingaat op wat juist wel aan de orde zou moeten komen: structurele ongelijkheid, geweld en onrecht in lokale, (trans)nationale en geopolitieke contexten. Dit is niet alleen teleurstellend, het is beschamend en zeer verontrustend.

Vrede en verzoening worden zo betekenisloze termen, net zoals dat gebeurt met woorden als vrijheid, mensenrechten en democratie. Een stad van vrede en verzoening die zich niet uitspreekt tegen de massamoord op de Gazanen, wat volgens het ICJ naar alle waarschijnlijkheid neerkomt op genocide, maakt zichzelf belachelijk.

Bovendien: dit is hoe monddood maken en surveillance eruitzien.

Wanneer ik in de ochtend een zonovergoten winterlandschap zie, soms met rijp op de boomtakken, dan dringt deze maanden geregeld het trieste besef door dat het allemaal zo breekbaar is. Een enkele bom zou alles kapotmaken, een krater slaan, bomen en huizen doen ineenstorten, mensen verpulveren onder puin, er zou niets over zijn. Wij zijn in al onze lichamelijkheid en materialiteit kwetsbaar en breekbaar. Als niet alle levens gelijke waarde hebben, dan is het legitiem om te kwetsen en te breken.

En er wordt gebroken, gebroken, gebroken.

In oorverdovend lawaai, maar ook in daverende stilte.

Doorbreek de stilte

Voor de bühne voert men oorlog in de naam van zelfverdediging, democratie en beschaving. Achter de schermen gaat het om het in stand houden van geopolitieke relaties en belangen, macht, geld, grondstoffen. Om dat zo veel mogelijk achter de schermen te houden verzwijgt men veel. Maar de zware grijze mist vertrekt niet. Die blijft over alles heen hangen, als een deken van verdriet.

De verblindende stiltes zijn ondraaglijk. Om ons heen is een landschap waarin diegenen die verschil kunnen maken veelal zwijgen dan wel actief bijdragen aan geweld en onderdrukking. Of ze spreken zich uit, maar veranderen de verhoudingen verder niet.

Het is een landschap waar zware grijze mist rondwaart, en waarin we allemaal betrokken zijn. Verdraaiing ontneemt ons het zicht. Opgelegde stilte grijpt naar de keel, het knijpt de keel dicht, het maakt het moeilijk om te ademen. De mist laat zich niet ontzien.

Wanneer de mist optrekt en we enkel een verwoest Palestijns landschap en gebroken lichamen en harten zien, zullen zij die het verschil konden maken zich dan verantwoorden? Als het te laat is, wat antwoorden zij dan?

Nella van den Brandt is onderzoeker op het vlak van gender en religie aan het Centre for Trust, Peace & Social Relations van Coventry University in het Verenigd Koninkrijk. Haar huidig Marie Skłodowska-Curie postdoctoraal onderzoek richt zich op levensverhalen van vrouwen in het VK en Nederland over het verlaten van religie. In februari 2024 publiceert Routledge haar monografie over religie, gender en ras in hedendaagse West-Europese kunst, literatuur en cultuur.