‘Eerst vrouwen en kinderen, dan de honden. Pas daarna de mannen’

Vorige week kondigde het kabinet van staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (CD&V) aan dat alleenstaande mannen die internationale bescherming aanvragen in ons land van asielopvang zullen worden uitgesloten. Een aantal onderzoekers en betrokken burgers maken zich ernstige zorgen. ‘Het uitsluiten van alleenstaande mannen in de asielopvang dreigt fundamentele basisrechten voorwaardelijk te maken.’

‘Eerst vrouwen en kinderen, dan de honden. Pas daarna de mannen’, vertrouwt Mahmoud*, een veertiger uit Sudan, ons toe tijdens één van de interviews in het kader van ons onderzoek.

Hij heeft het over hoe hij zich behandeld voelt in België. ‘Als iemand ons ‘s nachts aanvalt, wat moeten we zeggen of doen? We kennen hier niets of niemand?’, voegt hij er nog aan toe. Zijn woorden dateren van oktober 2022 toen hij in afwachting van een plek in het opvangnetwerk op straat verbleef.

Ook mannen zijn kwetsbaar

Een recente studie naar seksueel geweldservaringen van migranten en verzoekers om internationale bescherming toont aan dat alleenstaande mannen net als vrouwen kwetsbaar zijn voor verschillende vormen van geweld. Zo vertelde Ridouan*, een jonge twintiger gevlucht uit Syrië en dakloos, hoe hij werd benaderd door een Belgische vrouw met het voorstel voor onderdak, een warme maaltijd en de mogelijkheid om te douchen in ruil voor seksuele diensten.

Gebrek aan wettig verblijf, financiële middelen, sociale steun of een stabiele en veilige slaapplek zijn allen factoren die het risico om slachtoffer te worden van seksueel geweld verhogen, bij vrouwen én mannen.

Ridouans verhaal is helaas geen alleenstaand geval. Gebrek aan wettig verblijf, financiële middelen, sociale steun of een stabiele en veilige slaapplek zijn allen factoren die het risico om slachtoffer te worden van seksueel geweld verhogen, bij vrouwen én mannen.

Naar een voorwaardelijkheid van basisrechten?

In de afgelopen jaren werd het concept ‘kwetsbaarheid’ steeds vaker aangewend als maatstaf om migratiebeleid vorm te geven en te legitimeren. Zo legt het VN-vluchtelingenagentschap UNHCR kwetsbaarheidscriteria op om in aanmerking te komen voor hervestigingsprogramma’s en wordt ook in Europese en Belgische beleidsvoering de term ‘kwetsbare personen’ frequent gehanteerd.

Kwetsbaarheid wordt daarbij telkens toegeschreven aan een reeks persoonlijke eigenschappen zoals geslacht, leeftijd, beperking of ziekte. Vanuit dat oogpunt zijn vrouwen en kinderen “van nature” kwetsbaar, in tegenstelling tot mannen. Men negeert hierbij dat migratie an sich, waarbij vluchtelingen traumatische ervaringen meemaken in hun thuisland, onderweg en bij aankomst in België, misschien wel de belangrijkste factor is die mensen kwetsbaar maakt.

Een dergelijke beperkte definiëring van kwetsbaarheid, die ook staatssecretaris Nicole de Moor (CD&V) hanteert, dreigt fundamentele basisrechten voorwaardelijk te maken en personen uit te sluiten die niet aan deze beperkte interpretatie voldoen. Dit is te vaak het geval bij alleenstaande mannen op de vlucht.

Door hen vandaag toegang te weigeren tot het opvangnetwerk wordt niet enkel hun recht op opvang faliekant geschonden, maar wordt ook hun toegang tot andere basisrechten zoals gezondheidszorg, materiële ondersteuning en andere diensten bemoeilijkt.

Het ontkennen van de kwetsbare situatie waarin ook alleenstaande mannelijke verzoekers zich bevinden, dwingt hen nog meer in situaties met risico op geweld en uitbuiting en verdere kwetsbaarheid tot gevolg. Dit heeft niet alleen een impact op hun algemene gezondheid en welzijn maar mogelijks ook op hun toekomstige integratie in België.

De huidige beleidsmaatregel om alleenstaande mannen uit het opvangnetwerk te weren, staat niet alleen haaks op wat we uit onderzoek weten over de kwetsbaarheid van deze groep. Deze beleidsmaatregel gaat ook in tegen Europese en internationale migratie- en mensenrechtelijke regelgeving.

België ging het bindend engagement aan om opvang te voorzien voor álle verzoekers om internationale bescherming. Dit moet gebeuren in overeenstemming met het absolute verbod op onmenselijke of vernederende behandeling of foltering; het recht op eerbiediging van privé-, familie- en gezinsleven, en het recht op menselijke waardigheid en integriteit.

De pijnlijke realiteit is dat onze overheid al meer dan 7.000 keer is veroordeeld.

De pijnlijke realiteit is dat onze overheid al meer dan 7.000 keer is veroordeeld omdat de asielopvang in ons land deze rechten schendt, zonder zicht op verbetering. Het gaat om ‘mensen’-rechten en niet ‘een selectie van kwetsbare mensen’-rechten, zoals onze staatssecretaris laat uitschijnen.

De toegang tot deze basisrechten afhankelijk maken van geslacht, leeftijd en gezinssamenstelling, en hierbij de bijzondere kwetsbaarheid van élke persoon op de vlucht negeren is schaamteloos discriminatoir en ronduit onwettig. Het gebruik van de term kwetsbaarheid dient hierbij een politieke agenda van migratiebeperking en -controle, verpakt in een ogenschijnlijk ‘aanvaardbaar’ narratief.

Mahmouds interpretatie van de rangorde ‘vrouwen’, ‘kinderen’, ‘honden’ en ‘mannen’ om toegang te krijgen tot opvang, legt de gevolgen van een voortschrijdende opvangcrisis in ons land pijnlijk bloot.

Het uitsluiten van alleenstaande mannen in de asielopvang dreigt fundamentele basisrechten voorwaardelijk te maken en hiermee de grootste groep verzoekers aan hun lot over te laten. De lat om voor ieder van hen, ongeacht leeftijd, geslacht of gezinssamenstelling, humane opvang te garanderen zou veel hoger moeten liggen.

*fictieve namen werden gebruikt om de identiteit van deze mensen te beschermen.

Leni Linthout, dr. Lotte De Schrijver, Lore Roels en Saar Baert zijn onderzoekers binnen het Gender & Violence team, onder leiding van Prof. dr. Ines Keygnaert, binnen het International Centre for Reproductive Health aan de Universiteit Gent. Hun onderzoek focust zich onder meer op seksueel en gendergerelateerd geweld tegen vluchtelingen, verzoekers om internationale bescherming en personen zonder wettig verblijf. Emilie Peeters is policy officer bij het International Centre for Reproductive Health aan de Universiteit Gent.