De wereldwijde epidemie van tuberculose vraagt om een doortastend beleid

Tuberculose (tbc) maakt jaarlijks meer dan 1,7 miljoen dodelijke slachtoffers. Ondanks een voorhanden zijnde betaalbare en doeltreffende behandeling, de wetenschappelijke inspanningen en sociale verwezenlijkingen blijft tuberculose de dodelijkste infectieziekte ter wereld. Onvoorstelbaar als je weet dat 85% van de besmette personen kans heeft op genezing mits een goede behandeling.

Maar zolang tbc niet aan onze westerse deur klopt, lijkt het, voor ons althans, een minder urgent probleem.

Ebola versus tbc: kieskeurig in aandacht

Daarom misschien een kleine vergelijking. In 2016 kregen meer dan 10,4 miljoen personen tbc, waarvan 490.000 mensen de gevaarlijkere multiresistente variant. Toch was dit geen voorpaginanieuws in tegenstelling tot de ebola-epidemie die van 2014 tot 2015 naar schatting “slechts” elfduizend mensen het leven kostte.

Elke ziekte deelt rake klappen uit, maar blijkbaar zijn we als gemeenschap kieskeurig in welke klappen we aandacht willen schenken.

Guinee, Liberia en Sierra Leone raakten zo wereldwijd bekend - of liever berucht - door de uitbraak van het ebolavirus: 11.316 doden onder de 28.639 geregistreerde besmette personen. De (media) aandacht bleef echter hoofdzakelijk beperkt tot de vraag of het virus ook de westerse wereld zou treffen en de mogelijke impact van een besmetting in eigen land.

De haastige reactie op de ebola-uitbraak is niet meteen een voorbeeld van goed, anticiperend leiderschap door de regeringen van de betrokken landen.

Medicijnen voor ebola waren al eerder in ontwikkeling, maar door deze laatste uitbraak (lees: uit vrees voor Europese en Amerikaanse slachtoffers) kwam het wetenschappelijk onderzoek eindelijk in een stroomversnelling; plots volgden ook late investeringen en werden internationale samenwerkingen mogelijk.

An sich goed nieuws, maar niettemin zal deze haastige reactie op de ebola-uitbraak nooit in de herinnering voortleven als een voorbeeld van goed, anticiperend leiderschap door de regeringen van de betrokken landen, de internationale gemeenschap of de internationale gezondheidsinstellingen. Het gebrek aan tijdige investeringen en een gebrekkig functionerend gezondheidssysteem leidden immers tot zware problemen op het gebied van volksgezondheid in de getroffen landen en richtten er een socio-economische ravage aan.

Gebrekkige toegang tot gezondheidszorg en te passieve opsporing staan genezing in de weg

Hier moeten we lessen uit trekken. Het tijdig versterken van gezondheidssystemen en de nodige financiering en internationale samenwerking kunnen zorgen voor een belangrijke trendbreuk in de tbc-epidemie die thans grote delen van de planeet teistert. Tuberculose eist jaarlijks het grootste aantal doden op onder de infectieziekten en prijkt op Interne linkde achtste plaats als belangrijkste doodsoorzaak wereldwijd.

Hoewel 95% van de tbc-gevallen en dodelijke slachtoffers voorkomen in ontwikkelingslanden, is tbc overal ter wereld aanwezig, ook in België.

Wie geen behandeling krijgt, loopt vandaag 50% kans om te sterven binnen de twee jaar. En hoewel 95% van de tbc-gevallen en dodelijke slachtoffers voorkomen in ontwikkelingslanden, is tbc overal ter wereld aanwezig, ook in België. Onaanvaardbare cijfers die aandacht verdienen omdat er voor tuberculose een doeltreffende en betaalbare behandeling bestaat voor de overgrote meerderheid van de besmette personen.

Toch daalde het aantal nieuwe tbc gevallen de laatste 15 jaar slechts met mondjesmaat; sommige zwaar getroffen landen kenden zelfs een stijging. Voor personen met gevoelige tbc stelt de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) een genezingsgraad van 85% voorop. Door een nijpend gebrek aan kwalitatieve en betaalbare gezondheidszorg halen vele lage- en middeninkomenslanden dit cijfer echter niet.

Door de verminderde toegang tot gezondheidszorg tijdens de ebolacrisis, die heel het land maandenlang ontwrichtte, vielen er meer dan tienduizend “extra” doden aan andere ziekten dan ebola zelf. Meer dan 2.700 hiervan waren tbc-doden. Maar het hadden er nog meer kunnen zijn. Damiaanactie stelde met haar partners in volle ebolacrisis echter een noodplan op, dat o.a. stoelde op een versterkte ondersteuning van het lokale gezondheidssysteem en -personeel waardoor in Guinee meer 2000 potentiële tbc-doden konden worden vermeden.

Met deze noodinterventie behaalde Damiaanactie samen met het nationale tbc-bestrijdingsprogramma van Guinee en andere internationale partners zelfs een genezingsgraad van meer dan 87% in volle ebolacrisis. Het belang van een goede toegang tot gezondheidszorg werd hiermee nogmaals duidelijk aangetoond.

Volgens de WHO faalt de huidige passieve opsporingsstrategie, waardoor een derde van de tbc-patiënten onder de radar blijft.

Maar niet alleen toegang tot gezondheidszorg is essentieel. Volgens de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) faalt de huidige passieve opsporingsstrategie waardoor een derde van de tbc-patiënten onder de radar blijft. Deze personen zijn vaak a-symptomatisch, zoeken (en krijgen) daardoor geen medische zorg en dragen actief bij aan de verdere verspreiding van de ziekte.

Het versterken van de gezondheidssystemen voor de vroegtijdige of de actieve opsporing samen met het aanbieden van een toegankelijke patiëntgerichte diagnostiek en behandeling vormen daarom de belangrijkste ingrediënten in de strijd tegen deze ziekte.

Engagement en leiderschap gezocht

Wereldtuberculosedag staat vandaag in het teken van een wereldwijd engagement voor het beëindigen van de tbc-epidemie. Tuberculose kan en moet de wereld uit. WHO roept daarom op tot effectief leiderschap in alle geledingen van de maatschappij. Belgische organisaties als Damiaanactie, het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) en Janssens Pharmaceutica engageren zich al decennia.

Onder leiding van Damiaanactie en het ITG werd een kortere (9 i.p.v. 20 maanden) behandeling voor multiresistente tbc ontwikkeld en Janssens Pharmaceutica ontwikkelde een nieuwe molecule voor de behandeling van ultraresistente tbc. De schaalvergroting en het vermenigvuldigen van deze vormen van “leadership by example” zullen uiteindelijk voor de kentering zorgen in onze gemeenschappelijke strijd tegen deze dodelijke infectieziekte.

Hulpverleners en wetenschappers gaven het goede voorbeeld en baanden de weg. Wanneer volgen onze politici?

Patrick Suykerbuyk is directeur departement projecten bij Damiaanactie