De moeizame weg naar een kernwapenvrij Midden-Oosten

“Ik ben zeker van plan een conferentie bijeen te roepen over een Midden-Oosten zonder kernwapens en andere massavernietigingswapens”, zei hij in de aanloop naar de 69e sessie van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, die op 16 september begint.

Volgens Ban is een kernwapenvrije zone “van het grootste belang” voor het Non-proliferatieverdrag (NPT). Bestaande kernwapenvrije zones zijn Centraal-Azië, Afrika, Mongolië, Zuidoost-Azië, de Zuidelijke Pacific, Latijns-Amerika, het Caraïbische gebied, Antarctica en de ruimte. Voor al die gebieden zijn internationale verdragen van kracht.

De verschillende politieke crises in het Midden-Oosten – die Irak, Syrië, Libië, Jemen en Palestina destabiliseren – kunnen de plannen voor een kernwapenvrije zone echter verder ondermijnen.

Israël

Volgend jaar is een NPT Review Conferentie gepland. Finland, dat graag gastland wil zijn van die conferentie, heeft te maken met impliciete weerstand van de Verenigde Staten, die bang zijn dat de aandacht zich tijdens de conferentie zal verplaatsen naar de ontwapening van een van zijn belangrijkste bondgenoten: Israël.

Hillel Schenker, redacteur van het Palestine-Israel Journal in Jeruzalem, zegt dat de recente oorlog van Israël in Gaza wellicht extra problemen heeft gecreëerd voor het bijeenroepen van een vergadering, maar dat die ook nieuwe kansen kan geven om vooruit te komen. Egypte speelde tijdens het recente conflict een belangrijke rol als bemiddelaar tussen Israël en de Palestijnen en wist een staakt-het-vuren te bereiken. Caïro blijft de plaats voor vervolgonderhandelingen als het gaat om kwesties die niet besproken zijn tijdens de initiële overeenkomst, zegt hij.

Tijdens het recente geweld tussen Israël en Palestina, zegt Schenker, was er de perceptie dat een gezamenlijk strategisch belang was ontstaan voor Egypte, Israël, Jordanië, Saoedi-Arabië, de Golfstaten en de Palestijnse Autoriteit geleid door president Abbas, om de macht van Hamas in te perken. Aanleiding daarvoor zou de angst voor islamitische fundamentalistische krachten zijn, zoals die nu actief zijn in Syrië en Irak.

“Deze niet-officiële alliantie creëert mogelijkheden voor de ontwikkeling van een nieuw regionaal begrip van veiligheid”, zegt Schenker. Wel moeten er dan stappen gezet worden die verder gaan dan een staakt-het-vuren. Er moeten serieuze onderhandelingen volgen om het Israëlisch-Palestijnse conflict op te lossen, voegt hij eraan toe.

Vreedzame doeleinden

Rob Rigg, voormalig voorzitter van de Nieuw-Zeelandse Nationale Consultatiecommissie voor Ontwapening, zegt dat er tijdens een eerdere conferentie al veel pogingen gedaan zijn om te komen tot een kernwapenvrije zone. “Dat is allemaal op niets uitgelopen, voornamelijk omdat een regionale kernwapenvrije zone betekent dat ook het Israëlische kernwapenarsenaal vernietigd moet worden onder internationaal toezicht.”

Het bezit van kernwapens was een belangrijke prioriteit voor Ben Gurion, de eerste Israëlische leider, en wordt door Israël nog steeds gezien als belangrijk voor het veiligheidsbeleid, zegt Rigg. Hoewel Israël formeel het bezit van kernwapens nooit heeft bevestigd, zal er geen basis zijn voor een betekenisvolle discussie over deze kwestie als er een conferentie komt, verwacht hij.

Het Non-proliferatieverdrag werd van kracht in 1970, met als doel een einde te maken aan de kernwapenwedloop en uiteindelijk volledige ontwapening te bereiken. Het werd ondertekend door 189 landen. India, Pakistan, Israël en Noord-Korea doen niet mee. Noord-Korea was aanvankelijk wel deelnemer, maar maakte gebruik van het onvervreemdbare recht om nucleaire technologie te ontwikkelen voor vreedzame doeleinden. Toen die technologie voor burgerdoeleinden het mogelijk maakte ook een atoombom te ontwikkelen, stapte het land uit het verdrag, zegt Slater.