COP28 in Dubai: tijd om het klimaatjargon nog eens op te frissen

In Dubai is de VN-klimaattop gestart. Begrippen als INDC’s, emissiehandel en loss and damage zullen ons weer twee weken lang om de oren vliegen. Tijd voor een opfrissing van ons klimaatjargon.

Adaptatie 

In de strijd tegen de klimaatverandering gaat de meeste aandacht doorgaans naar de beperking (mitigation) van de opwarming: minder uitstoten. Maar nu de gevolgen zich steeds meer laten voelen, is er ook meer aandacht voor maatregelen om de samenleving aan te passen aan de impact die al onvermijdelijk is geworden: adaptation (aanpassing). Denk maar aan dijken tegen de stijgende zeespiegel, meer groen om steden af te koelen, of de ontwikkeling van gewassen die beter bestand zijn tegen droogte en hitte.

COP

COP, of Conference of the Parties, is de officiële VN-afkorting voor een internationale conferentie. De afkorting wordt gevolgd door de editie: COP1, de allereerste klimaattop, vond plaats in de Berlijn in 1995, de historische klimaattop in Parijs in 2015 was COP21, en de huidige top in Dubai is alweer COP28.

Emissiehandel

Emissiehandel, ook wel koolstofmarkt genoemd, is een systeem waarbij landen en bedrijven een bepaalde hoeveelheid credits toegewezen krijgen die ze mogen uitstoten. Een land of bedrijf dat minder uitstoot dan toegelaten, kan die marge verkopen aan een andere speler die zo wat meer kan uitstoten dan toegelaten. Het bekendste voorbeeld is het Europese ETS of “Emissions Trading Scheme”.

Emissions gap

De emissiekloof of uitstootkloof is het verschil tussen wat nodig is aan klimaatactie en wat tot nu toe is beloofd door de regeringen. Die kloof blijft enorm: volgens het laatste Emissions Gap Report 2023 van eind november stevent de wereld met de huidige klimaatbeloften af op een temperatuurstijging van net geen 3 graden Celsius - en dan wordt er nog van uitgegaan dat alle landen hun gemaakte beloften ook volledig nakomen.

INDC’s

INDC staat voor Intended Nationally Determined Contributions - eigenlijk gewoon een dure term voor de klimaatbeloften van een land: de plannen die het indient bij de VN om zijn uitstoot van broeikasgassen te verminderen.

IPCC

Het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) is een panel van honderden gerenommeerde klimaatwetenschappers over de hele wereld die de laatste wetenschappelijke inzichten over de klimaatverandering bundelen. Dat levert dikke rapporten op, die de wetenschappelijke basis vormen voor de onderhandelingen op een klimaattop: hoe sterk wordt de klimaatverandering, hoeveel kunnen we nog uitstoten?

Klimaatakkoord van Parijs

Het Klimaatakkoord van Parijs uit 2015 vormt het fundament voor alle volgende toppen. In Parijs kwamen 195 landen in een historisch, bindend klimaatakkoord overeen om de gemiddelde temperatuurstijging op aarde onder de 2 graden Celsius te houden, en te streven naar 1,5 graad om de ergste gevolgen te vermijden.

Het akkoord verplicht de lidstaten om plannen in te dienen voor hun nationaal klimaatbeleid (INDC’s) en te rapporteren hoever ze daarmee staan in de praktijk. Die klimaatbeloften van de landen zijn echter niet bindend.

Klimaatfinanciering

Arme landen dragen niet alleen vaak het minste verantwoordelijkheid voor de klimaatverandering - ze hebben vaak ook minder middelen om hun economie te vergroenen of zich te wapenen tegen de impact van de klimaatcrisis. Daarom is op de klimaattop in Kopenhagen in 2009 minstens 100 miljard dollar per jaar aan steun beloofd voor zulke landen.

Loss and damage

Loss and damage, de schade en de verliezen die landen lijden als gevolg van de klimaatverandering, is een bijzonder heet hangijzer op elke klimaattop. Rijke landen willen niet over compensatie praten, omdat ze vrezen voor aansprakelijkheid en enorme schadeclaims.

Methaan

CO2 speelt meestal de hoofdrol in het klimaatdebat, maar ook methaan (CH4) krijgt al enkele jaren steeds meer aandacht. Methaan verdwijnt weliswaar sneller dan CO2 uit de atmosfeer, maar is in de tussentijd wel tot 23 keer krachtiger als broeikasgas. Steeds meer studies wijzen op een grote methaanduitstoot uit veeteelt, gaswinning en smeltende permafrost.

Mitigatie

Mitigation (beperking) is de omvattende term voor pogingen om de klimaatverandering zo veel mogelijk af te remmen, bijvoorbeeld door de uitstoot van broeikasgassen te verminderen of door broeikasgassen uit de atmosfeer te verwijderen. De term wordt vaak tegenover adaptation (aanpassing) geplaatst: inspanningen om de wereld voor te bereiden op de reeds onvermijdelijke klimaatverandering.

Negatieve emissies

De uitstoot van broeikasgassen in de atmosfeer noemen we positieve emissies. Om de klimaatverandering te stoppen moet die uitstoot niet alleen zo snel mogelijk naar beneden, maar kunnen we ook proberen om broeikasgassen uit de atmosfeer te halen: negatieve emissies. Dat kan met technologie, maar ook gewoon door bossen aan te planten of veengebieden te herstellen.

Net zero (netto nul)

Net zero is een concept waarbij de uitstoot zo sterk mogelijk wordt verminderd. Uitstoot die niet of erg moeilijk te schrappen is, wordt vervolgens gecompenseerd met bijvoorbeeld nieuw bos, zodat de rekensom op netto nul uitkomt. Het concept is controversieel: volgens tegenstanders biedt het overheden en bedrijven een uitweg door uitstoot vooral te compenseren in plaats van inspanningen te doen om die te verminderen.

Runaway Climate Change

Runaway climate change is een klimaatverandering die op hol slaat en niet meer te stoppen is, ook al zou alle uitstoot stoppen. Sneeuwbaleffecten (feedback loops) spelen daarin een grote rol. Zo krimpt het poolijs, waardoor minder zonlicht weerkaatst wordt, het donkere water sneller opwarmt en het overblijvende ijs dus nog sneller krimpt.

Een ander voorbeeld is de smeltende permafrost, die veel methaan vrijgeeft en zo de klimaatverandering weer aanzwengelt. De 2 graden-doelstelling is een belangrijke voorwaarde om een dergelijke ‘op hol geslagen klimaatverandering’ te vermijden.

Uitfaseren

De productie en het gebruik van fossiele brandstoffen geleidelijk afbouwen: een ook weer een thema dat bijzonder gevoelig ligt, en enkele jaren geleden nog taboe was. In het Klimaatakkoord van Parijs komt de term fossiele brandstoffen zelfs niet voor; Maar op de COP26 in Glasgow werd voor het eerst gesproken over een uitfasering van steenkool. Dit jaar is de druk erg groot om ook een gelijkaardig akkoord te sluiten voor olie en gas.

UNFCCC

Het UNFCCC of United Nations Framework Convention on Climate Change is het internationale verdrag uit 1992 waarin de internationale gemeenschap zich voor het eerst voornam om een gevaarlijke menselijke invloed op het klimaat te vermijden. Het verdrag zelf bevat geen bindende doelstellingen, maar vormde wel de basis voor latere akkoorden zoals het bekende Kyoto-protocol. Het secretariaat, gevestigd in het Duitse Bonn, organiseert de klimaatconferenties.