‘Soms denk ik: verdorie, is dat nog altijd zo moeilijk?’

23 jaar geleden ontvluchtte Kabir Gazanfary zijn thuisland Afghanistan. Vandaag werkt hij in het Gentse nooddorp voor Oekraïense vluchtelingen. ‘Europa heeft getoond dat het solidair durft te zijn met mensen in nood.’

‘Ik ben al zo lang hier. Vandaag heb je allerlei vzw’s die je helpen, vroeger had je alleen Fedasil en de VDAB.’

Kabir Gazanfary zit aan een witte tafel in een krap kantoor met één raam. Buiten lopen twee kinderen rond in een speeltuin. Daarachter staat de ene containerwoning na de andere. Het Gentse nooddorp voor Oekraïense vluchtelingen waar Gazanfary werkt, huisvest vandaag 130 bewoners maar zal tegen begin 2024 plaats hebben voor 600 mensen.

Toen Gazanfary in 1999 naar België kwam, was er nog geen sprake van het statuut ‘tijdelijke bescherming’ dat Oekraïners genieten. Het Agentschap Integratie en Inburgering was nog niet opgericht, en een gezamenlijk Europees asielbeleid was al helemaal niet in zicht. ‘Naar hier vluchten, betekende vroeger iets volkomen anders dan nu.’

Nog altijd even moeilijk

Ook al is het 23 jaar geleden dat Gazanfary als vluchteling in België aankwam, toch zijn er duidelijke parallellen. ‘In mijn werk met vluchtelingen zie ik mensen worstelen met problemen waarvan ik denk: verdorie, is dat nog altijd zo moeilijk?’

‘Als je nooit hebt leren lezen en schrijven, hoe ben je dan in staat om uit te leggen waarom je bescherming nodig hebt?’

‘Het vervelendste voor mij was dat ik hier niets met mijn diploma kon doen’, legt hij uit. Hij praat kalm, met een warme, intelligente uitstraling. ‘Ik had een master in de Russische taal- en letterkunde in Rusland behaald. Ik weet zelfs niet of toen de mogelijkheid bestond om diploma’s gelijk te schakelen. Ook vandaag is dat niet zo gemakkelijk.’

Of ze nu uit Syrië komen of uit Oekraïne, de muren waar vluchtelingen op botsen zijn altijd dezelfde. ‘Wie verhuurt je een woning als je alleen een leefloon hebt? Wie geeft je werk als je de taal niet goed spreekt?’ vraagt Gazanfary terwijl hij me indringend van achter zijn fijne brilletje aankijkt.

‘Het gevolg is dat nieuwkomers vaak kiezen voor lager gekwalificeerde jobs die niets te maken hebben met hun opleiding en hen minder na aan het hart liggen.’ Ook Gazanfary heeft na zijn erkenning als vluchteling de eerste baan aangenomen die hij kon krijgen. ‘Ik heb op heel uiteenlopende plaatsen gewerkt, van magazijnen en restaurants tot een tandlaboratorium.’

Lees ook

Hoe hoogopgeleide nieuwkomers verdwalen op de Belgische arbeidsmarkt

Onwetend en onervaren

Dit jaar behaalde Gazanfary het diploma sociaal-cultureel werk. Hij ging aan de slag in het Gentse interculturele centrum De Centrale, waar hij vooral werkte met vluchtelingen uit Syrië, Afghanistan, Irak en Somalië. Daarna begon hij te werken in het nooddorp voor Oekraïense vluchtelingen.

‘Weet je wat een verschil is tussen de Oekraïners die we in het nooddorp opvangen en veel andere vluchtelingen? Oekraïense vluchtelingen zijn vooral gezinnen, heel vaak vrouwen en kinderen. De meeste vluchtelingen uit bijvoorbeeld Afghanistan, Irak of Somalië zijn alleenstaande mannen.’

‘Europa heeft getoond dat het solidair durft te zijn met mensen in nood.’

Die alleenstaande mannen hebben niet de levenservaring van vrouwen met een gezin, legt Gazanfary uit. Ze zijn vaak minderjarig of net volwassen. Vaak hebben ze geen diploma en soms zijn ze analfabeet.

‘Als je nooit hebt leren lezen en schrijven,’ zegt hij, ‘hoe ben je dan in staat om uit te leggen waarom je bescherming nodig hebt? Hoe weet je hoe je een verhaal helder vertelt en welke informatie belangrijk is en welke niet?’

Van iemand die niet kan lezen en schrijven, hoef je ook niet te verwachten dat die zijn rechten kent. ‘Veel asielzoekers hebben geen flauw idee van wat de Conventie van Genève is. Ze komen naar hier zonder te weten of ze zelfs kans maken op bescherming.’

In hun land van herkomst legt niemand hun uit wat de voorwaarden zijn om als vluchteling erkend te worden en voor smokkelaars brengt een onwetende asielzoeker meer geld op. ‘Smokkelaars maken iedereen wijs dat ze hier automatisch bescherming krijgen. Eens ze hier zijn, moeten ze ontdekken dat het heel anders werkt.’

Niet vergelijkbaar

‘Je moet wel opletten dat je het beleid voor andere vluchtelingen en dat voor Oekraïners niet zomaar vergelijkt’, benadrukt Gazanfary meermaals. De procedure voor Oekraïners verschilt van andere vluchtelingen omdat het een tijdelijke maatregel is.

Het achterliggende idee is dat zij snel naar Oekraïne zullen terugkeren. ‘Afghanen en Syriërs vragen permanente bescherming want zij zijn normaal gezien niet van plan om nog terug te keren.’

‘Bovendien was dit een beslissing van Europa’, voegt Gazanfary eraan toe. ‘Hadden de lidstaten hierover moeten beslissen zoals over de rest van het asielbeleid, dan was het misschien anders gelopen.’

Wat de Europese Unie heeft gedaan voor Oekraïners, is volgens Gazanfary een ware krachttoer. Zijn ogen fonkelen. Het niveau van internationale samenwerking en de grootschalige mobilisatie vindt hij een lichtend voorbeeld van wat een verenigd Europa kan verwezenlijken. ‘Europa heeft getoond dat het solidair durft te zijn met mensen in nood.’

Wanneer het over andere vluchtelingen gaat, is Europa minder verenigd. ‘Er bestaat veel negatieve beeldvorming over vluchtelingen’, zucht Gazanfary. Hij vindt dat we de waarde van vluchtelingen voor onze samenleving te weinig erkennen, zeker wanneer Europa kampt met een tekort aan werkkrachten.

‘Soms wou ik dat we beter onderzochten waarom mensen vluchten: hoe kunnen we dit in de toekomst vermijden?’

Gazanfary vindt het dan ook jammer dat veel vluchtelingen jaren moeten wachten op een oordeel over hun aanvraag. ‘Iemand die niet kan werken en opvang en een leefloon moet krijgen, kost ook veel voor de samenleving.’

Even aarzelt hij. Zijn twijfel drukt hij niet meteen uit, maar later komt hij erop terug: snellere procedures zijn ook niet zomaar realiseerbaar, meent hij. Het onderzoek is complex en de dossierlast is hoog. ‘En wanneer mensen een negatief oordeel krijgen, gaan ze vaak in beroep. Dan duurt het lang om alles te behandelen.’

Diplomatie

‘Soms wou ik dat we beter onderzochten waarom mensen vluchten en ons de vraag stellen hoe we dit in de toekomst beter kunnen vermijden,’ zegt Gazanfary.

Buiten weergalmt de roep van een kind. Een blonde jongen van een jaar of zes klautert de speeltuin op.

‘We moeten leren rond de tafel zitten en praten. Anders blijven we schieten.’

‘Kijk naar Libië, Syrië.’ Steeds opnieuw keren dezelfde patronen terug, vindt hij. Steeds opnieuw verzandt de wereld in bloedvergieten en ondanks alle pogingen om stabiliteit te creëren, lijken we daar altijd verder van af.

Voor Gazanfary is het een signaal dat er iets moet veranderen aan hoe landen internationale relaties aangaan. ‘Ik kan niet geloven dat we in deze tijd nog op dezelfde manier met elkaar omgaan.’

Buiten springt de blonde jongen van de glijbaan. Hij roept zijn moeder.

‘We moeten leren rond de tafel zitten en praten. Anders blijven we schieten.’ Hij zucht, vouwt zijn handen in elkaar op zijn buik en schudt het hoofd, in gedachten verzonken.

Buiten loopt het kind de hoek om. Zijn kinderlijke gekrijs weergalmt tussen de noodwoningen. Een vrolijke echo die onze stilte doorklieft.