Steeds minder amnestie voor Zuid-Amerikaanse dictaturen

Argentinië nam de internationale mensenrechtenverdragen in 1994 op in zijn grondwet. Daardoor was de verjaring van misdaden tegen de mensheid niet langer mogelijk. Bovendien is de jurisprudentie in het land “zeer ontvankelijk” voor het internationaal recht, iets wat ook in Colombia en Peru te merken valt, zegt de Argentijnse jurist Víctor Abramovich, die ondervoorzitter is geweest van de Inter-Amerikaanse Commissie voor Mensenrechten en nu aan het hoofd staat van het Instituut voor Mensenrechtenbeleid van de Mercosur, het Zuid-Amerikaanse handelsblok.
Op aangeven van de regering van Néstor Kirchner (2003-2007) heeft het Argentijnse parlement ook de strafkwijtschelding ingetrokken, die aan de veroordeelde leiders van de dictatuur was toegekend door de regering van Carlos Menem (1989-1999).

Brazilië

In Chili, Brazilië en Uruguay blijven de amnestiewetten van kracht maar dat is niet altijd een obstakel voor de justitie. In Brazilië wil de linkse regering van Luiz Inácio Lula da Silva de amnestiewet niet herzien omdat de wet “verzoening en pacificatie” bracht. Brazilië probeert wel een waarheidscommissie te creëren, wat op groot verzet van de militairen botst. “Het zijn processen die een geleidelijke vooruitgang mogelijk maken”, zegt Abramovich.
In de Braziliaanse justitie zelf beweegt weinig. In 2008 probeerde de orde van advocaten via het Hooggerechtshof tevergeefs de amnestie ongedaan te maken voor gevallen van foltering en verdwijning. Familieleden van vermiste personen in de zaak-Araguaia – de moord op minstens 76 guerrillero’s en burgers in het Amazonegebied rond de rivier Araguaia in de jaren zeventig – klopten aan bij de Inter-Amerikaanse Mensenrechtencommissie. Die heeft de zaak al doorgestuurd naar het Inter-Amerikaans Hof voor de Mensenrechten, net zoals de Commissie een instelling van de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS). Beatriz Affonso, advocate van de familieleden, verwacht een uitspraak na de Braziliaanse presidentsverkiezingen van volgende maand.

Chili

Zelfs in Chili ziet Abramovich vooruitgang. Het Hooggerechtshof heeft de amnestie ongrondwettelijk genoemd en stelt dat de misdaad van gedwongen verdwijningen niet kan verjaren.
Bijna driehonderd verantwoordelijken van de repressie werden al veroordeeld. De nieuwe president, de rechtse Sebastián Piñera, beloofde in juli dat hen geen amnestie zal worden toegekend, ook al heeft de top van de katholieke kerk in Chili dat geëist.
Maar ook Chili kreeg met de OAS te maken. Die veroordeelde het land omdat ze geen onderzoek had gedaan naar de verantwoordelijken voor de moord op de communist Luis Almonacid in 1973.

Uruguay

In Uruguay probeerden sociale bewegingen en linkse politieke partijen tweemaal de amnestiewet van 1986 af te schaffen, in 1989 en 2009. Tweemaal mislukte dat.
Maar de wet heeft enkele achterpoortjes. Daardoor is tegen de tien meest emblematische figuren van de dictatuur vervolging ingesteld. Verschillende onder hen zijn al veroordeeld. Dat is ook het geval voor de twee nog in leven zijnde voormalige dictators, Juan María Bordaberry en Gregorio Álvarez.
Vorig jaar noemde het Uruguyaanse Hooggerechtshof de amnestiewet ongrondwettelijk. De huidige coalitie bereidt nu een ontwerp voor om de wet zonder juridisch gevolg te laten.