‘Mensenhandel raakt de samenleving’

Politiecijfers tonen aan dat er in 2009 bijna 3000 gevallen van economische uitbuiting vastgesteld zijn. In 200 van die gevallen zijn er mensenhandelaars bij betrokken. ‘Het is overigens goed mogelijk dat er bij de overige inbreuken, wanneer er bijvoorbeeld een buitenlandse werknemer als schijnzelfstandige opereert, sprake is van verborgen mensenhandel’, zegt De Witte. 

Economische uitbuiting

Mensenhandel is vooral gekend onder de vorm van seksuele uitbuiting, hoewel ook economische uitbuiting vaak voorkomt binnen die problematiek. Risicosectoren zijn daarbij land- en tuinbouw, bouw, horeca en huishoudhulp.

Mensenhandel met het oog op economische exploitatie neemt verschillende vormen aan. Zo kunnen slachtoffers via een systeem van schuldbinding verplicht worden hun smokkelreis af te betalen door gratis te werken of buitenlanders worden tewerkgesteld in mensonwaardige omstandigheden.

Het jaarverslag beschrijft hoe die laatste vorm van economische exploitatie vaak gebeurt binnen een systeem van schijnzelfstandigen en gedetacheerde werknemers.

‘Doordat het lijkt alsof alles wettelijk klopt, is het erg moeilijk om de slachtoffers te detecteren. Toch is het noodzakelijk dit probleem aan te pakken’, zegt De Witte. ‘Mensenhandel raakt immers de samenleving. Er ontstaat een oneerlijke concurrentiestrijd waarbij goedkope zwartwerkers de plaatsen gaan innemen van duurdere legale arbeidskrachten. Die lopen het risico om – door hun hogere kost – afgedankt te worden.’

Het CGKR geeft in haar rapport enkele aanbevelingen over het bestrijden van de economische uitbuiting. ‘In de eerste plaats moeten de actoren op het terrein, zoals de lokale politie en de sociale inspectiediensten, gesensibiliseerd worden en bovendien moet mensenhandel ook prioritair op de politieke agenda komen’, aldus De Witte.

Traumatische ervaring

Heidi De Pauw is directeur van Pag-Asa VZW, een organisatie die instaat voor begeleiding van slachtoffers van mensenhandel en die strijdt tegen exploitatienetwerken. De Pauw legt uit hoe ingewikkeld de zaak soms is.

‘Vele slachtoffers begrijpen vaak niet wat er aan de hand is. Doordat ze geen Frans of Nederlands verstaan, ondertekenen ze documenten zonder te weten waarover die gaan. Zo komt het voor dat arbeiders er geen flauw benul van hebben dat ze in feite als schijnzelfstandige werken.’

Heidi De Pauw wijst ook op de menselijke gevolgen van de economische uitbuiting. ‘Daar waar het voor slachtoffers van seksuele uitbuiting “normaal” is dat men getraumatiseerd is, wordt de impact van economische uitbuiting vaak onderschat.’

‘De meeste slachtoffers hebben te kampen met schaamte en trauma’s door hun ervaringen. Zo durven vele mannen en vrouwen hun familie naderhand niet inlichten over wat er met hen gebeurd is. In Pag-Asa verlenen wij daarom niet alleen juridische bijstand, maar ook psycho-sociale hulp‘, aldus De Pauw.

Het volledige jaarverslag vindt u hier.

Schijnzelfstandigen en gedetacheerde werknemers

De twee opvallendste constructies die mensenhandelaars opzetten zijn schijnzelfstandigheid en detachering.

‘Bij schijnzelfstandigheid nemen slachtoffers, veelal zonder het zelf te weten, het statuut aan van zelfstandigen . Dat statuut heeft een aanzienlijke fiscale, sociale en economische impact op het vlak van bijvoorbeeld sociale bijdragen en sociale bescherming’, legt Edouard Delruelle, adjunct-directeur van het CGKR uit. ‘In de praktijk blijven ze echter werken onder de leiding van een zaakvoerder, waardoor ze volgens het arbeidsrecht in loondienst bij die zaakvoerder zijn.’

‘Een gedetacheerde werknemer werkt gedurende een bepaalde periode op het grondgebied van een EU-lidstaat, verschillend van het land waar de werknemer gewoonlijk werkt’, staat in het jaarverslag. ‘In het geval van mensenhandel maken professionele netwerken handig gebruik van de leemten in de Europese wetgeving betreffende detachering.’