Illegale goudhandel blijft tijdbom onder Congolese vrede

Een in lompen geklede goudzoeker duikt in een bruine poel. Enkele minuten later komt hij terug boven met een paar stenen waaraan schilfers gouderts kleven. Door de stenen tegen elkaar te slaan komt het goudpoeder los. Dat verkoopt hij aan tussenpersonen in het noordoosten van Congo. Op die manier verdienen hij en zijn collega’s zo’n 150 dollar (124 euro) per maand. Het waardevolle metaal gaat via een ferry over Lake Edward, onder bewaking van militieleden, naar handelaars in Uganda.

Ook in 2006 blijft de illegale handel van goud, tin, hout, diamant, coltan (nodig voor de productie van gsm’s, pc’s en laptops) en andere grondstoffen gewoon draaien. Ze wordt aangewakkerd door de grote vraag van Europese en Zuid-Oost-Aziatische bedrijven. Die importeren de grondstoffen vanuit Uganda en Rwanda.

De internationale mensenrechtenorganisatie Human Right’s Watch berekende vorig jaar dat Uganda elk jaar voor 60 miljoen dollar (49 miljoen euro) exporteert. Niet slecht voor een land dat zelf maar voor 25.000 dollar (20.000 euro) goud bovenhaalt en geen melding doet van enige legale goudimport. De enorme goudexport van Sudan is alleen mogelijk op de kap van de verpauperde Congolese bevolking.

“We weten dat ons goud naar Uganda gaat, maar wat kan ons dat schelen? Onze regering geeft toch niet om ons”, zegt Floriment Lonema (33) verbitterd. Ze woont in Mongbwalu, in het noordoosten van Congo.

Toch betekent de illegale exploitatie van Congo’s goudreserves ook voor haar slecht nieuws. Het doet de kans op duurzame vrede zwaar afnemen in het Grote Merengebied en in het noordoosten van het land. De verschillende groeperingen in de regio denken er niet aan om de controle op te geven over hun grondstoffenrijke gebied. Niet nadat ze er vijf jaar voor moeten hebben vechten. De burgeroorlog mag dan officieel in 2002 beëindigd zijn, het blijft een licht ontvlambare regio.

Enkele jaren geleden al probeerden VN-vertegenwoordigers de kwestie in de schijnwerpers te plaatsen. Ze beschuldigen toen ondermeer buurlanden Uganda en Sudan ervan Congo’s grondstoffen op grote schaal te plunderen. De Ugandese president Museveni en zijn Rwandese collega Kagame werden bestempeld als ‘bijna-godfathers’.

Niet alleen stuurden ze zelf troepen naar Congo tijdens de burgeroorlog, Uganda en Rwanda verleenden ook steun aan verschillende etnische, Congolese groeperingen. Beide landen beweerden dat ze dat deden voor de veiligheid.

“Ons goud is een vloek. Ik verloor mijn familie toen milities erom vochten. Nu moet ik het zelf opduiken om te kunnen overleven.” Dat zegt Pascal Kalabo, een 36-jarige goudzoeker die in 18-meter diepe putten duikt, op zoek naar goud.

In Ituri, het gebied in het noordoosten van Congo, is intussen een goed georganiseerd netwerk van illegale grondstoffenhandelaars ontstaan, weet de Indiase goudhandelaar David Dhal. “Geen enkel bedrijf is hier te vinden. Alleen honderden onafhankelijke agenten die voor één opdrachtgever werken. Douanediensten omkopen vergemakkelijkt hun werk.”

Volgens Dhal investeren mijnbedrijven liever in lokale agenten dan dat ze moeten investeren in duur mijnmateriaal in de onstabiele Congolese regio. De methode werkt ook. Nochtans wakkert deze manier van werken de ontvlambare situatie net aan.

Een VN-rapport uit 2001 stelde voor een tijdelijk embargo te heffen op de export van grondstoffen uit Uganda en Rwanda, maar daar gingen de Westerse landen niet op in.

De studie van Human Rights Watch wees ook uit dat noch Rwanda, noch Uganda sinds de beschuldigingen van de VN maatregelen hebben genomen tegen de illegale import van grondstoffen.

En toch is er ook positief nieuws: het Internationale Hof van Justitie in Den Haag oordeelde vorig jaar dat Uganda onwettelijk Congo is binnengevallen. Het Hof verplichtte Uganda om Congo te vergoeden voor de illegale exploitatie van haar grondstoffen. Een soortgelijke zaak is nog aanhangig tegen Rwanda.

Ook Pascal Busha ziet het terug zitten, nu er voor juni nieuwe verkiezingen zullen gehouden worden in Congo - de eerste in 45 jaar. “De rebellen zijn weg en de verkiezingen komen. Dit land behoort terug aan het volk toe.” (JVP/ADR)