Fins Sami-volk vreest voor eigen cultuur

De Sami leven verspreid over Lapland in het noorden van Scandinavië. Ze worden vaak “Lappen” genoemd, maar beschouwen die benaming zelf als een scheldwoord. In Finland leven amper achtduizend Sami, veel minder dan de vijftigduizend in Noorwegen en de twintigduizend in Zweden. “We leven de hele tijd onder de bedreiging van volledige en allesomvattende assimilatie”, vertelt Pekka Aikio, voormalig voorzitter van het Sami parlement in Finland.
Op papier worden de Sami weliswaar erkend door de Finse grondwet als een inheems volk. Ze hebben een eigen parlement en hebben recht op faciliteiten in hun eigen taal. Maar volgens Martin Scheinin, professor internationaal recht aan Åbo Academie in Turku, nemen sommige de overheidsinstellingen het niet zo nauw met die grondwettelijke bescherming.

Landrechten

De grootste bedreiging voor de traditionele levenswijze van de Sami is de vernietiging van bosgebieden. Ze halen hun inkomsten traditioneel uit rendierkuddes, maar steeds meer families zien zich genoodzaakt om hun levensstijl aan te passen door de oprukkende houtkap die vaak door staatsbedrijven gebeurt. De wouden zijn essentieel voor de rendieren en doen er door het koude klimaat erg lang over om opnieuw te groeien.
Volgens Scheinin vormen de vage landrechten de kern van het probleem. De Sami hebben geen rechten op de uitgestrekte gebieden waar ze leven. Het land is eigendom van de staat, maar “niemand weet hoe de overheid aan dat land gekomen is, of van wie ze het gekocht heeft. Ze hebben het gewoon genomen”, zegt Scheinin.
De rechten van de Sami zijn beschermd door de “Rendierwet”, maar “het is de overheid die beslist”, zegt Scheinin. “En keer op keer beslist het Nationale Bosagentschap dat er verder gekapt kan worden onder het voorwendsel dat het een klein project is dat de rendierherders geen schade zal berokkenen. Maar als je naar het totaalbeeld kijkt, is de impact enorm”.
Ook Aikio vindt dat de rechten van de rendierherders te vaag blijven. “We hebben het wettelijke recht om met onze rendieren op andermans land te grazen, maar we kunnen niets doen als de wouden op dat land gekapt worden, er een mijnproject wordt gestart of een meer wordt aangelegd. In dat geval verliezen we het land zonder compensatie. Het komt erop neer dat we enkel land kunnen gebruiken dat niemand anders gebruikt.”

Conventie 169

In Noorwegen is de situatie volgens Aikio beter omdat de Sami er gezamenlijk met andere  inwoners de eigenaars van de grond zijn. Noorwegen heeft ook meer middelen toegewezen aan de Sami. Maar in Finland ligt de zaak veel complexer, omdat het land de Conventie van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) 169 over landrechten en inheemse volkeren niet goedgekeurd heeft. Artikel 14 van de conventie zegt dat “overheden allen nodige stappen moeten ondernemen om het land te identificeren waar de betrokken volkeren op leven, en een effectieve bescherming van hun eigendomsrechten te garanderen.” Conventie 169 zou Finland verplichten om het land dat aan de Sami behoort door gebruiks- of eigendomsrechten af te bakenen.
Volgens professor Scheinin, is een dergelijke bescherming cruciaal om niet enkel de levenswijze van de Sami te beschermen, maar ook hun taal, het Sami, en hun cultuur. “Het Sami staat of valt met de levenswijze van de Sami omdat ze voor een groot stuk draait rond hun levenswijze en het hoeden van rendierkuddes,” zegt Scheinin. “Als die levenswijze enkel nog in musea te bekijken is, denk ik dat er geen toekomst is voor de taal”.
Volgens Johanna Suurpää, de Finse ombudsvrouw voor minderheden, voert de overheid geen moedwillige assimilatiepolitiek. “In het noorden van het land is de situatie erg complex omdat er ook niet-Sami rendierkuddes houden”, zegt ze. “Er is dus geen simpele oplossing die voor iedereen rechtvaardig is.”
Suurpää geeft toe dat er moeilijkheden zijn met de taal. “De wet schrijft voor dat Sami geholpen moeten worden in hun eigen taal, maar wat ze in realiteit krijgen is ondermaats”. Ze wijt dat aan het feit dat er weinig ambtenaren zijn in het noorden die de taal goed kennen. “De focus ligt meestal op het gebruik van het land, maar nu wordt het taalprobleem een ‘crisis’”.
“Het is enkel door de steun van hun volksgenoten over de grenzen dat de Sami in Finland hun levenswijze hebben kunnen volhouden”, zegt Scheinin. “Als de Sami in Finland die steun niet gekregen hadden, zou hun levenswijze al veel eerder, en zeker in de laatste twee decennia verdwenen zijn.”