‘Europa is zijn geschiedenis vergeten’

Post-Wereldoorlog II: miljoenen thuislozen dwalen doorheen een platgebombardeerd Europa. Onder het oog van de net in het leven geroepen Verenigde Naties hervestigen de VS 250.000 Europeanen. De start van een blijvend engagement. Wat later steken Canada, Nieuw-Zeeland, Australië, en enkele Scandinavische landen, minder getroffen door de oorlogsgruwel ook de handen uit.

‘Begin jaren ‘90 begonnen Amerikaanse en Australische collega’s me te vragen waarom Europa zo weinig deed rond hervestiging’, legt Torsten Moritz uit, directeur van de Europese ngo CCME. ‘Sindsdien namen de vluchtelingencrisissen in de wereld alsmaar toe. Collega’s in Afrika en het Midden-Oosten zeiden me: Heel nobel dat jullie het debat rond asiel voeren, maar wat met al die vluchtelingen die het nooit tot Europa schoppen?’

2012: Eurocommissaris voor Binnenlandse Zaken Cecilia Malmström, niet toevallig een Zweedse, zet hervestiging op de Europese agenda. Een Europees programma wordt in het leven geroepen en voorziet per vluchteling een budget tussen 4000 en 6000 euro. Vorig jaar maakten 13 EU lidstaten gebruik van deze subsidies voor een totaal van 3962 vluchtelingen.

De Nieuwe Muren

Dat hervestiging de voorbije jaren geen prioriteit bij Belgische politici was, hoeft geen betoog. Een knoert van een opvangcrisis beheerste het publieke debat.

Bovendien begrepen politici het concept hervestiging niet. ‘Ze dachten dat het om terugkeer ging’, aldus Moritz. ‘Een beetje vreemd, want hervestiging is helemaal niets nieuws voor België’. In 1956 verwelkomde ons land via die weg maar liefst 6000 Hongaren tijdens de Sovjetinvasie, en in de jaren ‘70 enkele honderden Aziaten uit het Oeganda van Idi Amin en Chilenen op de vlucht voor dictator Pinochet.

‘Europa is zijn geschiedenis vergeten’, zucht Geroge Joseph van Caritas Zweden van achter zijn bureau in Stockholm. ‘Voor de val van de Berlijnse muur haalden we honderdduizenden binnen op vlucht voor de Sovjets. Maar daarna veranderde alles. Asielzoekers uit andere hoeken van de wereld begonnen zich op eigen kracht een weg naar Europa te banen. Hoe meer er kwamen, hoe hoger Europa de muren rondom zijn grenzen optrok’.

Volgens Gabriela Szmidt, experte bij de Europese Commissie die mee aan de wieg stond bij de uitwerking van het Europese programma, is het hoge aantal asielzoekers de reden waarom België en andere Europese landen lang de ogen sloten voor hervestiging. ‘Dan is het toch logisch dat je als land niet meteen staat te springen om daarbovenop nog vluchtelingen via hervestiging te verwelkomen’.

Moritz wimpelt dit argument af als irrelevant. ‘Zelfs al neemt België 500 hervestigden per jaar, dan nog is dit slechts een zeer klein percentage van het totale aantal spontane asielzoekers’. Joseph: ‘Met al dat gedoe rond asiel, vergat Europa dat hervestiging gaat om vluchtelingen vastgeroest in vluchtelingenkampen die niet terug naar huis kunnen. Ook vergaten we dat de meeste vluchtelingen nog steeds in de armste delen van de wereld zitten’.

Vleesfabriek of taalcursus?

‘Dat de VS, Canada en Australië toplanden zijn als het om hervestiging gaat, heeft alles te maken met hun visie op migratie’, legt Moritz uit. ‘Migratie in Europa wordt nog steeds als iets abnormaals beschouwd, iets dat we moeten tegengaan. Terwijl ze in de VS en Canada zeggen: migratie is een realiteit. Let’s deal with it!’

Nederland, Denemarken en Zweden deden volgens Moritz dan weer mee om zich internationaal te profileren als voorvechters van de mensenrechten. ‘Zeker in de jaren ‘60 en ‘70 hadden deze landen een sterke humanitaire traditie en goede relaties met de VN. Vanwege zijn koloniaal verleden mist België deze profileringsdrang, en bleef naar eigen navel staren’.

‘Het is fantastisch dat België zich samen met andere lidstaten meer en meer inzet’, zegt Szmidt overtuigend. ‘Dat het allemaal veel tijd vergt, ligt ook aan de Europese kijk op integratie. Die verschilt sterk van de Amerikaanse. België geeft integratie- en taalcursussen. Dat vergt organisatie. In de VS is iemand al geïntegreerd als die economisch zelfstandig is. Een vluchteling krijgt er meteen een laaggeschoolde job in de schoot geworpen. Of je nu dokter of arbeider bent, vanaf dag 1 verpak je kippen in een vleesfabriek. Maar taallessen daar moeit de Amerikaanse overheid zich niet mee’.

‘Europa mag zich niet enkel blindstaren op het aantal hervestigingen. Succesvolle integratie is een noodzakelijke voorwaarde’, staat te lezen in een recente studie van het Europese Parlement. ‘Het gaat immers om een zeer kwetsbare en vaak getraumatiseerde doelgroep’.

Dit voorjaar nog publiceerde de Amerikaanse krant The Atlantic een artikel over het hoge aantal zelfmoorden onder de hervestigde Bhutaanse vluchtelingen in de VS. Depressie, werkloosheid en het gebrek aan familiebanden werden vermeld als belangrijkste oorzaken voor deze wanhoopsdaden.

Ook in Zweden, wiens hervestigingsprogramma als ultieme voorbeeld geldt, loopt niet alles van een leien dakje. ‘Hoewel hervestigde vluchtelingen gedurende twee jaar individueel worden begeleid, vindt deze groep minder snel een job dan spontane asielzoekers’, aldus Joseph. Szmidt heeft er alvast alle vertrouwen in dat Europa zich naar de toekomst toe meer zal engageren. ‘De juiste mentaliteit is er al. Binnen een jaar of vijf zullen we er de vruchten van plukken’.