Bolivia staat op springen

In La Paz is het al drie dagen tot schermutselingen gekomen tussen betogers en de politie. De protesten gaan uit van arme inheemse boeren, onderwijzers, mijnwerkers en studenten. Ze willen dat de regering de olie- en gasvoorraden in het land opnieuw nationaliseert of de buitenlandse oliemaatschappijen in het land dwingt veel hogere royalty’s te betalen. De betogers willen ook een dam opwerpen tegen een autonomiebeweging die uitgaat van Santa Cruz, de rijkste provincie van het land.

In Santa Cruz ondertekenden een kwart miljoen mensen een aanvraag voor een referendum. De initiatiefnemers eisen dat de inwoners van de provincie zich op 12 augustus kunnen uitspreken over de vraag of ze autonomie willen en hoe de gasvoorraden van het land beheerd moeten worden. De betogers in La Paz vinden dat dergelijke vragen enkel door een grondwetgevende vergadering kunnen worden opgelost.

Arbeiders in El Alto, een arme voorstad van La Paz, hebben een algemene staking uitgeroepen. Ze eisen dat Mesa aftreedt. Steun krijgt de president van de ordediensten. Die hebben laten weten dat ze geen politieke beslissingen zullen respecteren die ingaan tegen de grondwet - een verwijzing naar geïmproviseerde referenda of grondwetgevende vergaderingen. Gisteren (dinsdag) gebruikte de oproerpolitie waterkanonnen en traangas om de betogingen in La Paz uiteen te jagen. Actievoerders hadden aangekondigd het parlement te willen bezetten.

Boerenleider Román Loayza heeft de parlementsleden nog tot vrijdag gegeven om een grondwetgevende vergadering bijeen te roepen. Andere betogers eisen dat het parlement ontbonden wordt.

Bolivia is het armste land in Zuid-Amerika. Er bestaat een grote kloof tussen het bergachtige westen van het land, waar vooral straatarme indianen leven, en de oostelijke provincies. Daar wonen veel Bolivianen van Europese afkomst, die op de goede landbouwgrond grote boerderijen hebben uitgebouwd. Het oosten is verder goed voor het leeuwendeel van de industriële productie, en in het oosten en het zuiden van Bolivia gaat ook het merendeel van de olie- en gasvoorraden van Bolivia schuil.

President Carlos Mesa zit tussen hamer en aambeeld. Vorige week weigerde hij een wet te tekenen die buitenlandse olie- en gasbedrijven verplicht naast royalty’s van 18 procent ook nog 32 procent af te dragen van hun winst. Bedrijven hebben wel mogelijkheden om onder een deel van die belastingen uit te komen. Arme Bolivianen vinden dat een te grote tegemoetkoming aan die ondernemingen, terwijl de zakenwereld en de politieke klasse in het oosten van het land liever de oude regeling hadden behouden, die enkel 18 procent royalty’s voorziet. Mesa stelde geen veto tegen de wet, waardoor het parlement de tekst zelf kon bekrachtigen.

Mesa had de steun van inheemse groepen en de vakbonden toen hij in oktober 2003 aan de macht kwam. Ook toen hadden onenigheid over de behandeling van buitenlandse olie- en gasbedrijven en algemene sociale onvrede het land in vuur en vlam gezet. Nadat er bijna 70 doden waren gevallen in de zogenaamde ‘gasoorlog’, moest Mesa’s voorganger Gonzalo Sánchez de Lozada hals over kop het land verlaten.

Zijn vroegere medestanders zetten Mesa nu het mes op de keel. De meeste betogers willen bedrijven als British Petroleum, het Franse Total, Petrobras uit Brazilë en het Spaanse Repsol die nu de Boliviaanse gasvoorraden uitbaten, gewoon buiten spel zetten door de sector opnieuw te nationaliseren. De Beweging naar het Socialisme (MAS), de grootste oppositiepartij, wil de buitenlandse bedrijven wel blijven dulden, maar alleen als ze verplicht worden de helft van hun winst als royalty’s aan de Boliviaanse staat over te dragen.

Grote toegevingen kan Mesa niet doen, want hoge belastingen of een nationalisering zorgen voor allergische reacties bij de buitenlandse investeerders die Bolivia zo hard nodig heeft, en ook in het rijkere oosten van het land. In januari dreigden ondernemersverbanden, grote sojaboeren, bankiers en grootgrondbezitters uit Santa Cruz ermee zich af te scheiden van de rest van Bolivia. Ze matigden dat standpunt nadat Mesa beloofde een formule uit te werken die de provincies meer autonomie zou geven.

Volgens Carlos Hugo Laruta, de directeur van het onderzoekscentrum CIPCA-La Paz, is de zwijgende meerderheid van Bolivianen tegen een opsplitsing van het land. Maar ze zouden volgens hem misschien wel een staatsgreep steunen die de orde in het land herstelt. Er gaan geruchten dat het leger een coup plant. Luis Aranda, de opperbevelhebber van het leger, wees woensdag twee kolonels terecht die president Mesa via een lokale radio hadden opgeroepen af te treden. (PD/MM)