Belgische wapens van FN Herstal voor Kadhafi

Daags na de regionale verkiezingen van juli gaf Waals minister-president Rudy Demotte (PS) groen licht aan FN Herstal voor de export van wapens aan Libië. De wapenproducent mag tweeduizend oproerwapens en een duizendtal aanvalswapens en wisselstukken leveren, goed voor een contract van 11,5 miljoen euro. Alle regeringspartijen, inclusief Ecolo, schaarden zich achter de deal. Want als FN Herstal geen wapens mag leveren aan Kadhafi, aan wie dan wel?
Wettelijk gezien mogen Europese lidstaten opnieuw wapens leveren aan Kadhafi sinds in 2004 het wapenembargo tegen Libië werd opgeheven. Maar in 2003 heeft België de Europese Gedragscode inzake wapenexport in een wet omgezet, en die verbiedt wapenexport naar landen die de mensenrechten schenden –zeker wanneer de export de mensenrechten nog meer in gevaar brengt.
Het kabinet Demotte onderstreept dat de tweeduizend oproerwapens in kwestie – FN303’s met luchtdruk en kunststofprojectielen– ‘niet-dodelijke’ wapens zijn. Reden temeer om voorzichtig te zijn, vindt het Waalse onderzoeksplatform Groupe de Recherche et d’Informations sur la Paix et la Sécurité (GRIP).
‘Soldaten of agenten met een bedenkelijk moraal zullen zich sneller laten gaan met een wapen in de hand waarmee ze toch niet kunnen doden’, aldus Luc Mampaey van GRIP.

Corrupte kolonel

Volgens de Europese gedragscode mag een lidstaat evenmin wapens uitvoeren als het risico te groot is dat ze uiteindelijk bij een andere bestemmeling zouden belanden dan voorzien.
De lichte aanvalswapens uit het FN-contract zouden inderdaad wel eens in foute handen kunnen komen, temeer daar Kadhafi een kwalijke reputatie heeft als sponsor van terroristen en rebellen zoals de Mahamid en de Janjaweed.
Komt daarbij dat Libië de jongste jaren volop naar wapens zoekt op de legale én illegale markt. Groot-Brittannië weigerde in 2008 de export van 130.000 wapens naar Libië, vermoedelijk oude kalasjnikovs.
Ook de Servische geheime diensten verhinderden dit voorjaar een wapendeal met Tripoli. En in juli ging een proces van start rond illegale wapentrafiek vanuit Italië. Hoofdverdachte Ermete Moretti zou in ruil voor strafvermindering bekend hebben dat een topambtenaar van het Libische ministerie van Defensie, kolonel Tafferdin Mansur, via hem en vier kompanen zo’n 500.000 T-56’s, de Chinese versie van een kalasjnikov, had proberen kopen.
En dat allemaal voor een leger van ongeveer 76.000 soldaten en zowat 40.000 leden van zogenaamde ‘volksmilities’? Experts noemden Tsjaad en Soedan als een mogelijk afzetgebied voor het handeltje. Het kabinet Demotte verzekert dat het risico miniem is dat de wapens in verkeerde handen zouden vallen, vermits de FN-wapens met laser gemarkeerd zijn én veel meer kosten dan de kalsjnikovs die de Britten zouden leveren.

Staatsgreep met Belgische wapens

Sinds de controversiële wapenleveringen aan Nepal in 2002 was er nog nooit zoveel te doen over een Belgisch wapencontract. De timing in de kiestijd zat daar voor iets tussen, maar ook de bestemming, zo is te horen op het kabinet Demotte.
‘Libië is samen met Iran één van die landen waar iedereen een mening over heeft. Als wij morgen een vergunning zouden afleveren voor export naar Turkmenistan, dan zou geen haan ernaar kraaien. Zowat een kwart van de Waalse wapenexport gaat bijvoorbeeld naar Saoedi-Arabië, dat nu eenmaal een bondgenoot van het Westen is.’ Dat is inderdaad een land waar je bedenkingen bij kan hebben en waarover géén debat wordt gevoerd.
Tegelijk exporteert Vlaanderen wapentuig naar Israël, dat zich te buiten ging aan geweld in Gaza. Zwijgen we dan nog over Mauritanië. Op een foto van de inhuldigingsceremonie van de vorige president van Mauritanië, Sidi Ould Cheikh Abdallahi, staan bewakers met een F2000 in hun handen.
Ruim een jaar geleden werd hij afgezet en viel het FN-wapenarsenaal in handen van de coupplegers: een veel voorkomende oorzaak van het feit dat wapens uiteindelijk op een andere bestemming terechtkomen. Toch wist België dat die kans reëel was in een land dat sinds 1978 de staatsgrepen aaneenrijgt en feitelijk door militairen wordt bestuurd.

Vragen aan een Afrikaanse leider om iets te doen tegen illegale wapenhandel, is hetzelfde als aan een hond vragen om op je vlees te letten.

Amper dossiers geweigerd

Behalve enkele zeer onvoorstelbare bestemmingen, heeft de Waalse dienst Vergunningen de voorbije jaren amper ingediende exportdossiers geweigerd. ‘Het is niet met een licentie voor 3000 wapens dat we de interne politiek van Libië gaan veranderen’, reageert woordvoerder Christopher Barzal van Demotte.
‘Als wij dit contract hadden geweigerd, dan waren ze wel naar Spanje of een ander land gegaan.’ Als FN geen lichte wapens levert, zullen andere Europeanen of bijvoorbeeld het Chinese Norinco dat wel doen, luidt het.
Dat zou een klap betekenen voor de Waalse economie, want in vergelijking met het aandeel wereldwijd (tussen 0,3 en 0,44 procent), is het aandeel van militair materieel in de totale Waalse export (0,78 procent) erg hoog.
Bovendien nemen lichte wapens traditiegetrouw het gros van de Belgische wapenexport voor hun rekening en laat net die lichte wapens het meest vatbaar zijn voor misbruik. Volgens een rapport van Oxfam zou Afrika jaarlijks 18 miljard dollar verliezen aan de gevolgen van burgeroorlog, opstanden en andere gewapende conflicten.
Wereldwijd circuleren er naar schatting 600 tot 900 miljoen lichte wapens. Ze hebben een groot aandeel in die conflicten omdat je ze makkelijk kan kopen, dragen, gebruiken en verbergen.

Legale wapens worden illegaal

‘Veel lichte wapens in conflicten komen uit volstrekt toegelaten wapentransporten of officiële stocks’, zegt professor Owen Greene van de Universiteit van Bradford. ‘Overal kan er wat mislopen: bij inscheping, export, transit, aankomst of import.’
Daar valt weinig tegen in te brengen, tenzij oproepen tot strengere wetgeving en controles. Zelfs Dany Van De Ven van de werkgeversfederatie Belgium Security and Defense Industry is daarvoor te vinden, zo bleek op een seminarie vorig jaar, ‘op voorwaarde dat iedereen – dus ook de VS, Rusland en China – zich hieraan houdt’. En dat is natuurlijk niet het geval. De Europese gedragscode is … precies, Europees.
Bovendien zou het ook niet volstaan om papier vol te pennen met regeltjes en voorschriften. De Europese Code bevat bijvoorbeeld geen sancties. En in continenten als Afrika valt het reilen en zeilen van een wapentransport amper te controleren.
‘Vragen aan een Afrikaanse leider om iets te doen tegen illegale wapenhandel, is hetzelfde als aan een hond vragen om op je vlees te letten’, aldus parlementslid Cecilia Atim-Ogwal uit Oeganda.
Volgens Damien Helly van het Institute for Security Studies is de preventie van illegale wapenhandel voor politici trouwens geen strijdpunt. ‘De productie van wapens wel, omdat die jobs creëert.’