Extreemrechts is niet weg uit Griekenland

Tussen de massa uitzinnige Syriza-supporters voor Tsipras’ preverkiezingsspeech donderdagavond, heeft psycholoog Dimitris (36) het moeilijk op te gaan in het collectief enthousiasme dat van het Omonia-plein afspat: “Het is zo ontroerend te zien wat hoop met mensen kan doen. Syriza is voor mij de enige rationele keuze, maar ik zie niet in hoe zij echt verandering kunnen brengen.”

Volgens Dimitris moet Europa niet bang zijn van Syriza, wel van de polarisatie binnen de hele Europese samenleving. “Botsende meningen worden problematisch als ze lege, ideologisch gepolariseerde wereldbeelden weerspiegelen. Het wordt tijd dat we de rotte wortels in onze geschiedenis leren erkennen.”

Criminele activiteiten

Ergens in een uithoek van Athene vond een paar uur eerder een heimelijke bijeenkomst van een hondertal Gouden Dageraad leden plaats, meldt Reuters.  “Laat de televisie onze kandidaten maar voorstellen als een bende agressieve, idiote criminelen. We representeren het beste wat de Griekse samenleving te bieden heeft”, bulderde de stem van de Atheense advocaat Ilias Kasidiaris door de luidsprekers.

De speech van Gouden Dageraad kopstuk Kasidiaris klinkt verdacht veel als de toespraak van Syriza-kopstuk Tsipras

Het kopstuk sprak vanuit zijn cel in Korydallos, de beruchte bajes die Griekenlands zwaarste criminelen huisvest, waar hij al maanden vastzit in afwachting van een proces op verdenking van illegaal wapenbezit. Neem de racistische opmerkingen tegen immigranten, het semi-swastika-symbool en de tralies op de achtergrond weg, en Kasidiaris’ speech klinkt verbazend veel als de toespraak van Tsipras in het centrum van Athene diezelfde avond.

Ook Kasidiaris riep zijn supporters op om voor eens en voor altijd komaf te maken met een corrupte elite die het land al veertig jaar verwoest. Het is tijd, aldus Kasidiaris, om zich te verenigen rond zijn partij en zo Griekenland naar een nieuwe pagina in de politieke geschiedenis te leiden.

Na decennia in de politieke marge, kwam de Gouden Dagenraad onder internationale aandacht in 2010 met een nationalistische, xenofobe en almaar gewelddadiger agenda. Media en analisten linken hen aan neonazisme, maar de leden zelf ontkennen alle verbanden. Met een fenomenale snelheid die zelfs Europa deed bibberen, rees de partij uit de obscuriteit sinds ze in 2012 voor het eerst het Grieks parlement betrad. Tijdens de Europese verkiezingen acht maanden geleden behaalde ze nationaal één op tien stemmen en werd zo de derde grootste partij in Griekenland.

Juridische verbanning

De stijgende populariteit van Gouden Dageraad ging gepaard met een naar Griekse normen ongeziene explosie van racistisch geweld. “De centrum-rechtse overheid zag het geweld jarenlang door de vingers”, schrijft freelance journalist Kostas Kallergis die al jaren de partij op de voet volgt voor verschillende internationale media. “Pas toen een man verbonden aan Gouden Dageraad in September 2013 de Griekse antifascistische rapper Pavlos Fyssas vermoordde in een Atheense buitenwijk, lanceerde de overheid een nationale klopjacht.”

Gouden Dageraad wordt verdacht van maffiose financiering, illegale wapendeals, corruptie, militaire trainingscampen, racistisch geweld en moord

Vandaag zit Kasidiaris, samen met leider Nikolaos Mihaloliakos en vijf andere kopstukken, in de cel, op verdenking van criminele activiteiten  en in afwachting van een proces. De zaak is één van de meest complexe rechtszaken in Griekenland sinds jaren. Het dossier telt honderden stalen bewijsmateriaal en dossiers die de partij kunnen linken aan maffiose financiering, illegale wapendeals, corruptie, militaire trainingskampen, racistisch geweld en moord. De rechtszaak, door de partij zelf gezien als een politieke afrekening, is deze maand van start gegaan en wordt nu al gezien als de grootste vervolging van politici sins de militaire coup in 1967.

“Toch moeten we ons niet te comfortabel voelen. De overheid heeft lang gewacht om Gouden Dageraad op het matje te roepen. Dat is deels een gevolg van een historisch hiaat in de Griekse grondwet. Maar anderzijds zijn er aanwijzingen dat de huidige premier onder invloed van enkele adviseurs met extreemrechtse sympathieën bewust heeft gewacht, in de hoop meer radicaalrechtse kiezers voor zich te winnen,” vertelde onderzoeksjournalist Dimitris Psarras eind vorig jaar in een interview aan de Griekse blog Enthemata.

Stilte voor de storm?

Kan een proces slagen waar de overheid al jaren faalt en kan het de aanzwellende populariteit van extreemrechts indijken? Zelfs met zijn kopstukken in de gevangenis en internationale veroordeling blijkt de partij weerbarstiger dan ooit. “In realiteit onderschatten we de macht van anononieme stemmers die niet deelnemen aan de polls en traditioneel flirten met meer extreme partijen”, vertelde George Siakas, politiek onderzoeker aan de universiteit van Macedonië aan Reuters. “Sinds 2012 lijkt Gouden Dageraad zijn plaats verzilverd te hebben bij een trouw publiek. Het zou me niet verwonderen als ze opnieuw de derde partij worden.”

Volgens Yiannis Baboulias, een jonge journalist die dit jaar een boek uitbrengt over de financiering en werking achter het fascisme in Griekenland, zal het zover niet komen. “Ik kan later aan mijn kleinkinderen vertellen dat ik geleefd heb om de laatste neonazi in kostuum met quasi-Swastika in een reclamespot op mainstream televisie te zien”, grapt hij op Twitter. “Gouden Dageraad zal volledig uit elkaar vallen eens Michaloliakos en de anderen schuldig worden bevonden. Legaal kunnen we hen niet verbannen, maar hun organisatorisch principe is gebaseerd op het Führer-model: zonder de ene leider geen partij.”

De extreemrechtse golf die Gouden Dageraad twee jaar geleden aan de macht had kunnen brengen, is doodgebloed

De partij zelf zou volgens geruchten in stilte een verrijzenis voorbereiden. “Dat verhaal klinkt natuurlijk als sensationeel voer voor een journalist, maar waarom hebben ze sinds maanden geen demonstratie met meer dan 100 man bij elkaar kunnen trommelen? Een miljoen Grieken stemt voor hen, maar de golf die hen twee jaar geleden aan de macht had kunnen brengen is doodgebloed. De racistische raids zijn verminderd, ze hebben de vaardigheden noch de financiële middelen voor een comeback. De moord op een Griekse man en onthullingen over corrupte topleden hebben een groot deel van haar supporters in de armen van de meer gematigde rechtse Nea Dimokratia geduwd. Een herverkiezing van de regeringspartij, met meer extreemrechtse figuren in hun rangen, is een realistischer en al even mottig scenario voor Griekenland.’

Succes bij verpauperde communisten

Gouden Dageraad raakt aan dezelfde anti-establishmentwoede van de bevolking als gevolg van de crisis die volgens analisten ook aan de basis ligt van Syriza’s sprint naar de macht. De polikliniek van Dokters van de Wereld in Perama, een verpauperd havendistrict net buiten Athene, werd oorspronkelijk opgericht als medisch noodcentrum voor migranten die werkzaam waren in nabijgelegen herstelplaatsen voor schepen.

Gouden Dageraad ronselt vooral in verpauperde arbeiderswijken die voordien als communistisch bastion gekend waren

“Tachtig procent van ons cliënteel bestaat nu uit plaatselijke families die sinds de crisis geen andere uitweg meer zien dan hier aan te kloppen voor voedsel of verzorging,” vertelt pediater en coordinator Liana Mailli tijdens haar wekelijks spreekuur in Perama. Tot april vorig jaar was het ziekenhuis een doelwit van de fascistische amokmakers. “Ze stormden hier met geweld binnen, zongen racistische slogans , bedreigden iedereen, terwijl hun eigen vrouwen en moeders hier om eten moesten komen bedelen.”

Tijdens de regionale verkiezingen vorig jaar in mei behaalde Gouden Dageraad hier haar hoogste score (19,9 procent). Ironisch genoeg ronselt de partij de meeste kiezers in verpauperde arbeiderswijken als Perama en Nikea, die voordien als communistisch bastion in de regio gekend waren. In haar intensief onderzoek in de regio verklaart professor Politieke Wetenschappen Vassiliki Georgiadou het succes van Gouden dageraad met economische factoren.

“De crisis maakte hier door de hoge concentratie van arbeiders meer slachtoffers dan elders. Langdurige werkloosheid en teleurstelling in de Communistische Partij en vakbonden creëerden een voedingsbodem voor het agressieve populisme van Gouden Dageraad”, legt ze uit.

Brede tentakels

Na de arrestaties van haar kopstukken sloot Gouden Dageraad haar kantoor in Perama. Het medisch centrum ontving voorlopig geen bezoek meer van glimmende bottines. Maili vertelt me dat de plaatselijke bevolking zich sindsdien meer en meer openlijk distantieert van hun acties. Maar het gevaar loert nog om de hoek. In een koffiehuis vlakbij het ziekenhuis raakt een groepje oudere mannen betrokken in wat lijkt op een verhitte discussie over de verkiezingen. Een Griekse vriend luistert hun gesprek af: “Ik ben bang dat als Syriza wordt verkozen en faalt, Gouden Dageraad daarvan zal profiteren”, zegt de ene tegen de andere. “We zijn nog niet van hen af.”

“Griekenland is het enige land in Europa dat na Hitlers nederlaag nog werd geleid door fascisten”

Giorgos (71), de vader van een vriend, vertelt me hoe onder oudere Grieken wordt gefluisterd dat de opkomst van Syriza en een mogelijke terugkeer van Gouden Dageraad slapende trauma’s die al jaren in stilte de Griekse samenleving polariseren, terug kan aanwakkeren. Na de Tweede Wereldoorlog werd Griekenland verscheurd door een burgeroorlog die jaren aansleepte. Duizenden Griekse jongeren van vandaag verloren grootvaders in een bloedige strijd om de macht tussen links en rechts, een vroege uitbarsting van de Koude Oorlog die eindigde met de uitroeiing van links en een militaire coup.

“Griekenland is het enige land in Europa dat na Hitlers nederlaag nog werd geleid door fascisten”, legt Yiannis Baboulis uit. “Gouden Dageraad heeft hier altijd bestaan. De extreemrechtse tentakels van de Griekse staat, getuige de brutale agressie van de politie, zijn na de burgeroorlog nooit uitgedoofd. Toen de schuld van de Europese crisis in de schoenen van migranten werd geschoven, zagen ze hun kans schoon om uit de marge te treden.”

Historische afrekening

Niemand van de experts die ik spreek, durft zich openlijk uitspreken of de overwinning van links in deze verkiezingen de zaken nog verder zou kunnen polariseren. “Over heel Europa is het succes van extreemrechtse bewegingen als Gouden Dageraad een schande voor de democratie. Het gaat niet enkel om sociaal-economische factoren. Wanneer we beginnen liegen over onze geschiedenis en de echte oorzaak van extremisme, zullen dit soort fenomenen altijd blijven bestaan,” luidt het.

“Zolang we liegen over onze geschiedenis en de echte oorzaak van extremisme, zullen dit soort fenomenen blijven bestaan”

De leiders van de partij zelf spelen gretig in op dat scenario. Met de hulp van zijn vrouw die hem in afwachting van zijn proces in de gevangenis bezocht, wist journalist Kostas Kallergis kopstuk Giorgos Germenis vorige zomer te strikken in een onverwacht openhartige briefwisseling. Germenis was de eerste van een reeks prominente leden die publiek zijn historische band met het communistisch verzet in de burgeroorlog bekend maakte.

Volgens Germenis zijn mensen met die achtergrond nog de meest gepassioneerde supporters. “Ze voelen zich bedrogen door de partijen die ze jarenlang vertrouwden”, schrijft hij. “Waarom denk je dat we zo snel gegroeid zijn? Gouden Dageraad is eenvoudigweg de enige revolutionaire optie voor wie naar verandering streeft. Links en centrumrechts hebben ons jarenlang bedrogen. Links is verantwoordelijk voor het morele bankroet in onze universiteiten. Aan Tsipras zeg ik: kies maar voor Chavez of de Texaanse oliegarchen. Hoe kan je je kinderen over socialisme vertellen terwijl je ze naar Amerikaanse universiteiten stuurt waar ze imperialisme en economische uitbuiting van de middenklasse als enige alternatief aanleren?”

Eva Cossé, coördinatrice voor Human Rights Watch in Griekenland, beschrijft in een opiniestuk hoe het anti-immigratiebeleid van de huidige regering de xenofobe grond waarin Gouden Dageraad bloesemde mee in de hand heeft gewerkt. De enige manier om te voorkomen dat de ‘revolutionaire’ polarisering waar Germenis van droomt werkelijkheid wordt, is volgens Cossé een nieuw beleid dat tolerantie opnieuw centraal stelt.

“In afwachting van de uitkomst van het proces en de verkiezingen moeten we waakzaam blijven”, waarschuwt Psarras. “Gouden Dageraad is aan het krimpen, maar is nog lang niet uitgevochten. De rechtszaak is de eerste uitdaging, daarbij moeten we waakzaam zijn voor zij die uit eigenbelang zaken in de doofpot willen steken. Daarnaast is de strijd van antifascistische collectieven voor bewustmaking tegen de gevaren van fascisme een onmisbare partner.”