Les génies du 1 mai

Het was écht een fijne dag: een Skype-babbel met de familie bij het ontbijt, een uurtje kletsen met een vriend bij een heerlijk vruchtensapje, een oefenritje nog met zijn moto voor ik die een paar maanden mag lenen, een zalige siësta, een verfrissende douche. Daarna zocht ik me een plekje in een gedeelde taxi richting stadscentrum, voor de voorstelling van de documentaire ‘Le ruudga parle’ in het Institut Français. De film is het meest recente werkstuk van Gideon Vink, een vriend die al ruim 10 jaar in Ouagadougou woont en samen met zijn ploeg de webtv Droit Libre TV en het festival Ciné Droit Libre uit de grond stampte. De film over de ruudga is een poëtisch buitenbeentje in zijn repertoire dat in de eerste plaats handelt over mensenrechten en over de politici, journalisten en muzikanten die met hun leven betaalden voor hun overtuigingen.

Nouss Nabil

Ik leerde de ruudga kennen toen ik eind vorig jaar Nouss Nabil aan het werk zag. De ruudga is een traditionele viool, gemaakt van een kalebas en met één enkele snaar. In de gemeenschap van de Mossi (één van de grootste etnische groepen in Burkina Faso) heeft het instrument een bijzondere mythische en mystieke betekenis. De ruudga is méér dan een instrument: de ruudga spreekt en voert een dialoog met de zanger die haar bespeelt en met de zichtbare en onzichtbare omgeving. Traditioneel werd het instrument enkel bespeeld door blinden en naarmate de laatste spelers ouder werden, dreigde het helemaal in de vergeethoek te raken. Nouss Nabil besloot de ruudga te valoriseren en hij leerde die ene snaar niet alleen virtuoos uit te spelen maar hij combineert op het podium het aparte geluid van de viool ook met gitaar en kora. 

Le ruudga parle

In de documentaire ‘Le ruudga parle’ gaat Nouss Nabil op zoek naar de wortels van zijn geliefde instrument en naar de mysteries die het omringen. De film toont onder meer twee stokoude blinde mannen die hun leven lang de ruudga hebben bespeeld, om er hun familie mee te onderhouden en om eer te betonen aan de voorouders en de mythische wezens die zo alomtegenwoordig zijn in de Burkinese maatschappij. De twee waren aanwezig op de filmpremière en speelden na afloop een paar nummers. Echt mooi was het niet, het raspende keelgeluid van twee oude mannen als begeleiding bij het klaaglijke lied van hun viool. Indrukwekkend was het des te meer.
Later ging Nouss een gesprek aan met het publiek. Ik schrok van de impact die de mystieke kant van de ruudga duidelijk nog altijd heeft. Of Nouss er wel aan wou denken om telkens toestemming te vragen aan de voorouders voor hij zijn instrument bespeelt? En of het niet erg gevaarlijk is om lessen ruudga te geven aan jonge kinderen, aangezien zij les génies, de mythische wezens die via het instrument wakker gemaakt worden, nog niet hebben leren beheersen?
Nouss antwoordde rustig dat niet alle génies slechte bedoelingen hebben en dat de mystieke kracht van de ruudga pas tot leven komt als de speler zelf daar open voor staat, net zoals dat het geval is bij elk ander instrument. Ik ging gerustgesteld naar buiten en genoot later nog van een hartverwarmend concert van Geoffrey Oryema, in het kader van het festival Jazz à Ouaga.

Vol à l’arrachée

Toen Gideon me achter op zijn moto naar huis bracht iets na middernacht was de stad helemaal aan het inslapen. Wij waren daar allebei ook aan toe maar dat was buiten les génies gerekend. Op een halve kilometer van mijn deur namen zij de vorm aan van twee jonge mannen op een razendsnelle moto. Als uit het niets doemden ze plots achter ons op en luttele seconden later haalden ze ons rechts in. Ik voelde hoe iemand mijn schouder aanraakte en daarna werd ik met een stevige ruk aan mijn schoudertas van de moto gesleurd, in het rode stof van mijn straat. De tas, dat was duidelijk het doelwit en hoewel ik hem verdedigd heb als was het mijn kind moest ik hem lossen op het moment dat het schouderlint het begaf. In een mum van tijd zat de dief weer achter op de wachtende moto, en weg waren ze. Weg ook was de tas, met mijn huissleutels, paspoort, portefeuille, telefoon en het fototoestel waarmee ik de oude ruudga-spelers voor de eeuwigheid had vast gelegd.

Een kras die zal helen

Fysiek bleef de schade beperkt tot wat stevige schaafwonden. In mijn hoofd knaagde ze de hele verdere nacht en ook donderdag nog verder. Toen ik vanmorgen dan toch voorzichtig de poort van mijn cour open duwde en meteen de vrolijke lach zag van één van de peuters in mijn straat en hem blij ‘nassara!’ hoorde roepen, wist ik dat deze kras op de ziel van het land van de integere mensen wel weer zal genezen. Ik heb geluk, hier en in België, met de mensen om me heen. Bedankt Gideon, voor de opvang en de steun, én voor het bij tijden ontroerend mooie verhaal over de ruudga.
Misschien zaten les génies er wel helemaal voor niets tussen. Misschien hadden we het ongeluk om de weg van twee jonge bandieten te kruisen. Zeker weten zullen we het nooit. Ik kijk in elk geval weer extra uit mijn doppen, zeker als de ruudga gesproken heeft…