Grimmige kantjes

Une vie de cachot

Als ik aan mensen moet uitleggen waar ik woon, is de MACO, la Maison d’Arrêt et de Correction de Ouagadougou ofwel de gevangenis, een handig ijkpunt. ‘Aan de brug voorbij de MACO sla je links af…’. Het rolt tegenwoordig zo vlot over mijn tong dat ik al eens uit het oog verlies dat ‘de MACO’ meer is dan een soortnaam, dat er zich achter die hoge muren en prikkeldraad elke dag kleine en ook zeer grote drama’s afspelen. Ik word met mijn voeten op de grond gezet elk weekend als ik honderden familieleden geduldig zie wachten tot ze één voor één door het kleine deurtje naar binnen worden gelaten, om hun broer, man of vader een degelijke maaltijd en wat menselijke warmte te brengen. Mijn maag draait ook in de knoop telkens als de gevangeniswagen me voorbij steekt op mijn weg naar huis. Het is een donkerblauwe wagen met een paar minuscule tralievenstertjes bovenin waar de gevangenen zich krampachtig aan vastklampen, in de hoop een beetje frisse lucht te kunnen inademen. Ik zie die tientallen verwrongen vingers rond de tralies en ik mag niet denken aan de onmenselijke hitte in de wagen, en aan de angst die daar ongetwijfeld nog een schepje bovenop doet.
De MACO beschikt over één vierkante meter voor twee personen: het gebouw dat ooit gebouwd werd voor 400 gevangenen, huisvest er vandaag 1000.  De ziekenboeg levert maar één medicijn, met name Paracetamol. Dat haalt nauwelijks iets uit tegen de gevolgen van het gebrek aan ruimte en hygiëne, de bedroevende kwaliteit van het gevangeniseten en de soms bedenkelijke ondervraagtechnieken die mensen fysiek en psychisch breken. Een kritische blik op het gevangeniswezen in Burkina Faso en andere ontwikkelingslanden, kan je volgen in ‘Une vie de cachot’.  

Vrije pers

Sinds kort zit in Burkina Faso, waar persvrijheid en vrijheid van meningsuiting traditioneel hoog in het vaandel werden gedragen, trouwens een eerste journalist achter de tralies. Hij kreeg een wel erg strenge straf voor blaam tegenover een magistraat, die hij in een artikel had beschuldigd van fraude. Hoewel hij zijn excuses aanbood en zijn ongelijk erkende, bleef de rechter onvermurwbaar. De ongewoon zware straf kan een belangrijk precedent zijn voor de garantie van vrije pers in dit land. Daarom lanceerden mensenrechtenactivisten meteen een petitie via het ongetwijfeld welbekende Avaaz.

Votez Ecolo pour mieux vivre

En op 2 december vinden in Burkina Faso gelijktijdig de gemeenteraads –en parlementsverkiezingen plaats. De presidentsverkiezingen, waarin Blaise Compaoré de troon die hij al bijna 21 jaar bezet, zal moeten afstaan, volgen pas in 2015. Deze verkiezingen zijn vanzelfsprekend wel een graadmeter. Geen Bart De Wevers hier, wel nog behoorlijk wat democratische groeipijnen. De verleiding om de zitjes in de gemeenteraad of het parlement vooral te doen renderen voor de welvaart van een kleine groep is – net als elders op de wereld overigens – groot. De voorzitter van de onafhankelijke kiescommissie (CENI) riep recent nog alle kandidaten én kiezers op om het belang van het land en van de solidariteit te stellen boven dat van individuen en etnische groepen. Ik ben benieuwd naar de campagne, naar de verkiezingsdag en naar de uitslag van de ecologische partij die ik vandaag voor het eerst in het straatbeeld zag verschijnen.

De vloek van de voorouders

Het meest was ik de voorbije maanden onder de indruk van de immense impact van het traditionele spirituele denken in Burkina Faso. Als ik bij nieuwe Zidisha-klanten pols naar hun kredietgeschiedenis, krijg ik al eens te horen dat ze die niet hebben. Dat heeft zeker met trots te maken (zie ook ‘Proud to present!’) maar even goed met angst. Wie schulden heeft, geeft zich over aan de macht van de schuldeiser. Die kan zijn schuldenaars het leven heel erg zuur maken door de hulp van geesten en voorouders in te roepen. Ziekte, dood, ongeluk: niets gebeurt hier zomaar. De voorouders hebben overal de hand in. Je hoort daarom de juiste mensen te groeten op de juiste manier, je mag bepaalde dingen juist wel of juist niet eten, een rijtje mieren dat op een specifieke manier over je pad loopt, kan veelbetekenend zijn, enzovoort. Veel mensen zijn hier voortdurend op hun hoede. Zelfs een aantal van de hoogst geschoolde en best geïnformeerde Burkinabé ontsnappen er niet aan.
De antropoloog in mij vindt dat intrigerend allemaal maar ziet ook vele mensen die geen eigen keuzes kunnen en mogen maken omdat ze vastgeklemd zitten in de greep van de traditie. De meeste mensen zijn behalve animist ook moslim of christen, maar met de regels van die godsdiensten nemen ze veel makkelijker een loopje. Bijna alle moslims die ik hier ken, drinken graag een glas bijvoorbeeld, en de maquis zaten nooit zo vol als op de avond van het Offerfeest. Het is een feit dat in de islam en het christendom de finale rekening pas in het hiernamaals wordt gepresenteerd. Daar zit dus wel wat onderhandelingsruimte… Met de voorouders echter valt er niet te onderhandelen: zij rekenen meteen af, desnoods op de dag zelf van een vergrijp.

Happy Sunday

Burkina Faso blijft dus boeiend, elke dag, en ik heb bovendien de mooiste en dankbaarste job van de wereld, ook al levert hij me voorlopig geen cent op. Of wat dacht je van dit sms’je dat ik zondagochtend kreeg van de oorspronkelijk uit Nigeria afkomstige Christopher Okafor: Thank you for ur encouragement, i know that without u it can’t be easy for me. You’re so kind, may God bless you, to be frank i am grateful. i wish u happy Sunday.
Zijn lening en die van Moussa Go en Bance Youngton zijn ondertussen uitbetaald. Sié Noel Pale heeft nog een klein steuntje nodig, en Boureima Ouedraogo en Adama Togo hebben hun leningsaanvraag pas gelanceerd. Het profiel van mijn eerste vrouwelijke ondernemer zit in de laatste rechte lijn naar publicatie. Het loopt hier dus wel los!