1 mei in Butembo

Op 27 april werd het programma uitgedeeld van de gecombineerde viering van de dag van het onderwijs, en de internationale dag van de arbeid, op 30 april 2011. De lokale afdeling van het ministerie van onderwijs en van de vakbondsunie UNTC hadden dat zo afgesproken. Maar toen dit ter ore kwam van de minister van arbeid heeft die ogenblikkelijk deze beslissing ongedaan gemaakt. 1 mei moet en zal een aparte viering blijven.

Zo had dus op 30 april dan toch maar een aparte viering van de dag van het onderwijs plaats. Ik was er niet bij, maar ik kreeg een ooggetuigenverslag van het gebeuren. Hoe de voorzitter van de Vereniging van de Kinderen van Leerkrachten het woord nam, en beschreef welke kansen zij hebben gekregen dankzij de inzet van hun ouders en het salaris dat ze indertijd kregen. Hoe ze niet enkel naar school konden gaan, geen honger leden en goed gekleed gingen. Maar zelfs dat er aan het eind van de maand nog wat kon worden opzijgezet als spaargeld. Hoe dan de situatie geleidelijk verslechterd is tot de onleefbare situatie van vandaag.

Waarop de stadsburgemeester van Butembo, Sikuli Uvasaka Makala, zelf een zoon van onderwijzers, het woord nam. Als vertegenwoordiger van het centraal gezag kon hij niet anders dan de 5 werven van de president ophemelen (onderwijs is daar één van). Maar toen hij concreet wou worden: “le président s’engage…” stokten de woorden hem in de keel. Hij deed nog een tweede poging “le gouvernement promet que…”, maar het lukte hem niet de zin af te maken. Hij heeft zich geëxcuseerd dat zijn emoties hem het spreken verder onmogelijk maakten, en gaf prompt aan zijn persattaché die het hele gebeuren filmde de opdracht die passage van zijn camera te wissen.

Het publiek had de boodschap goed begrepen: “hij stond op het punt ons van alles voor te liegen over de intenties van de regering, maar het geweten van het onderwijzerskind in hem kreeg de bovenhand, en hij verkoos liever niets meer te zeggen”, zei een onderwijzer op rust me achteraf.

De 1 mei viering viel dus toch op 1 mei. De minister had natuurlijk gelijk, dit kan je onmogelijk op een andere datum vieren.

Ondanks het feit dat de optocht vertrok met twee uur vertraging (dat valt hier nog binnen de normen), kon er toch nog een stoet van enkele honderden meter lang worden samengesteld. Maar hij had veel langer kunnen zijn. Zo was er slechts één enkele politieke partij met één enkele vlag aanwezig: de Mouvement Social pour le Renouveau. En slechts één enkele NGO: Vredeseilanden-DRC. Privé-bedrijven waren het sterkst vertegenwoordigd. Maar zij verwarden de 1 mei-stoet met een promotiecampagne, want onderweg werden gul reclamebriefjes, stickers en staaltjes uitgedeeld, zonder dat iemand daar aanstoot aan nam. Integendeel, de politie-agenten die voor de goede orde moesten zorgen, stormden af op de uitdelers om zeker hun deel in de wacht te slepen.

Elke delegatie werd door de ceremoniemeester bij aankomst aan de eretribune apart welkom geheten, en mocht de notabelen groeten, terwijl de fanfare aanhoudend een opzwepend ritme speelde. En dan volgden de toespraken.

Ze waren kort, maar krachtig. Behalve de eerste, die van de burgemeester van Kimeme, de stedelijke gemeente waar het gebeuren plaatsvond. Zijn boodschap was louter protocollair, en toen hij eindigde met de klassieke kreet “Vive la République Démocratique du Congo, Vive le Président, vive le Maire de la ville de Butembo…”, kon hij niet nalaten er in één adem aan toe te voegen “… et vive le Bourgemestre de la commune de Kimeme!”.

“Wat een aansteller!”, klonk het meteen rondom mij. ”Hoe kan je nu zoiets over jezelf  zeggen? Typisch iets voor onze leiders: altijd maar aan zichzelf denken, bende egoïsten…”. De blikken die ik kruiste keken vergoelijkend. “C’est ça le Congo”, zuchtte een vrouw naast mij meewarig.

De woordvoerder van de vakbondsunie van Butembo, Prosper Kyandoghera Maliro ging er meteen hard tegenaan. “We herinneren ons nog goed hoe in de koloniale tijd onze salarissen correct en tijdig werden uitbetaald, en hoe we er een goed en gezond leven konden mee leiden. Nu ons land 50 jaar onafhankelijk is, staan we nergens meer”. Waarop een korte beschrijving volgde van de belabberde staat van tewerkstelling en het gebrek aan vooruitzichten voor de generatie jongeren. “Nous demandons au gouvernement de la République Démocratique du Congo de prêcher par l’exemple en payant convenablement et à temps les enseignants et les autres fonctionnaires de l’Etat. Il sera ainsi un modèle pour les autres employeurs qu’il pourra alors sanctionner en cas de violations des droits des travailleurs”.

Kan het nog duidelijker ? Ik ben aangenaam verrast dat de dingen zo expliciet kunnen gezegd worden. Er is nog hoop voor dit land. De enige manier om de demonen effectief te kunnen bestrijden is door te beginnen met ze te benoemen en bespreekbaar te stellen.

Terwijl ik hem beluisterde gleed mijn blik over de tribune achter hem. Die was voor meer dan twee derden leeg. Van alle genodigden is slechts een kleine fractie komen opdagen. Een duidelijke indicator van hoe hard de overheden met het werkvolk inzitten.

De plaatselijke voorzitster van de Onafhankelijke Nationale Kiescommissie (CENI) mocht ook een woordje doen. De gelegenheid was te mooi: de CENI had net de definitieve kieskalender bekend gemaakt, en dus mocht ze dat op het podium aankondigen.

De stevige dame maakte een stevige indruk. Zonder papier in de hand, in tegenstelling tot de heren, gaf ze een begeesterende toespraak, en riep de mensen op om zich talrijk te blijven aanbieden aan de registratiebureaus. In één maand tijd werden al 120.000 kiezers geregistreerd, dat is ongeveer één derde van de kiesgerechtigden. Ze was de enige die haar toespraak in het Swahili hield. Dat de wetgevende en presidentsverkiezingen op 28 november vallen verwonderde niemand. De vorige kiescommissie had die eerder al op 27 november gezet. Vroeger zou echt onmogelijk zijn, ook al zou dat volgens de grondwet eigenlijk wel moeten. Daarvoor zijn de voorbereidingen nog niet voldoend gevorderd. Maar toen ze aankondigde dat de lokale verkiezingen pas in 2013 zouden worden gehouden, klonk er toch enige verbazing. Normaal gesproken hadden die in 2007 voor de eerste keer moeten plaatsvinden, maar de president van de Democratische Republiek Congo vond die blijkbaar niet belangrijk genoeg. Hoe ernstig zijn de intenties nu? Je kan een hele natie één keer voor de gek houden, maar geen twee keer.

Op het officiële programma van de dag stond nog een laatste regeltje: “N.B.: a l’issue de toutes ces manifestations, chaque employeur tant public que privé est prié d’organiser un cocktail à l’honneur de tous ses employés”.

De weinige restaurants in Butembo deden gouden zaken. Overal zag je groepjes mensen met éénzelfde kleding. De traditie wil dat iedereen eenzelfde lap stof krijgt, en zich daar volgens eigen voorkeuren een hemd, broek, jurk of paan laat van maken. Zo kan je in één oogopslag zien wie voor dezelfde werkgever werkt.

’s Avonds zetten we een stapje in de wereld. De dancing van Hotel Ivatsiro zat goed vol. Maar laat maken de mensen het nog niet. De onveiligheid blijft toch een bezorgdheid. Als we tegen half elf de dancing verlieten, sprak een dame met een ingewikkeld vlechtkapsel dat zichtbaar ettelijke uren werk moet hebben gevraagd me aan: “men heeft me gezegd dat u journalist bent. Het is een hele eer voor mij een collega uit het buitenland te mogen begroeten. Ik ben zelf ook journaliste”.

Vereerd schudde ik de hand van de vriendelijke dame. Dat ik in de optocht en aan de tribunes rondliep met mijn reflexcamera is duidelijk niet onopgemerkt gebleven en heeft tot begrijpelijke interpretaties geleid.

“Mevrouw”, antwoordde ik haar, “sta me toe mijn bewondering uit te spreken voor al wie in dit land een bijdrage levert tot het informeren van de bevolking en het verspreiden van de waarheid”. Had ze gevraagd naar de naam van mijn medium, dan had ik haar doorverwezen naar Mo*.