'Het leger specialiseert beter in luchttransport'

Al sinds begin de jaren 2000 volgt sp.a-defensiespecialist Dirk Van der Maelen het dossier op rond de opvolging van de F16’s. ‘Ten tijde van de regering-Verhofstadt I werden we geconfronteerd met de Amerikaanse vraag om mee te stappen in de ontwikkeling van de Joint Strike Fighter. Ik ben blij dat ik dat met de sp.a heb kunnen voorkomen. De Nederlanders zijn wel mee in het programma gestapt maar zij zitten nu in een lastig parket. Ze zijn verplicht om de vliegtuigen af te nemen en staan voor hoge kosten. Ze hebben hun oorspronkelijke bestelling moeten terugschroeven tot 37 toestellen. Andere landen hebben zich zelfs helemaal uit het project teruggetrokken.’

Sinds wanneer staat de opvolging van de F16 in België opnieuw op de politieke agenda?

Dirk Van der Maelen: We hebben de voorbije jaren de buitenlandse debatten en discussies over de Joint Strike Fighter kunnen volgen. In België zelf was het veeleer een sluimerend debat, dat af en toe naar boven kwam. Bijvoorbeeld toen aangekondigd werd dat er een strategisch langetermijnplan moest komen voor het Belgische leger.

Een toespraak van minister van Defensie de Crem, op 11 december 2013 voor het Koninklijk Hoger Instituut voor Defensie, heeft het debat op scherp gesteld. De Crem zei: ‘Om zowel in eigen land klaar te staan, als een betrouwbare partner te kunnen zijn in luchtoperaties hebben we mijns inziens nood aan een veertigtal toestellen.’ Ik ga er vanuit dat hij die uitspraak deed in het kader van zijn kandidatuur om de Navo te leiden. Hij wil op een goed blaadje staan bij de Amerikanen. De Crem is voorstander van de Joint Strike Fighter.

U heeft zich recent tegen de aankoop van een nieuwe vloot gevechtsvliegtuigen gekant. Is dat het sp.a-partijstandpunt?

Dirk Van der Maelen: Ja. Dat zal u ook zien in ons verkiezingsprogramma.

Professor Sven Biscop van het Koninklijk Instituut voor Internationale Betrekkingen, waar jullie partij wel eens ooit contact mee heeft, is voorstander van nieuwe gevechtstoestellen.

Dirk Van der Maelen: Dat weet ik. Iedereen heeft het recht op zijn mening. Het is niet omdat men met politici samenzit, dat men de standpunten van die partij moet overnemen.

Vier argumenten tegen

Waarom is sp.a tegen de aankoop gekant?  

Dirk Van der Maelen: Omwille van vier redenen. Eén. Het is weinig zinvol om tussen de vier en zes miljard euro – de geschatte prijs van veertig Joint Strike Fighters – te investeren in toestellen die we in hoofdzaak gaan gebruiken voor buitenlandse operaties, waar we overigens op zich al vragen bij hebben.

Twee. Het is niet verstandig om hierover beslissingen te nemen vooraleer het strategische langetermijnplan voor het Belgische leger er is. Die visie moet zo snel mogelijk uitgewerkt worden, maar dat heeft De Crem niet gedaan. Zo’n visie houdt ook in dat we afspraken maken met andere Europese landen over wie wat gaat doen.

Drie. De Belgische luchtmacht zou zich beter richten op de bestaande lacunes in de Europese  luchtmachtcapaciteit. Eén daarvan is luchttransport. België heeft reeds acht A400’s gekocht. Het lijkt me beter om er zo nog twee of drie bij te kopen. Dat zou een nuttigere investering zijn.

Vier. De Joint Strike Fighter is het allerduurste vliegtuig dat er bestaat. Het overstijgt de mogelijkheden van een klein land met een klein defensiebudget. Bovendien stellen experten dat de technische prestatie van de JSF te wensen over laat én dat de toekomst ligt in onbemande vliegtuigen. De JSF behoort tot de laatste generatie van de bemande vliegtuigen. Wat mij betreft zou België gerust mogen investeren in onbemande vliegtuigen, want Europa kent ook een capaciteitsprobleem voor drones.

Het duurste en het beste

Welk belang hecht u aan de visie van de Belgische luchtmacht zelf?  

Dirk Van der Maelen: Uiteraard sturen militaire establishments in alle landen aan op de aankoop van gevechtsvliegtuigen. Logisch. Moest jij taxichauffeur zijn, dan zou je ook liever met een Audi dan met een Skoda rijden. In de legers bestaat dus de drang om het beste en het duurste te kopen. Maar daar mogen wij niet aan toegeven. Europa heeft vandaag al zo’n 3400 gevechtsvliegtuigen. Toegegeven: sommige toestellen zijn die naam niet waardig. Maar als je alle legers hun gang laat gaan, koopt iederéén gevechtsvliegtuigen. Geen wonder dat de Belgische luchtmacht tot de grootste lobbyisten voor de Joint Strike Fighter behoort.

U stelt dat België een klein land is, maar we zijn wel zowat de twintigste economie ter wereld.

Dirk Van der Maelen: We besteden één procent van ons bnp aan defensie. Landen die in de VN-Veiligheidsraad zetelen – of erin willen – hebben veel grotere defensiebudgetten. Laat die maar de top of the bill gevechtsvliegtuigen kopen. Moest België die kopen, dan staat het vast dat we problemen zullen hebben om de goede uitrusting van onze land- en zeemacht te blijven verzekeren.

U hamert op het hoge kostenplaatje, maar zo’n aankoop kan je toch spreiden in de tijd?

Dirk Van der Maelen: Toch blijft het een pak geld, zelfs als je de aankoop over pakweg twintig jaar afschrijft.

Voorstanders argumenteren dat als alle Europese landen zoals u zouden redeneren niemand nog gevechtsvliegtuigen koopt. En dan? 

Dirk Van der Maelen: Dat klopt niet. De geschiedenis maakt duidelijk dat bij alle legers de druk bestaat om het wél te doen. Duitsers hebben voor de Eurofighter gekozen; de Fransen zijn met de Rafale bezig, Nederland zit met de JSF en ook andere landen gaan gevechtsvliegtuigen kopen. Er zal zeker geen tekort zijn aan gevechtscapaciteit in Europa. Vanuit het establishment is er druk om er bij te willen horen. Het spijt me: we zitten in een economische crisis en hebben budgettaire problemen. Die vier tot zes miljard euro kunnen we zinvoller gebruiken, bijvoorbeeld om jobs te creëren of de armoede terug te dringen. Gevechtsvliegtuigen aankopen staat niet in de top-20 van ons prioriteitenlijstje.

Solidariteit, invloed, werkgelegenheid 

Moet België zich in internationale operaties niet solidair opstellen?

Dirk Van der Maelen: Solidariteit met Euroepse defensiepartners kan zich op verschillende manieren vertalen, niet enkel met gevechtsvliegtuigen.

Zonder gevechtsvliegtuigen ben je niet langer heer en meester in het luchtruim, en dat is ook nodig voor pakweg evacuatiemissies of humanitaire operaties, argumenteren voorstanders.

Dirk Van der Maelen: Zij zijn dus van oordeel dat het Belgische leger een volledig uitgeruste land-, lucht- én zeemacht moet hebben? Sorry, dat kunnen we niet betalen. Je moet tot taakafspraken en specialisaties komen. Sommige landen kunnen luchtdekking geven met hun gevechtvliegtuigen, andere landen doen andere dingen. België heeft bijvoorbeeld de luchtaven in Kaboel beveiligd en bewaakt nu een trainingskamp in Mali.

Op termijn hebben we nood aan nieuwe mijnenjagers en fregatten. Als we dat willen betalen, moeten we zeker geen gevechtsvliegtuigen kopen.

België heeft in Washington goede punten gekregen door F16’s naar Libië te sturen. Kun je diplomatiek wel voldoende wegen zonder dat daar de nodige hardware tegenover staat?

Dirk Van der Maelen: Dat is quatsch. Het waren de Britten en de Fransen die beslisten om in Libië tussen te komen. Ze hebben België niet op voorhand gevraagd om mee te doen. Die vraag kwam pas eens ze bezig waren. Pas nadien mochten we meespelen, met zeven of acht landen. Dat vinden onze diplomaten en militairen leuk, dat ze mee rond de tafel mogen zitten. Maar welke invloed heeft België gehad op het verdere verloop van die operatie? Nul komma nul. Tijdens de uitvoering mochten we weliswaar mee aan tafel zitten, maar we hadden geen impact. We hebben niet meegewogen op belangrijke strategische beslissingen. Vijf miljard euro, zelfs gespreid over twintig jaar, om te mogen meespelen? Die prijs is voor mij veel te hoog.

De luchtvaarindustrie hoopt dat de aankoop van nieuwe gevechtsvliegtuigen nieuwe technologie én jobs kan opleveren. De sp.a is toch niet tegen werkgelegenheid?

Dirk Van der Maelen: De landen die zijn meegestapt in de ontwikkeling van nieuwe toestellen hebben inderdaad recht op economische compensaties. Maar als België nu de JSF zou kopen, zal de economische return slechts minimaal zijn. Ik ben er zeker van dat de return hoger zal zijn als we in de Airbus blijven en bijkomende A400’s kopen. Onze eigen industrie is daar nu al in betrokken.

Achter gesloten deuren

Welke rol speelt het parlement in dit hele aankoopdossier?

Dirk Van der Maelen: Ik hoop dat men de rol van het parlement niet zal beperken door het debat achter gesloten deurten te voeren in de commissie Legeraankopen. Dit moet in de openbare commissies van Defensie en in de plenaire zijn beslag krijgen. Een onderdeel van een breed maatschappelijk debat is immers een open debat in de Kamer.

Die commissie Legeraankopen, dat ìs toch het parlement?

Dirk Van der Maelen: Ja, maar ik vind dat debatten achter gesloten deuren een parlementaire demcoratie onwaardig zijn –zeker als het over zo’n enorme bedragen gaat. Nu, ik weet ook wel dat dit automatisch toch zal gebeuren. Want het reglement van de commissie Legeraankopen voorziet dat eens de regering beslist om het proces van een mogelijke aankoop op te starten, het dossier dan automatisch naar die commissie gaat. Ik heb er een probleem mee dat je op die manier twee categorieën van parlementsleden krijgt.

Uw partijgenoot David Geerts zetelt in de commissie Legeraankopen. Is daar het JSF-dossier al ter sprake gekomen?

Dirk Van der Maelen: Neen. Het komt daar pas op de agenda wanneer de regering beslist om de aankoopprocedure te starten. Voor mij mag die commissie geen doofpot worden. Daarom zeg ik: laten we er ook een breed maatschappelijk debat over voeren.

In Nederland steunt het parlement de aankoop van de Joint Strike Fighter maar stelt tegelijkertijd dat het vliegtuig géén nucleaire bommen mag vervoeren.

Dirk Van der Maelen: De Nederlandse regering heeft er echter een ander stanpdunt over. Zij vindt dat de JSF die nucleaire capaciteit wel moet hebben. Ik leer hieruit dat de JSF niet kopen de beste garantie is om van die bommen in Kleine Brogel eindelijk af te raken

Bedankt voor het gesprek.