Oeganda worstelt met herintegratie van rebellenkinderen

Amony groeide op in een hechte gemeenschap in het district Amuru. ‘Als kind was ik vooral met school bezig’, vertelt ze. Maar na het vierde leerjaar werd ze ontvoerd door rebellen van het Verzetsleger van de Heer (LRA).

Ze heeft een boek geschreven over haar elf jaar in gevangenschap, waarin ze getraind werd als “escort” van de beruchte LRA-leider en gezochte oorlogsmisdadiger Joseph Kony. Vanaf haar veertiende werd Amony tegen haar zin de vrouw van Kony, en baarde ze hem drie kinderen.

Naar eigen zeggen heeft Amony geprobeerd Kony te overtuigen om de oorlog te stoppen. Jarenlang heeft ze getracht om te ontsnappen, en uiteindelijk lukte haar dat. Nadat ze verschillende keren was beschoten en een gewelddadige hinderlaag had overleefd, keerde ze terug vanuit Zuid-Soedan.

Cultuur van vergeving

In Oeganda werd ze herenigd met haar familie en twee van haar dochters, de derde is nog altijd vermist. Maar Amony kreeg ook te maken met geweld en discriminatie, net als duizenden andere vrouwen die als kind ontvoerd werden en later terugkeerden naar gemeenschappen waartegen het LRA wreedheden heeft gepleegd.

Bovendien riskeren deze vrouwen dagelijks op de markt een bevelhebber die hen misbruikt heeft tegen te komen. ‘Oeganda heeft een cultuur van vergeving, dus kunnen deze LRA-bevelhebbers een vrij leven leiden’, verklaart Ketty Anyeko van het Uganda Fund, een organisatie die getroffen vrouwen helpt bij hun herintegratie in de samenleving. ‘Maar in het geval van seksueel geweld is het niet eenvoudig om te vergeven en vergeten’, legt Anyeko uit.

Bovendien worden deze vrouwen vaak verstoten door hun families, waardoor ze geen toegang tot land of middelen hebben om te overleven.

“Kinderen van Kony”

Amony stelt dat drie van de vijf kinderen in het noorden van Oeganda in het woud geboren werden tijdens de oorlog. Volgens Unicef zijn in de regio meer dan 66.000 kinderen ontvoerd door het Verzetsleger van de Heer. Slechts een 60.000 zijn teruggekeerd, vaak op de een of andere manier gehandicapt en getraumatiseerd.

‘Als ik aan jongens vraag wat ze later willen worden, antwoorden velen van hen “soldaat”. Als ik dan vraag waarom, zeggen ze dat je als soldaat de macht hebt om te doen wat je wil en elke vrouw te krijgen. Dat hebben ze zo geleerd’, vertelt Amony.

Het is weinig verrassend dat teruggekeerde kinderen slecht worden onthaald, bijvoorbeeld omdat mensen ervan uitgaan dat ze later het zelfde pad zullen bewandelen als hun vaders, die nog voor het LRA strijden. Ook op school verwijzen leerkrachten naar hen als de “kinderen van Kony”.

Theater

Ook voor Amony was het zeer moeilijk om opnieuw te aarden. Na haar ontsnapping volgde ze naailes, op een school waar nog zeven voormalig ontvoerde vrouwen zaten. De andere studenten wilden bijvoorbeeld niet samen met hen aan de eettafel zitten.

Omdat ze gelijkaardige problemen hadden, besloten Amony en haar lotgenoten om een zelfhulpgroep op te richten. Samen probeerden ze ook andere vrouwen in een bredere gemeenschap te organiseren, maar het werd snel duidelijk dat de wreedheden van het LRA een kloof in de samenleving hadden geslagen.

In het district Gulu hadden ze uiteindelijk drie groepen van overlevers uit de grond gestampt, en konden ze rekenen op de steun van Ketty Anyeko en Erin Baines van Transitional Justice. ‘We startten met theateroefeningen om onze ervaringen te vertellen op een heel visuele manier’, getuigt Amony. ‘Op dat moment gingen we de diepere verhalen over onze levens en de oorlog vertellen, en werd het heel emotioneel.’

Wreedheden

In 2011 werd Amony verkozen tot voorzitter van het Women’s Advocacy Network. ‘Het was niet makkelijk om mezelf als voorzitter van dit netwerk te introduceren. Mensen zeiden al snel: oh, maar jij bent de vrouw van Joseph Kony. Ze reduceerden me tot rebellenvrouw, en zagen niet de voorvechter voor vrouwenrechten.’

Vandaag telt het netwerk 16 groepen, van in totaal 900 voormalig ontvoerde vrouwen. Maar het is niet gemakkelijk geweest. ‘Wanneer we ons voorstelden als kinderen die in het verleden gekidnapt werden, was de initiële reactie van mensen vaak dat wij wreedheden hebben begaan.’

De overlevers moesten dus telkens opnieuw uitleggen dat zij ook slachtoffers zijn, en dat de gemeenschap moet samenwerken om hen opnieuw op te nemen.