Hier kopen de groeilanden hun wapens

China en India: twee afnemers, één aanbieder

Tussen de Zuidoost-Aziatische landen lijkt een wapenwedloop aan de gang. Waar kopen de belangrijkste spelers, India en China, hun wapens?

Wezeman: ‘Voor beide landen is Rusland de grootste wapenleverancier. India is altijd al een partner geweest van Rusland, ook in de Sovjetperiode. China daarentegen werd pas in 1992 opnieuw een partner van de Russen, na een lange breuk van 1960 tot 1992.’ [Een gevolg van het Rode schisma, een verzuring van de relaties tussen China en Rusland omwille van de Russische destalinisatie, nvdr]

‘Toen de Sovjetunie uiteenviel, stortte de Russische economie in. Rusland moest op zoek naar een manier om zijn wapenindustrie te behouden. Wapenexport was dus een absolute noodzaak. China wilde maar al te graag Russische wapens afnemen, want zijn wapenimport werd geblokkeerd door het wapenembargo van het Westen na het bloedig neerslaan van het Tiananmenprotest in 1989.’

‘Toch is de vertrouwensrelatie tussen China en Rusland niet optimaal: in Rusland leeft het idee dat China niet altijd even betrouwbaar is omdat het de Russische technologie kopieert, verder ontwikkelt en dan zelf op de wapenmarkt brengt. Dat betekent dat ze rechtstreekse concurrenten van Rusland worden.’

‘De relatie met India daarentegen is veel beter: de Russen en Indiërs beconcurreren mekaar niet en hebben geen tegengestelde territoriale belangen. Ze sleuren ook geen historisch gewicht mee. India zegt al sinds de jaren zestig dat het een eigen wapenindustrie wil uitbouwen, maar tot nu toe is dat nog steeds niet gelukt. Het blijft dus afhankelijk van wapenimport en vormt daarom een interessante markt voor Rusland.’

Rusland: tussen twee vuren

Wat is de rol van Rusland in de bewapeningswedloop tussen India en China?

Wezeman: ‘Rusland blijft hierin ontzettend neutraal. Het laat zich niet uit over territoriale claims of over wie nu eigenlijk de leider op het Aziatische continent of in de Indische oceaan zou moeten zijn. De Russen leveren dezelfde wapens aan India en China en ook in deze landen worden de wapenleveringen van Rusland aan de tegenpartij niet als iets vreemds beschouwd.’

‘De marines van China en India zijn zo gestationeerd dat ze mekaar zien.’

‘Nochtans is de spanning tussen beide landen nog opgelopen: als reactie op de militaire investeringen van China heeft ook India haar legerkorps uitgebreid met zo’n 90.000 manschappen. [Tussen 2006 en 2013 breidde het Indiase leger uit met 112.093 soldaten, nvdr] Dat zegt op zich wel hoe India de situatie inschat. Op dit moment zijn de marines van beide landen zodanig gestationeerd dat ze mekaar zien. En ja, als dat eenmaal gaande is… dan heb je de kans dat het verder escaleert.’

‘De competitie tussen de landen is trouwens ook in Afrika zichtbaar. Zowel China als India hebben een grote bevolking, waardoor ze afhankelijk zijn van de import van grondstoffen voor onder andere voedsel en brandstof. Hiervoor richten ze hun blik vooral op Afrika. De competitie uit zich in de inspanningen die beide landen leveren om er financiële hulp te bieden en hun pogingen om op allerlei manieren contacten te leggen.’

In 2011 nodigden de BRIC-landen Zuid-Afrika uit om samen de BRICS te vormen. Kwam deze uitnodiging er om de toenadering tot Afrika te legitimeren?

Wezeman: ‘Met deze uitnodiging kon inderdaad een zekere mate van extra legitimiteit gegeven worden aan de investeringen in de regio, maar je moet het ook breder zien. Zowel India als China hebben in het verre verleden getoond onpartijdig te zijn: ten tijde van de Koude Oorlog maakten ze geen deel uit van het oostelijke of westelijke kamp.’

‘In de jaren zestig was het voor verschillende Afrikaanse landen belangrijk om de neutraliteit te behouden. De banden met China zorgden ervoor dat deze neutraliteit bewaard bleef. Dat is natuurlijk gedeeltelijk verdwenen met het einde van de Koude Oorlog.’

‘Nu kijken de Afrikaanse landen veel meer naar de inkomsten die ze uit handelsovereenkomsten kunnen halen. De investeringen van China en India in Afrika houden ook een zeker risico in: nog niet zo lang geleden spraken de Afrikaanse landen over onteigeningen en/of nationalisering van gronden waarin de Aziatische landen geïnvesteerd hadden.’

‘China en India breiden hun militair apparaat uit om ook op langere afstand te kunnen interveniëren’

‘In dat verband zie je dat China en India hun militair apparaat uitbreiden om ook op langere afstand te kunnen interveniëren. Of ze dat ook van zin zijn, dat is een andere zaak. Maar deze investeringen maken zeker niet alleen maar deel uit van spierballengerol en machtsvertoon. Ze willen hun belangen kunnen veiligstellen.’

Hoe ziet de militaire capaciteit van de andere BRICS-landen (Brazilië en Zuid-Afrika) en de MINTs eruit?

Wezeman: ‘Voor de Zuid-Amerikaanse landen is het antwoord simpel: Brazilië beschouwt zijn militaire investeringen als een prestigeproject en Mexico heeft de handen vol met het bestrijden van de drugskartels. Geen van beide landen heeft een buitenlandse vijand waartegen ze zich moeten wapenen.’

‘De Mexicaanse investeringen zijn dan ook vooral gericht op helikopters en lichte pantservoertuigen. De Braziliaanse investeringen bevestigen alleen maar hun statement van, misschien op Chili na, de grootste [in de regio] te zijn. Beide landen kopen hun wapens vooral bij Europese landen: Brazilië is klant van Duitsland en Frankrijk, Mexico koopt ze eveneens bij Frankrijk, maar ook bij Spanje en Zweden.’

Nigeria wil uitbreiden

Wezeman: ‘De militaire capaciteit van het Afrikaanse deel van de BRICS en MINTs  stelt op zich niet zo heel veel voor. Nigeria produceert amper wapens, ook al heeft het sinds de jaren zestig grootse plannen met zijn wapenindustrie. Dat geldt trouwens ook voor Brazilië, India en Indonesië: al deze landen koesterden de wens om de eigen wapenproductie te laten pieken, maar geen enkel land slaagde hier in. Enkel Turkije lukte dit in zekere mate.’

‘Nigeria ontbrak het aan kennis en financiële mogelijkheden om deze wens te verwezenlijken. Toch is het een regionale macht in West-Afrika, een gegeven dat het, als leider van de Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten (ECOWAS), graag toont. Zo importeert het gevechtsvliegtuigen vanuit China en beschikt het Nigeriaanse leger als enige over een schip dat op volle zee kan varen. Ook de VS en Noorwegen leveren wapens aan Nigeria.’

Heeft de Nigeriaanse wens voor militaire uitbreiding te maken met rebellengroepen als Boko Haram en het olieconflict met de Beweging voor Emancipatie van de Niger Delta (MEND)?

Wezeman: ‘Ja, dat is zo, maar de plannen om het leger uit te breiden dateren ook al van voor de problemen met Boko Haram. Naast deze en andere rebellenbewegingen heb je immers nog de piraterij die Nigeria probeert aan te pakken, net zoals het illegale aftappen van olie [bunkering, nvdr] door de MEND.’

‘In het kader van het MEND-conflict werden heel wat patrouilleboten, helikopters en lichte pantservoertuigen aangekocht. De beweging zat immers de oliewinning en –export in de weg, waardoor de Nigeriaanse inkomsten daalden. Nigeria kon noch de piraterij noch het MEND-conflict volledig oplossen. Gezien de escalatie van de spanningen met Boko Haram zal dat ook niet voor binnenkort zijn.’

Regionaal leiderschap in Afrika

Heerst er op het Afrikaanse continent een competitie voor regionale macht tussen Nigeria en Zuid-Afrika?

Wezeman: ‘Voor West-Afrika is het duidelijk: Nigeria is de grootste, zowel op het vlak van economie, bevolking als militaire strijdkracht. En nogmaals, dat tonen ze graag. Nigeria staat dan ook vooraan elke keer ergens ingegrepen moet worden: de laatste keer in Mali [ECOWAS organiseerde een missie ter ondersteuning van de Malinese regering tegen Toearegrebellen en islamisten, nvdr] waren zij de eerste die met gevechtsvliegtuigen kwamen aanzetten. Waarom? Omdat niemand anders in West-Afrika die heeft. Nigeria is, zeg maar, de primus inter pares in Afrika.’

‘Zuid-Afrika profileerde zich sinds de afschaffing van de apartheid in 1990 al verschillende keren als een regionale mogendheid. Het ziet zichzelf als een meer ontwikkeld land vergeleken met de andere landen in de regio. Naar mijn mening zijn zowel Nigeria als Zuid-Afrika topdogs, elk in hun eigen regio. In Oost-Afrika heb je dan Kenia en Uganda die beide leidersfiguren zijn.’

‘Dus of er echt sprake is van competitie… Het ziet er eigenlijk uit alsof ze de boel een beetje onderling verdeeld hebben: ze gaan mekaar niet te lijf en ze dagen mekaar ook niet uit.’

Heeft Zuid-Afrika een goed ontwikkelde wapenindustrie?

Wezeman: ‘Goed ontwikkeld? Nou nee. Het is een wapenproducent. Tijdens de apartheid heeft het land een wapenindustrie ontwikkeld omdat er een VN-wapenembargo tegen liep: het kon van niemand – in het openbaar – wapens krijgen. Maar het einde van die apartheid betekende dat hetde wapenindustrie niet meer voor de oorspronkelijke reden nodig had. Toen rezen er stemmen om de wapenindustrie geschikt voor export te maken en zelfs om het wapenarsenaal van Zwart-Afrika te worden. Maar zo een vaart is het niet gelopen.’

‘Zuid-Afrika heeft een klein aantal industrieën waarvan de producten meedraaien op de globale markt. Hun lichte pantservoertuigen zijn geliefd in de VS en enkele Europese landen, onder andere voor VN-Vredesmissies. De Zuid-Afrikanen leveren ook onderdelen voor Zweedse, Britse en Franse wapens, als gevolg van een offsetregeling [economische compensaties, nvdr] . Daarbij wordt een gedeelte van de industrie van het aankopende land betrokken in de productieprogramma’s van de verkopende landen.’ 

Midden-Oosten: de opgang van Turkije

Hoe moeten we de Turkse opmars op de wapenmarkt interpreteren?

Wezeman: ‘Turkije heeft op zich altijd al een groot leger gehad, maar in de laatste twee decennia heeft het heel duidelijk laten zien dat het een belangrijke speler in het Midden-Oosten wil worden. De Turken willen de veiligheid van het Turkssprekende gebied in het Midden-Oosten garanderen, zeker met landen als Syrië, Iran en Irak in de buurt - landen die tot op de tanden gewapend zijn.’

‘De laatste twee decennia heeft Turkije heel duidelijk laten zien dat het een belangrijke speler in het Midden-Oosten wil worden’

‘Turkije probeert zich op te werken door zowel op het civiele als op het militaire vlak markten te creëren. Het richt zich vooral op het Midden-Oosten. Het doet ook voorzichtige pogingen om de banden aan te halen met de “Turkse” republieken van de voormalige Sovjet-Unie (waaronder Azerbeidzjan, Turkmenistan en Kazachstan, nvdr) vanuit diezelfde veiligheidsoptiek. Nu Syrië en Irak onderuit liggen en aangezien Iran er eigenlijk nooit helemaal bijgehoord heeft, wil Turkije zijn kans grijpen om zijn regionale invloed uit te breiden.’

‘Wat de Turkse wapenindustrie betreft: Turkije heeft geen geavanceerde wapens, maar ontwikkelt zijn wapenindustrie wel verder. Dat zal allemaal nog wel een tijdje duren.’

Tot slot: mogen we ons in de toekomst aan dezelfde trend verwachten: de BRICS en MINT militariseren terwijl het Westen verder bezuinigt?

Wezeman: ‘Rusland heeft duidelijk de grootste plannen om te moderniseren. De vraag is enkel nog: hoeveel van zijn plannen kan het werkelijk betalen? De economische maatregelen die het Westen trof, zouden nog wel eens hard kunnen aankomen.’

‘Rusland heeft duidelijk de grootste plannen om te moderniseren’

‘Bovendien heeft het land de ambitie om zelf in al zijn wapens te voorzien, hoewel de Russen ook wel beseffen dat dat niet mogelijk is. Daarvoor beroepen ze zich op import van bepaalde nicheproducten zoals UFA’s [onbemande gevechtsvliegtuigen, nvdr] uit Israël. Ze waren ook geïnteresseerd in Europese pantservoertuigen maar nu het EU-embargo er is, zijn die plannen opgedoekt.’

‘De Chinezen zijn hun leger voortdurend aan het uitbreiden en zullen dat nog wel een tijdje blijven doen. Zolang China dit doet, zullen ook de andere Zuidoost-Aziatische landen hierop reageren met verhoogde militaire uitgaven. Zijn gunstige economische positie laat dat ook allemaal toe.’ 

‘Of Europa blijft besparen, is afhankelijk van de reactie op de Islamitische Staat (IS) en Oekraïne. Een aantal Europese landen (waaronder het Verenigd Koninkrijk en de Oost-Europese landen, nvdr) heeft genoeg van de besparingen en wil het defensiebudget opnieuw verhogen.’

‘Of Europa blijft besparen is afhankelijk van de reactie op de Islamitische Staat en Oekraïne’

‘Het Amerikaanse defensiebudget zal zeker flink omlaag gaan: de terugtrekking van de troepen uit Afghanistan eind 2014 is een grote kost die verdwijnt uit de Amerikaanse begroting. Vermoedelijk wordt een  deel van het budget ingezet om de modernisering van het leger op gang te houden, aangezien die de laatste jaren uitgesteld is.’

‘In de Zuid-Amerikaanse landen laat de gunstige economische situatie nieuwe aankopen en verbeteringen toe. Maar zolang er geen vijandsbeeld is, zullen de militaire uitgaven niet spectaculair stijgen.’

‘Voor de Afrikaanse landen blijft het moeilijk: het grootste deel van het continent is betrokken in conflicten. Hier hangt het af van wat de grote landen, zoals Soedan, Nigeria en Zuid-Afrika gaan doen. Opvallend in Afrika is dat de andere landen niet reageren op een stijging in militaire uitgaven. Als Nigeria’s militaire uitgaven morgen bij wijze van spreken verdubbelen, dan zeggen de anderen: “Nou, dat is dan mooi.”’

Australië: gedonder boven het hoofd

En wat gebeurt er down under? Hoe reageert Australië op de bewapening van landen die toch niet zò ver van hen verwijderd zijn?

Wezeman: ‘Dat is heel duidelijk: ook de Australische defensie-uitgaven gaan omhoog. Australië wil zijn militaire capaciteiten uitbreiden en moderniseren. Het investeert in materiaal om op lange afstand teopereren, zoals onderzeeërs en gevechtsvliegtuigen, of zelfs om elders militaire bases op te richten.’

‘De belangrijkste bekommernis voor Australië is China.’

‘De Australiërs spreken het niet per se zo uit, maar iedereen weet het: de hoofdzorg voor Australië is eveneens China. Ze hebben geen rechtstreekse problemen met de Chinezen, maar veeleer met China’s gedrag in de eigen regio en de impact die dat heeft op het Australische veiligheidsidee. Bovendien sloot Australië een defensieverdrag met Maleisië en Singapore, dus als de spanningen met China escaleren, zal Australië moeten laten zien dat het paraat is.’