Politiek voor primaten

Het primaat van de politiek wordt als concept weleens vernauwd tot het uitgangspunt dat politici beslissen en de ambtenarij moet uitvoeren. Ik zie het rijker en fundamenteler: het politieke niveau neemt op basis van gedegen informatie en advies, na grondig publiek debat, een beslissing die het ook kan verantwoorden.

Over maatschappelijke vraagstukken kunnen burgers, adviesraden en belangengroepen zich dus allemaal uitspreken, maar de beslissing ligt bij de politieke verantwoordelijke, en ultiem - laat ons dat niet vergeten - bij de verkozenen van het volk in onze parlementen. Dat primaat van de politiek moet de garantie bieden dat het algemeen belang voorop staat, en niet de particuliere belangen van bijvoorbeeld economische, financiële of ideologische actoren. Tot zover de theorie.

Politiek voor primaten

In de realiteit is er echter vooral een primaat in de politiek gegroeid.

In de realiteit is er echter vooral een primaat in de politiek gegroeid. Het primaat in de politiek is macht, die toelaat beslissingen in een afgeschermde kring te nemen, en die daarna door te drukken en te laten gelden. Daarbij is het vaak helemaal niet duidelijk welke belangen primeren.

Dat veel burgers afhaken en zich niet herkennen in gevoerd beleid of genomen beslissingen doet vrezen dat ‘het primaat van de politiek’ vooral wordt ingeroepen als carte blanche voor macht, in plaats van als sluitstuk van een maatschappelijk proces. Dat doet onze democratie sputteren.

Het primaat van de politiek betekent immers niét dat men een opportunistische selectie maakt van de beschikbare informatie. Het betekent niét dat de regering een meerderheid in het parlement gebruikt om een debat te smoren in plaats van te beslechten. En het betekent niét dat een droge regeringsmededeling over een genomen beslissing volstaat. Wanneer zuivere machtsmechanismen de bovenhand halen, verwordt het primaat van de politiek tot politiek voor primaten.

Wedergeboorte

De “moeder van alle verkiezingen” is de gedroomde gelegenheid om het primaat van de politiek nieuw leven in te blazen, en een plaats te geven op de schone lei na 25 mei.  Hoe kan zo’n wedergeboorte eruit zien?

Bevruchting. Een proces om te beslissen over een heet maatschappelijk hangijzer begint met evenwichtige input van informatie. Dat is enerzijds wetenschappelijke kennis in de vorm van onpartijdig onderzoek (dus geen onderzoek waarvan de conclusies vooraf bepaald zijn door de opdrachtgever). Anderzijds is er ook de waardevolle expertise en mening van adviesraden, het middenveld, actiegroepen, betrokken burgers, enzovoort.

Celdeling. Die informatie vormt de basis voor debat: hete hangijzers horen niet in een achterkamer, maar in de publieke ruimte. De institutionele emanatie daarvan is het parlement. Een versterkt parlement eist het primaat van de politiek op en voert het debat niet enkel op de politieke breuklijn tussen meerderheid en oppositie, maar ook ten gronde. Bovendien is niet alleen die institutionele dimensie van het debat belangrijk, maar ook de dynamiek op de publieke fora van media en middenveld.

Persen. Dit alles wil niet zeggen dat er op een bepaald moment geen knoop moet worden doorgehakt. En daarbij komt macht kijken, gesteund door een meerderheid. Die beslissing mag enerzijds niet in achterkamers zitten, maar mag anderzijds ook niet uitbesteed worden aan technici, werkgroepen of consultants. Dat is een zwaktebod dat het primaat van de politiek ondergraaft. Een weloverwogen politieke beslissing nemen is de essentie van een gezonde democratie. De notie van een politiek oordeel, dat ook als dusdanig verwoord wordt, moet dringend opnieuw zijn intrede doen.

Nageboorte. Ten slotte moet verantwoord worden, aan en in het publiek, wat aan dat oordeel ten grondslag ligt. Die verantwoording, die transparantie versterkt en draagvlak verankert, is het sluitstuk van de besluitvorming. Het is een vitale bouwsteen van onze democratie die al te vaak pro forma weggelegd wordt. Dat hypothekeert op lange termijn het hele systeem.

Ons primaat

Het opwaarderen van het primaat van de politiek komt er eigenlijk op neer dat veel meer debat en beslissingen het parlement toekomen.

Het opwaarderen van het primaat van de politiek komt er eigenlijk op neer dat veel meer debat en beslissingen het parlement toekomen. Dan bedoel ik echte beslissingen en niet rubber stamping van wat elders beslist is. En dan bedoel ik een slagkrachtig parlement dat niet in de houdgreep meerderheid/oppositie zit. Een parlement dat over alle informatie en kennis beschikt om zijn theoretische rol volledig in de praktijk te brengen. De regering zou zich wat meer mogen terugplooien op zijn epitheton van uitvoerende macht.

Wat voorafgaat mag duidelijk maken dat het primaat van de politiek geen excuus is voor u en mij om enkel wantrouwen uit te puffen over politiek en geen actieve rol op te nemen. Zo gaan wij op regionaal, federaal en Europees niveau onze vertegenwoordigers kiezen: de vrouwen en mannen die we het vertrouwen geven om een oordeel te vellen over zoveel maatschappelijke uitdagingen. Wij moeten dus vooral ook zélf oordelen in het stemhokje, en het is ónze verantwoordelijkheid om dat goed geïnformeerd en weloverwogen te doen.

Maar er is ook leven na 25 mei: een herboren primaat van de politiek steunt op consultatie, open debat en verantwoording. Het is door actieve participatie van burgers, actiegroepen, wetenschappers en organisaties allerlei dat onze democratie weer kan aansterken. Die participatie is ons eigen politieke primaat.