Wetenschappers eisen verbod op geneesmiddelen uit gen-gewassen

In de Verenigde Staten worden al sinds begin jaren negentig kleine hoeveelheden farmaceutische gewassen verbouwd. Er zijn al meer dan honderd bio-farmaceutische producten goedgekeurd. Wereldwijd wordt naar nog vijfhonderd producten onderzoek gedaan. Hoewel grootschalige productie nog een aantal jaren op zich zal laten wachten, waarschuwen deskundigen in een rapport dat de kans groot is dat de gewassen vroeg of laat het voedsel in Amerika en andere landen zullen besmetten.

De voordelen van biotechmedicijnen moeten kritisch worden afgewogen tegen de risico’s, zegt Jane Rissler van de UCS. Rissler zegt er niet aan te twijfelen dat nieuwe producten uitgebreid getest zullen worden. Maar het Amerikaanse ministerie van Landbouw heeft geen duidelijke regels opgesteld om te voorkomen dat farmaceutische eiwitten in de voedselketen terechtkomen. Twee jaar geleden gebeurde dat bijna, toen experimentele maïsplanten met een varkensvaccin per ongeluk gemengd werden met 14 miljoen kilo sojabonen. ProdiGene, het bedrijf uit Texas dat verantwoordelijk was voor de fout, betaalde drie miljoen dollar aan boetes en schadevergoedingen. Alle soja werd vernietigd.

Het Amerikaanse ministerie van Landbouw scherpte de regels daarna aan en de industrie zelf riep op om de gewassen in meer afgelegen gebieden te verbouwen. Bedrijven moeten nu speciale apparatuur gebruiken bij het zaaien en oogsten, werknemers beter opleiden. Ze krijgen minimaal vijf keer per jaar inspectie. Onder de nieuwe regels moet de genetisch veranderde maïs minimaal op een kilometer afstand van andere maïs verbouwd worden. Ook moet het gewas minimaal 28 dagen voor of na de andere maïs in de omgeving gezaaid worden.

Volgens het UCS-rapport, dat geschreven werd door zes onafhankelijke wetenschappers, zijn de nieuwe regels niet strikt genoeg. Stuifmeel kan gemakkelijk door insecten of door de wind verplaatst worden en zaden die in machines blijven zitten, kunnen zich vermengen met voedsel dat later met dezelfde machines geoogst wordt, zegt David Andow van de Universiteit van Minnesota, een van de auteurs van het rapport.

Een oplossing is om bij de productie van medicijnen in transgene planten, geen gebruik te maken van voedingsgewassen maar van bijvoorbeeld tabak, zegt Rissler. Maar gewassen als maïs, soja en rijst zijn aantrekkelijk omdat ze grote hoeveelheden eiwitten bevatten. Er is geen wetenschappelijke reden om niet-voedingsgewassen te gebruiken, zegt Lisa Dry van de Biotechnology Industry Organisation (BIO), die de belangen van de biotechindustrie vertegenwoordigt. De organisatie zegt tevreden te zijn met de recente aanscherping van de regels.

Volgens Dry worden er momenteel honderden producten ontwikkeld. Veel van die producten zullen al binnen vijf jaar op de markt komen. Craig Winters van The Campaign to Label Genetically Engineered Foods, zegt dat het niet denkbeeldig is dat de medicijnen vroeg of laat terecht zullen komen in cornflakes of andere ontbijtgranen. De enige veilige manier om deze medicijnen in planten te ontwikkelen, is door ze te kweken in niet-voedingsgewassen die in kassen verbouwd worden, zegt hij. Dry verwerpt die optie als onnodig en te duur.

Het probleem stelt zich ook buiten de VS. Eén van de meest ambitieuze projecten van dit moment is een Europees-Zuid-Afrikaanse samenwerking die moet leiden tot de ontwikkeling van medicijnen tegen aids, tuberculose en hondsdolheid. Het project ging afgelopen zomer van start met 12 miljoen euro steun van de Europese Unie. Het Pharma-Planta Consortium, dat bestaat uit verschillende onderzoeksinstellingen uit elf EU-lidstaten en Zuid-Afrika, hoopt als eerste een crème te ontwikkelen met HIV-antistoffen. Gebruik van die crème zou moeten voorkomen dat het virus via seksueel contact wordt overgedragen. De antistoffen tegen HIV worden gekweekt in maïs.

Organisaties als het Britse Institute of Science in Society wijzen op de noodzaak van internationale regelgeving. Tot nu toe bestaat die niet. Ook de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) heeft geen officieel standpunt ingenomen over de productie van medicijnen in genetisch gemodificeerde organismen.

Het meest bekende biotechnologische geneesmiddel is insuline, een product dat door miljoenen diabetici in de wereld wordt gebruikt. Begin de jaren tachtig slaagden wetenschappers erin insuline te produceren via genetisch gemodificeerde e-coli bacteriën. Aan het DNA van deze bacteriën werd menselijk DNA toegevoegd, zodat de bacteriën menselijke insuline konden produceren. Deze veel goedkopere manier van produceren heeft de traditionele insuline, afkomstig uit de alvleesklier van koeien en varkens, grotendeels vervangen. De menselijke insuline die gewonnen wordt uit bacteriën is echter niet altijd beter dan de dierlijke. Sommige mensen voelen bij gebruik van de nieuwe insuline aanvallen van een te laag suikerniveau niet meer goed aankomen, wat levensbedreigend kan zijn. (JS/PD)