VS maken zich zorgen over Chinese ontwikkelingshulp

Het onderwerp kwam vorige week aan bod tijdens de Strategische en Economische Dialoog tussen China en de VS. De media besteedden er nauwelijks aandacht aan. Maar het werd duidelijk dat zowel de Amerikaanse buitenlandsminister Hillary Clinton als minister van Financiën Timothy Geithner er bij hun Chinese gesprekspartners op aandrongen meer te overleggen over ontwikkelingssamenwerking.
“Het is een legitieme bezorgdheid voor de VS en nog meer voor de Europese Unie”, zegt Ding Xueliang, een socioloog aan de Universiteit voor Wetenschap en Technologie van Hongkong. “De internationale gemeenschap heeft een zware prijs betaald voor haar vroegere steun aan Afrikaanse regimes die het geld achteroverdrukten of er wandaden mee begingen. Ze wil ervoor zorgen dat China niet dezelfde weg opgaat”.

Snelle expansie

De Chinese hulp aan Afrika staat in het teken van de economische relaties tussen China en Afrika, die sinds 2000 verbazend snel gegroeid zijn. De onderlinge handel bedroeg vorig jaar al 107 miljard dollar (75 miljard euro). Het Chinese nieuwsagentschap Xinhua schat dat er minstens 750.000 Chinezen in Afrika werken.
De Chinese ontwikkelingshulp smeert die relaties. Op een top met Afrikaanse landen in 2006 beloofde China zijn ontwikkelingshulp aan Afrika tegen dit jaar te verdubbelen. Peking schold de Afrikaanse landen ook voor een miljard dollar aan schulden kwijt.
Maar de schulden groeien sneller aan dan ze kunnen worden kwijtgescholden. In 2007 kende China de Democratische Republiek Congo bijvoorbeeld een lening van 5 miljard dollar (3,5 miljard euro) toe in ruil voor koper, kobalt en hout. De Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds vrezen dat dergelijke kredieten het economisch herstel van arme landen ondermijnen.
De VS en de Europese landen worden ook constant verrast door nieuwe Chinese initiatieven. Twee weken geleden maakte de Chinese regering bekend dat het Chinees-Afrikaans Ontwikkelingsfonds tegen november 2 miljard dollar (1,4 miljard euro) bijeen wil brengen om de commerciële relaties tussen Afrika en China verder aan te halen. Het Chinese fonds is wereldwijd het grootste investeringsfonds dat op Afrika is gericht. China financiert intussen onder meer de aanleg van nieuwe spoorverbindingen in Nigeria en Angola, de bouw van grote dammen in Soedan en nieuwe wegen en luchthavens in verscheidene andere Afrikaanse landen.

Oprecht en onbaatzuchtig

Critici verwijten China dat het Afrika alleen ziet als een grondstoffenreservoir en een afzetmarkt voor goedkope producten en diensten. Maar de Chinese premier Wen Jiabao legde er onlangs nog eens de nadruk op dat de Chinese hulp aan Afrika “oprecht is, onbaatzuchtig en vrij van voorwaarden”.
Dat laatste is net een punt van kritiek. China hanteert geen duidelijke principes om af te lijnen welke leningen kunnen en welke niet. De Chinese Eximbank en de Chinese Ontwikkelingsbank hebben wel een beleid dat moet toelaten rekening te houden met de ecologische en sociale impact van projecten, maar er wordt nauwelijks nagegaan of de samenwerking aanleiding geeft tot mensenrechtenschendingen of corruptie. Volgens Ding Xueliang neemt Peking tot hiertoe alleen project per project beslissingen om sommige misstanden te vermijden. 
“Momenteel zijn het in China eerder denktanks dan de beleidsmakers die ervan uitgaan dat China zich als een groot land ook verantwoordelijk moet gedragen”, zegt Ding. “Het zal nog lang duren voor China voor zijn leningen aan ontwikkelingslanden regels gaat hanteren die vergelijkbaar zijn met die van de industrielanden.”
Voor zover bekend hebben de gesprekken tussen China en de VS van vorige week China niet meteen aangezet om zijn ontwikkelingsbeleid te herzien. Maar dat werd ook niet verwacht. “Een dialoog verschilt van onderhandelingen”, zegt Lu Ning, een politiek waarnemer in Sjanghai. “De bedoeling is niet zozeer tot concrete overeenkomsten te komen, maar wel om over wederzijds bezorgdheden te praten en elkaars standpunten beter te begrijpen”.