Turkije legt zich niet neer bij plannen Iraakse Koerden - analyse

De Turken gruwen van de Koerdische stelling dat Kirkuk Koerdisch is en de voorbestemde hoofdstad van een Koerdische deelstaat in Irak - of van een onafhankelijke Koerdische staat. Jalal Talabani, één van de twee grote Koerdische leiders in Irak, heeft al openbaar verklaard dat Kirkuk het Jeruzalem van Kurdistan is. Zijn tegenhanger, Masoud Barzani, noemt Kirkuk het hart van Koerdistan.

De Koerden hebben een sterk argument: bij de verkiezingen van 30 januari gingen 59 procent van de stemmen in de stad naar de Koerdische eenheidslijst. De etnische Turkmenen, een volk dat nauw verwant is met de Turken, haalden maar 18 procent. Maar volgens Turkije was er bij de kiesverrichtingen sprake van manipulaties en onregelmatigheden. Koerden uit andere gebieden zouden naar Kirkuk gebracht zijn om voor een verpletterende overwinning van de Koerdische lijst te zorgen. De Koerden zelf zeggen dat hun volksgenoten die onder de arabiseringscampagne van Saddam Hoessein uit de stad werden verdreven, nu terugkeren.

De omgeving van Kirkuk is goed voor 40 procent van de Iraakse olie en zes procent van de bekende oliereserves in de hele wereld. Naast Koerden en Arabische Irakezen woont in en om Kirkuk het merendeel van de etnische Turkmenen in Irak. Het Ottomaanse Rijk, de voorganger van het moderne Turkije, bestuurde Kirkuk tot het de stad in de jaren 20 moest overdragen aan de Britten. Turkije oordeelt dat Kirkuk een multi-etnische stad is en daarom een speciaal statuut verdient.

Turkije blijft herhalen dat het niet zal tolereren dat de Koerden het de Turkmenen in Irak lastig maken of een eigen staat vormen. Minister van Buitenlandse Zaken Abdullah Gul heeft al gezegd dat Turkije geen toeschouwer kan blijven als het tot gevechten komt in Kirkuk.

Hoe geloofwaardig is de Turkse dreiging met een militaire interventie in Irak? De krijgshaftige taal die nu in Turkije te horen is, zou wel eens vooral de functie kunnen hebben de eigen bevolking te sussen. Veel Turken zitten verveeld met de indruk dat hun regering geen vat heeft op de ontwikkelingen in een buurland als Irak. Ook Henrik Liljegren, een voormalige Zweedse diplomaat die nu verbonden is aan het Centrum voor Beleid in Istanbul, acht een Turkse militaire actie heel onwaarschijnlijk. Liljegren ziet verscheidene remmende factoren. Een invasie zou de Turkse kandidatuur voor de Europese Unie geen goed doen, Turkije heeft voor een dergelijke actie het internationaal recht niet aan z’n kant en de publieke opinie in andere moslimlanden zou negatief reageren.

Maar het offensief zou vooral ook wrevel opwekken in de VS. Turkije stootte de Amerikanen al tijdens de invasie van Irak voor het hoofd met de weigering in het noorden een tweede front te openen tegen het regime van Saddam Hoessein. Dat affront maakte een deuk in het traditionele strategische partnerschap tussen de twee landen. De Turkse bevolking lijkt er niet meteen op aan te dringen dat de brokken gelijmd worden. Recente opiniepeilingen geven aan dat ongeveer 60 procent van de Turken een negatief beeld hebben van de VS. Vooral de Amerikaanse weigering om actie te ondernemen tegen de 5.000 strijders van de Koerdische Arbeiderspartij die zich nog altijd schuil houden in de bergen in Noord-Irak, zit de Turken hoog. De VS hebben de PKK uitgeroepen tot een terroristische organisatie, maar voegen de daad niet bij het woord. Intussen waren de Iraakse Koerden een belangrijke Amerikaanse bondgenoot in de tweede Golfoorlog.

Volgens Liljegren zal het Turkse leger enkel in actie komen als de PKK-strijders zich weer op Turks grondgebied wagen. Dan zou Turkije hun bases in Noord-Irak bij wijze van zelfverdediging kunnen aanvallen.

Analisten in Turkije vinden dat de politieke en militaire elite in hun land lijdt aan Koerdenfobie. Dat zou hen ertoe aanzetten vooral militaire oplossingen te zoeken en andere kansen te laten liggen. De Turkse expert Dogu Ergil argumenteert dat Turkije eerder de verzoening tussen Turkmenen en Koerden zou moeten bevorderen dan een wig te drijven tussen de twee volken. De Iraakse Koerden van hun kant zeggen dat ze geen plannen koesteren die negatieve gevolgen zouden hebben voor Turkije. Maar ze verbergen niet dat onafhankelijkheid hun einddoel is.

Een autonoom Koerdisch gebied in het geïsoleerde noorden van Irak heeft in elk geval vriendschappelijke relaties met Turkije nodig. Ondanks het wederzijdse wantrouwen hangt onze toekomst samen met die van de Koerden, zegt Mehmet Ali Birand, een gezaghebbende Turkse commentator die zich met het Koerdenvraagstuk bezig houdt. De Koerden moeten weten dat ze zonder Turkije nooit veiligheid zullen kennen. En Turkije moet begrijpen dat het zonder de Koerden nooit een invloed kan hebben op wat er in Irak gebeurt. Het is historische ironie, maar de Turken en de Koerden kunnen niet zonder elkaar.” (PD)