Strafhof krijgt zware kluif aan Soedanese president al-Bashir

Het besluit van het Internationaal Strafhof (ICC) kreeg veel kritiek van Arabische en Afrikaanse leiders. Het is de eerste keer dat het ICC een zittend staatshoofd aanklaagt, zegt Salaama, professor internationaal strafrecht aan de Universiteit van Cairo en een mogelijke kandidaat voor het verdedigingsteam van al-Bashir.

IPS: Het ICC bestaat nog maar kort en klaagt nu al een zittend staatshoofd aan. Waar is de autoriteit van het Hof op gebaseerd en hoe ver gaan de bevoegdheden?

Aymen Salaama: “Het ICC is opgericht op basis van het multilaterale Statuut van Rome uit 1998 en ging officieel van start in 2002. Het heeft een mandaat om staatshoofden en hoge ambtenaren te vervolgen die beschuldigd worden van oorlogsmisdaden, genocide of misdaden tegen de menselijkheid. De rechtbank kan alleen individuen vervolgen en geen regeringen of politieke systemen. Het ICC behandelt alleen misdaden die gepleegd zijn na 2002. Het zwaarste vonnis dat de rechtbank kan opleggen is dertig jaar gevangenisstraf. Levenslange straffen of de doodstraf zijn uitgesloten.

Het ICC telt momenteel 106 lidstaten waaronder drie Arabische landen: Jordanië, Djibouti en de Comoren. De andere Arabische landen, inclusief Egypte en Soedan, hebben het charter ondertekend maar hun parlementen hebben het nog niet goedgekeurd.”

Onder welke omstandigheden kan het ICC een zaak beginnen tegen een staatshoofd?

“Dat kan slechts op drie manieren. De eerste is als een2 lidstaat het ICC verzoekt onderzoek te doen naar misdaden die zouden zijn gepleegd op eigen grondgebied. De tweede als de VN-Veiligheidsraad op grond van een mogelijke dreiging voor de internationale veiligheid, het Hof vraagt onderzoek te doen in een bepaald land, los van de vraag of dat land het charter ondertekend heeft of niet. Dit gebeurde in 2005, toen de Veiligheidsraad via resolutie 1593 de hoofdaanklager verzocht onderzoek te doen naar veronderstelde oorlogsmisdaden in Darfour. De Soedanese claim dat de rechtbank die bevoegdheid niet heeft omdat Soedan geen lidstaat is, houdt juridisch gezien geen stand.

Een derde mogelijkheid is dat de hoofdaanklager zelf een onderzoek in gang zet naar veronderstelde misdaden in een land. Daarvoor moet echter wel eerst goedkeuring worden verleend door een panel van drie internationale rechters die alle activiteiten van de hoofdaanklager volgen.”

Waar wordt al-Bashir van beschuldigd en welke bewijze zijn er?

“De hoofdaanklager, Luis Moreno-Ocampo, beschuldigt al-Bashir van het misbruiken van leger en politie ervan systematisch oorlogsmisdaden, genocide en misdaden tegen de menselijkheid te begaan. Er is door het Strafhof bewijsmateriaal verzameld bij getuigen en slachtoffers uit zeventien verschillende landen, bij overheidsinstellingen en niet-gouvernementele organisaties en bij recente VN-missies naar Darfour.”

Welk verweer heeft Khartoem tegen deze beschuldigingen?

“Ten eerste kan bezwaar worden gemaakt tegen de VN-resolutie 1593, op grond van het feit dat Amerikanen in Darfour niet onder jurisdictie van de rechtbank vallen, omdat het land geen ondertekenaar is van het ICC-charter. In mijn ogen is dit een bijzonder onrechtvaardige uitzondering omdat Soedan gedwongen te maken krijgt met het ICC, terwijl de rechtbank tegelijkertijd de Verenigde Staten niet kan beschuldigen van oorlogsmisdaden.  

Ten tweede heeft Khartoem het recht om de bewijzen van de aanklager aan te vechten. Ten derde kan Soedan zelf rechtszaken beginnen tegen degenen die van misdaden in Darfour beschuldigd worden. Volgens het ICC-charter heeft de rechtbank alleen bevoegdheid als het nationale rechtssysteem niet in staat is of weigert beschuldigden te vervolgen. Het ICC bepaalt echter zelf wanneer een land - dat ondertekenaar van het verdrag moet zijn - deze mogelijkheid wel of niet heeft. Zelfs als Soedan de beschuldigde ter plaatse berecht, betekent dat niet automatisch dat het ICC de zaak laat vallen.

Tot slot kan Soedan een diplomatieke en politieke campagne beginnen om de Veiligheidsraad ervan te overtuigen het onderzoek een jaar uit te stellen. Een dergelijk uitstel zou jaarlijks verlengd kunnen worden.”

Hoe kan Khartoem de Veiligheidsraad daarvan overtuigen?

Ten eerste door de vredesverdragen van Darfour te implementeren. Ten tweede door bescherming te bieden aan hulpverleningsorganisaties die actief zijn in Darfour en ten derde door zelf rechtszaken te beginnen tegen andere overheidsfunctionarissen die door het ICC beschuldigd worden van oorlogsmisdaden in Darfour. Maar ook hier geldt: zelfs als Khartoem met steun van de Arabische Liga en de Afrikaanse Unie uitstel krijgt, betekent dat nog niet dat de Veiligheidsraad de zaak intrekt.”

Wat gebeurt er als het ICC een arrestatiebevel uitvaardigt tegen al-Bashir?

“Soedan kan al-Bashir eenvoudig uitleveren aan het ICC. Als Soedan dat weigert, wordt het al-Bashir verboden om ICC-lidstaten te bezoeken. Landen die wel ondertekend hebben, maar wiens parlementen nog niet geratificeerd hebben - zoals Egypte en de meeste andere Arabische landen - hebben de morele verplichting al-Bashir niet te ontvangen en hem onderdak te weigeren.

Het ICC kan ook vragen om een resolutie van de Veiligheidsraad, gebaseerd op hoofdstuk 7 van het VN-charter, om geleidelijk sancties op te leggen aan Soedan. Dit kan beginnen met het verbreken van diplomatieke betrekkingen en uiteindelijk uitmonden in een blokkade van scheepvaartverkeer of het gebruik van militaire macht om Soedan te dwingen mee te werken.