Staatjes zuidelijk Afrika dreigen te mislukken

De oudste douaneunie ter wereld, de Zuidelijk Afrikaanse Douaneunie (SACU), staat na honderd jaar op instorten. Dat zou niet alleen ‘failed states’ maken van Swaziland en Lesotho, maar ook een ernstige economische crisis veroorzaken in Botswana en Namibië.

Inkomsten delen

Door de onderhandelingen die de landen voeren met de EU over vrijhandel, die moeten uitmonden in een Europees Partnerakkoord (EPA), is er druk komen te liggen op de oude afspraak dat de vijf landen alle inkomsten uit handelstarieven delen. Dat komt nog bovenop de dramatisch teruggelopen inkomsten als gevolg van de economische crisis.
“De EU leunt tegen de deur van SACU en valt bijna naar binnen”, zegt Peter Draper van het South African Institute of International Affairs (SAIIA). “Dat laat vooral zien hoe zwak die deur was.”
Matthew Stern, directeur van consultancybedrijf Development Network Africa, gelooft echter dat SACU zal blijven bestaan. “Het heeft al zo veel gekibbel doorstaan. De meeste lidstaten kunnen niet overleven zonder deze regeling, dus ze moeten wel door.”

Begrotingssteun

Dat is precies het probleem. De landen zijn volledig afhankelijk geworden van de geldstroom uit Zuid-Afrika, dat negentig procent van de importtarieven binnenkrijgt, maar nu steeds minder zin meer heeft om dat nog zomaar uit te delen. Volgens Draper komt de regeling neer op begrotingssteun, maar dan zonder verantwoording.
Van 2003 tot 2008 verdrievoudigde het overgeboekte bedrag. Daarmee ging het 55 procent van het overheidsbudget van Lesotho vormen en 70 procent van dat van Swaziland, schat Stern, die mede-architect is van de huidige verdeelsleutel. Na de economische crisis halveerde dat bedrag. “Geen land kan zo’n terugval in overheidsinkomsten opvangen”, zegt hij.
Botswana heeft een lening van een miljard dollar (760 miljoen euro) aangevraagd bij de Afrikaanse Ontwikkelingsbank en Swaziland en Lesotho hebben aangeklopt bij het Internationaal Monetair Fonds.

Behoedzaam

Volgens Roman Grynberg, onderzoeker bij het Botswana Institute for Development Policy Analysis, moet de regeling veranderen, maar wel op een zeer behoedzame manier, om te voorkomen dat Lesotho en Swaziland ‘failed states’ worden en Botswana en Namibië in een ernstige economische crisis verzanden.
Zodwa Mabuza, hoofd van de Kamer van Koophandel in Swaziland, is het met hem eens. “Als de stekker er zonder verdere hulpmaatregelen uitgaat, krijgen we hier een mislukte staat”, zegt ze. Volgens haar is de toestand in de kleine Swazimonarchie hopeloos. “Als dit doorgaat, kan de regering niet eens meer zorgen voor onderwijs en gezondheidszorg.”