Rassenkwestie: joker of zwarte piet voor Obama ?

Het seizoen van de primaries is nog vroeg, maar het zou al erg vreemd moeten uitdraaien als de Democratische partij geen vrouw of halfzwarte man in de race naar het presidentschap stuurt. Een historische keuze in een land waarin tot nu toe 43 blanke mannen het hoogste ambt hebben bekleed.

Toch waren “ras” of “geslacht” tot voor kort geen thema in de campagne. De half-Keniaan Barack Obama vermeed angstvallig elke verwijzing naar zijn Afrikaanse roots en voerde een “postraciale” campagne. Ook Hillary Clinton probeerde zo goed en zo kwaad als het kan haar mannetje te staan.

Daar kwam radicaal verandering in bij de eerste voorverkiezingen. Nadat Obama won in Iowa en Clinton in New Hampshire, liggen beide kaarten op tafel, en het lijkt er niet op dat ze snel zullen verdwijnen.

Traantjes

Clinton won in New Hampshire nadat ze voor draaiende camera’s zichtbaar moeite had met een krop in de keel en zich van haar meest emotionele kant. Bovendien had Gloria Steinem, een icoon van de Amerikaanse vrouwenbeweging, de dag voordien alle registers opengetokken in een opiniestuk in de New York Times. De overwinning van Obama in Iowa bewees volgens haar dat de sociale ontvoogdingsstrijd van de vrouwen achterloop op die van de zwarten.

“Zwarte mannen mochten een halve eeuw vroeger gaan stemmen dan vrouwen van gelijk welke kleur. Ze hebben machtsposities bereikt, in het leger en de zakenwereld, voor de vrouwen”, schreef Steinem. Ze vergat daarbij wel te zeggen dat het tot in de jaren zestig zou duren voor in de zuidelijke staten de “Jim Crow”-wetten zouden verdwijen die allerlei praktische hindernissen opwierpen om de zwarte bevolking weg te houden van de stembus.

Toen Clinton tot eenieders verrassing voor Obama eindigde in New Hampshire, kreeg ze prompt het verwijt dat ze de emotionele snaar had bespeeld om de sympathie te winnen van de vrouwelijke kiezers. Een meer plausibele verklaring voor de ommekeer is dat de overwegend blanke inwoners van New Hampshire niet aan de opiniepeilers wilden toegeven dat ze eigenlijk niet voor een (half)zwarte man wilden stemmen, uit angst als racist te worden versleten. Als dat zogenaamde “Bradley Effect” zich ook elders doorzet, ziet het er slecht uit voor Obama.

Eerder had Clinton zelf het vuur aan de lont gestoken met haar opmerking dat “de droom van Martin Luther King pas vorm begon aan te nemen toen de blanke president Lyndon Johnson de Civil Rights Act goedkeurde.” Daarop volgde een storm van protest van mensen die vonden dat Clinton op die manier de verdienste van de bekendste zwarte mensenrechtenactivist probeerde te minimaliseren.

Obama in het bad

Obama noemde de opmerking van Clinton “ongelukkig”, maar de senatrice uit New York hield voet bij stuk. Ze kreeg daarvoor zelfs de steun van de zwarte politieke commentator Earl Ofari Hutchinson, die op zijn blog schreef dat King en de andere leiders van de Civil Rights Movement “Johnson uitgebreid hebben bedankt voor zijn niet aflatende inspanningen” en dat Obama “een les in geschiedenis” nodig had.

Volgens sommige commentatoren heeft Clinton Obama bewust meegetrokken in het rassendebat om hem te dwingen ‘kleur te bekennen’. Obama heeft het nadeel dat hij niet voluit kan gaan als kandidaat van de zwarten, om geen blanke kiezers af te schrikken.

Clinton kan zich wel vrijuit kan opwerpen als de kandidaat van de vrouwen en lonkt tegelijk naar de Amerikanen van Latijns-Amerikaanse of Amerikaanse oorsprong. Ooit zei ze van zichzelf dat ze deel uitmaakt van een ‘gemengd huwelijk’, omdat de zwarte schrijfster Toni Morrison haar echtgenoot Bill “de eerste zwarte president” van de Verenigde Staten had genoemd.

Hoe de zwarte kiezers zullen reageren, zal blijken bij de voorverkiezing in South Carolina, waar meer dan de helft van de Democratische kiezers van Afrikaanse origine zijn. De polemiek zou zich ook wel eens tegen Clinton kunnen keren. Journaliste Majorie Valbrun beschuldigde haar in de Washington Post van “raciaal inuendo” en waarschuwde dat de zwarte kiezers niet meer zo trouw voor de Democraten stemmen als vroeger het geval was.

“Als Clinton een eerlijke strijd voert zonder toespelingen op ras zullen de zwarte kiezers haar zeker steunen, mocht ze tot kandidaat worden benoemd”, schreef Valbrun, “Als ze angsten en vooroordelen probeert uit te buiten, mogen we haar onze stem niet geven.”

Obama’s neutrale houding inzake ras kan het op langere termijn moeilijk maken om de reële problemen van zwarte Amerikanen op te lossen, waarschuwt historicus David Greenberg in een ander opiniestuk in de Washington Post. “Obama zorgt bij de blanken niet voor ongerustheid. Hij komt niet over als een ongeduldige, verongelijkte woordvoerder van een sinds lang onderdrukte minderheidsgroep, of als iemand die cultureel fundamenteel van de blanken verschilt. De ‘Obamamania’ werkt opwindend en inspirerend, maar ze laat ons ook toe voorlopig om de hete brij heen te draaien.”