Justitie blijft ondoorzichtig bastion

Omwille van de wijdverspreide corruptie in het land, zag president Vicente Fox zich genoodzaakt in 2002 een recht-op-informatie wet te laten stemmen. Die wet garandeert toegang tot informatie van elk staatsorgaan, behalve justitie. Die sector kreeg namelijk toestemming om zelf transparantieregels uit te werken. De rechters van het hooggerechtshof besloten om de dossiers, die voor het publiek veelal voor minstens 36 jaar ontoegankelijk waren, voortaan voor minstens twaalf jaar gesloten te houden.

Daar kwam kritiek op vanwege voorstanders voor volledige transparantie. In reactie op de kritiek besloten de rechters de dossiers opnieuw voor 36 jaar te sluiten. Het was een vergissing om magistraten hun eigen regels voor transparantie te laten opstellen want nu sluiten ze nog meer de rangen om openheid te weren,” verzucht Juan Escobedo, een advocaat die meewerkte aan de transparantiewet.

Sinds de nieuwe transparantiewet van kracht werd vorig jaar, diende de bevolking ruim 2.700 vragen om informatie in bij diverse staatsorganen. Volgens plaatselijke autoriteiten werd er in 85 procent van de vragen ook informatie verstrekt. Niet bij justitie dus.

Mexico kent nog een systeem van schriftelijke rechtsgang. Dat houdt in dat de openbare aanklager de rechter een pak getuigenissen, uitspraken en bevindingen bezorgt en dat de rechter op basis hiervan een vonnis kan uitspreken zonder de beklaagde ooit gezien te hebben. Heel wat Latijns-Amerikaanse landen, waaronder Argentinië, Bolivië, Costa Rica, Ecuador, El Salvador en Nicaragua, hervormden justitie het voorbije decennium en gingen over tot mondelinge rechtszaken. Maar Mexico houdt koppig vast aan haar schriftelijke rechtsgang, en blijft inzage in de dossiers weigeren.

Mexicaanse rechters stellen dat het land niet klaar is voor mondelinge rechtspraak, en dat inzage verschaffen in de dossiers de strijdende partijen zou schaden omdat hun zaak al uitgebreid in de media zou komen nog voor ze behandeld wordt in de rechtszaal. Op die manier blijft de rechtspraak echter wel ondoorzichtig voor de rechtzoekende en voor iedere derde die zich graag een mening zou vormen over het rechtvaardigheidsgehalte ervan. Niets kan de overweldigende indruk van partijdigheid en corruptie binnen het justitiesysteem ontkrachten bij gebrek aan inzage en controle.

Dato Param Coomaraswamy, die voor de Verenigde Naties de onafhankelijkheid van rechters en advocaten inspecteert, bracht in 2002 een vernietigend rapport uit over het Mexicaanse gerecht. Volgens zijn bevindingen tieren straffeloosheid en corruptie welig in Mexico. Coomaraswamy noteerde veel wantrouwen en gebrek aan geloof dat justitie correct functioneert. Volgens de mensen die hij sprak tijdens zijn informatieronde in het land, zou 50 tot 70 procent van de rechters corrupt zijn.

Die indruk wordt ook gedeeld door veel gevangenen en door onderzoekers die de samenstelling van de bajesklanten in Mexico onder de loep nemen. Het is niet de bevoorrechte bevolkingsgroep die in de gevangenis terechtkomt, ook al houdt een aantal van hen zich met frauduleuze zaken bezig. De Mexicaanse gevangenissen zijn gevuld met kruimeldieven die geen verweer hebben tegen het ondoorzichtige justitiesysteem. Acht op tien bevraagde gevangenen zeiden in een studie door het Centrum voor Economisch Onderzoek en Onderricht dat ze niet geïnformeerd waren over hun recht om te zwijgen na aanhouding. Zeven op tien had geen enkele vorm van legale bijstand tijdens de eerste ondervragingen en acht op tien hadden niet de kans om de rechter die hen vonniste te zien, laat staan te spreken.

Van de 1.615 gevangenen die bevraagd werden, zeiden 65 procent dat ze schuldig gepleit hadden voor de openbare aanklager. De helft zei dit gedaan te hebben omdat ze schuldig waren aan de hen ten laste gelegde feiten, 23 procent beweerde gemarteld te zijn, 12 procent van de gevangenen gaf aan dat ze bedreigd werden, en enkelen pleitten schuldig omdat hun advocaat of de aanklager hen dat aangeraden had. Meer dan de helft van de gevangenen dachten dat ze vrijuit gegaan zouden gegaan zijn indien ze de politie hadden omgekocht; ongeveer een derde dacht dat dit zou werken met de aanklager en een kwart meende dat een vrijspraak af te kopen was bij een rechter.