Indianen wachten op internationale erkenning

Zo lang vijlen de Verenigde Naties en de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) al aan ontwerpen voor een verklaring die de rechten van inheemse volken internationaal zouden verankeren. Maar de lidstaten van de VN en de OAS en vertegenwoordigers van indianenvolken en andere inheemse groepen zijn het nog altijd over ongeveer alles oneens. Wat houdt het grondgebied van een inheemse bevolkingsgroep precies in, hoe ver gaan gemeenschapsrechten, waar liggen de grenzen van de zelfbeschikking waar inheemse volken om vragen? Een ander heikel punt vormt het eventuele herstel van het onrecht waaronder de oorspronkelijke bewoners van veel landen eeuwenlang hebben geleden.

Zelfs over het gebruik van het woorden volken is geen eensgezindheid. Nogal wat landen vrezen dat een verklaring over de rechten van inheemse volken de deur kan openzetten voor separatisme.

Volgens Jaime Andrade Guenchocoy, de voorzitter van het Fonds voor de Ontwikkeling van de Inheemse Volken van Latijns-Amerika en de Cariben, spreken regeringsvertegenwoordigers en inheemse volken een andere taal. De ene partij heeft het over grondgebied, de andere over landbezit. Regeringen denken in termen van natuurlijke rijkdommen, inheemse volken zien het milieu. Waar inheemsen over autonomie praten, horen regeringsvertegenwoordigers uitsluiting.

Het Fonds voor de Ontwikkeling van de Inheemse Volken van Latijns-Amerika en de Cariben werd opgericht in 1992 en is paritair samengesteld uit vertegenwoordigers van regeringen en indianengroepen uit de regio. Maandag en dinsdag vergaderde de instelling in Mexico over mogelijkheden om de onderhandelingen in de VN en de OAS uit het slop te helpen. Een internationale verklaring over de rechten van inheemse volken zou een moreel ijkpunt vormen die een einde kan helpen maken aan de discriminatie van veel inheemse groepen, gelooft Andrade Guenchocoy.

Als het in de Organisatie van Amerikaanse Staten lukt, wordt succes in de VN meteen ook een heel eind waarschijnlijker. In Latijns-Amerika en de Cariben leven 40 miljoen indianen, verdeeld over een 400-tal etnische groepen. In de andere werelddelen zijn inheemse volken dunner gezaaid.

De voorbije 15 jaar heeft de indiaanse beweging in verschillende Latijns-Amerikaanse landen veel aan politieke invloed gewonnen. Indiaanse betogers brachten in Ecuador en Bolivia regeringen ten val. In het Mexicaanse Chiapas zorgde het Zapatistische Bevrijdingsleger, een inheemse rebellenbeweging, voor politieke vernieuwing. Heel wat landen keurden wetten goed die de politieke vertegenwoordiging van indianen vergroten en hun toegang tot onderwijs en gezondheidszorg verbeteren.

Maar de meeste indianen blijven arm en gemarginaliseerd. In Bolivia, Ecuador, Guatemala, Mexico en Peru, de landen met de grootste inheemse bevolking, komt als indiaan geboren worden nog altijd zo goed als neer op een veroordeling tot de bedelstaf.

De VN werden al in de jaren 70 geconfronteerd met de vraag een verklaring over de rechten van inheemse volken op te stellen. In de jaren 80 richtte de wereldorganisatie een speciale commissie op, die in 1993 een ontwerpverklaring afleverde. Twee jaar later ging die tekst naar de Mensenrechtencommissie van de VN, die een werkgroep in het leven riep om omstreden passages te veranderen vooraleer het ontwerp ter goedkeuring voor te leggen aan de Algemene Vergadering van de VN.

In die werkgroep zit de verklaring nog altijd vast. De VS, Groot-Brittannië, Japan en een aantal Latijns-Amerikaanse landen willen niet horen van concepten als collectieve rechten, territoriale autonomie en vruchtgebruik van natuurlijke rijkdommen. De meningsverschillen zijn zo groot dat er tot hiertoe nog maar overeenstemming is over twee van de 45 artikelen van de tekst.

De OAS begon in 1989 met de redactie van een eigen verklaring. Na uitvoerig overleg met regeringen en inheemse groepen was in 1995 een ontwerp klaar. Maar dat voorstel werd verworpen door de meerderheid van de inheemse organisaties van Latijns-Amerika. Die waren niet tevreden over hun inbreng bij de redactie van de tekst en oordeelden ook dat de VN-verklaring veel verder ging. (PD/MM)