‘Iedereen heeft recht op bescherming’

De sfeer in Tripoli is op dit moment zowel opgelucht als gespannen, zegt Soaade Messoudi die op 26 augustus arriveerde in de Libische hoofdstad. Ook andere bronnen spreken over opluchting, ‘omdat het loden gewicht van een oud en autoritair regime van het land verdwenen is’, zegt Teun Voeten, een fotograaf die deze week terugkeerde uit Tripoli. Tegelijk is de sfeer gespannen, omdat de Nationale Overgangsraad (NTC) zich opmaakt voor een aanval op Sirte, de thuisbasis van de Kaddhafi-clan. ‘Wat me wel heel erg opvalt’, zegt Messoudi, ‘is dat de mensen erg dankbaar zijn voor de aanwezigheid van internationale hulpverleners. Dat is allesbehalve evident in dit soort conflictsituaties.’

Het gesprek met Soaade Messoudi moest met enkele uren verschoven worden omdat ze in de namiddag aanwezig moest zijn bij een lijkschouwing van enkele “gevonden lijken”. Het probleem doet zich steeds vaker voor, zegt ze: ‘Over de herkomst van die lijken doen allerlei verhalen de ronde. Dit is een land van geruchten en het is niet altijd makkelijk om die te scheiden van de harde feiten. Met het ICRC proberen we alle strijdende partijen ervan te overtuigen dat ze zich aan de wettelijke en humanitaire verplichtingen moeten houden en dus niet en nooit mogen toelaten dat er afrekeningen plaatsvinden. Met de medische en religieuze autoriteiten proberen we te zorgen dat de behandeling van de gevonden lijken respectvol gebeurt en dat elk bewijs van identiteit zoals DNA, foto’s, kleren of persoonlijke voorwerpen bewaard wordt zodat familieleden hun vermisten kunnen terugvinden en herkennen.’

Messoudi benadrukt voortdurend het belang van de neutrale en onpartijdige positie van het ICRC. ‘Wij hadden onze eerste aanwezigheid in Benghazi, maar waren vier maanden geleden ook al aanwezig in Tripoli. Tot vorige week waren we de enige humanitaire organisatie aanwezig in Tripoli, sindsdien zijn Artsen zonder Grenzen en verschillende VN-organisaties ook gearriveerd. Wij kiezen geen kant in het conflict en werken –zoveel mogelijk- met beide kanten in het conflict om het lijden van de burgerbevolking zoveel mogelijk te beperken. In juni hebben we op die manier een grootscheepse “tracing”-actie kunnen opzetten, waarbij familieleden die elkaar kwijtgeraakt waren, opnieuw herenigd konden worden. Zoiets kan alleen als beide strijdende partijen meewerken.’

Op dit moment werkt het ICRC in Tripoli met de Nationale Overgangsraad (NTC), die de macht in handen heeft, terwijl het op dit moment moeilijk is om nog geregeld overleg te hebben met de krachten die trouw blijven aan kolonel Kaddhafi.

Een van de vragen die zich stellen in Tripoli vandaag is wat er zal gebeuren met de mensen die de voorbije jaren het staatsapparaat deden draaien: de ambtenaren, de rechters, de politiemensen… De vrees voor een volledige zuivering –en daardoor wellicht ook een ineenstorting van de staat– zoals in Irak is groot. De NTC heeft bij herhaling beloofd dat het die fout niet zal herhalen, maar voor veel ambtenaren is het bang afwachten wat de toekomst brengt. Een eerste test is wellicht de manier waarop de komende weken het nijpende tekort aan drinkwater en andere levensmiddelen in Tripoli aangepakt wordt.

Ook voor de medische hulpverlening is het belangrijk om de aanwezige capaciteit te gebruiken en te  versterken, zegt Soaade Messoudi: ‘Libië heeft een goed uitgebouwde medische sector, met goede ziekenhuizen en competent personeel. De sancties van de voorbije maanden hebben ernstige tekorten gecreëerd voor sommige medicijnen en voor zuurstof, dat moet dus snel aangevuld worden. Bovendien hadden de meeste chirurgen hier geen ervaring met geweld-gerelateerde ingrepen zoals kogelwonden, dus ook op dat vlak heeft het ICRC met enkele teams en tonnen medisch materiaal ondersteuning geboden.’

Er zijn steeds meer berichten over aanvallen op Afrikaanse migranten, die er steevast van beschuldigd worden dat ze als huurlingen voor Kaddhafi geochten hebben. Messoudi: ‘Ik ben net naar Sidi Bilal, een havengebied, geweest waar veel mensen van verschillende nationaliteiten samengestroomd zijn en moeten overleven zonder zuiver drinkwater, zonder voorzieningen, met veel te weinig voedsel.’ De sub-Saharaanse migranten worden volgens verschillende bronnen aangevallen door ongeregelde groepen burgers, ze worden bedrogen door mensen die hen een overtocht over de Middellandse Zee beloven en vrouwen ondergaan seksueel geweld. Bovendien blijkt het gebied waar ze verblijven vol met niet-ontplofte munitie te liggen.

Messoudi: ‘De Nigerezen, Nigerianen, Senegalezen, Gambianen, Togolezen, Liberianen, Tsjadiërs, Malinezen en Somaliërs vrezen allemaal voor hun leven als ze gewoon zouden terugkeren naar hun voormalige woon- of werkplaatsen. Nochtans hebben zij recht op net dezelfde bescherming als andere Libiërs en op dezelfde rechtsgang. We hebben dit probleem aangekaart bij de NTC en ze erkennen dat er wat aan moet gebeuren. Wij hebben vrije toegang tot plaatsen waar sub-Saharaanse migranten samengestroomd zijn. De NTC is heel coöperatief.’

De vraag die het ICRC niet kan beantwoorden, is of de NTC-leiding wel volledige controle heeft over de vele privaat gefinancierde milities die deel uitmaken van de opstandelingentroepen. Het geweld tegen migranten en tegen vertegenwoordigers van het Kaddhafi-regime is immers niet noodzakelijk van bovenuit geregisseerd, waardoor het ook niet makkelijk van bovenuit controleerbaar is.