Haviken en realisten blijven aan elkaar gewaagd - analyse

De Amerikaanse buitenlandpolitiek werd na de aanslagen van 11 september 2001 sterk bepaald door de zogenaamde haviken - een coalitie van neo-conservatieven, extreme nationalisten en christelijk rechts die voor een assertief en eigenzinnig beleid pleit. Hun belangrijkste wapenfeit was de invasie in Irak. Maar sinds eind 2003 begon de invloed van de realisten te groeien - politici die meer rekening houden met de internationale machtsverhoudingen en de gevoelens die het Amerikaanse optreden oproept.

Door het vroeg aangekondigde vertrek van Buitenlandminister Colin Powell, het boegbeeld van de realisten, leek het kort na de verkiezingsoverwinning van Bush dat de haviken onder leiding van vice-president Dick Cheney en minister van Defensie Donald Rumsfeld weer vrij baan zouden krijgen. Die indruk werd eind december nog versterkt toen bekend raakte dat Bush ook het ontslag van de ‘aartsrealist’ Brent Scowcroft had aanvaard. Scowcroft, onder Bush senior Nationaal Veiligheidsadviseur, was voorzitter van de Presidentiële Adviesraad Buitenlandse Inlichtingen (PFIAB).

Maar de benoeming van Veiligheidsadviseur Condoleezza Rice als nieuwe minister van Buitenlandse Zaken en de voormalige Amerikaanse handelsgezant Robert Zoellick als haar adjunct, wijzen erop dat het departement van Buitenlandse Zaken een bastion van realisme blijft. Rice is minder gematigd dan Powell, maar ze is niet zo onverzoenlijk als Cheney en Rumsfeld, en staat veel dichter bij president Bush, waardoor haar potentiële invloed groter is. Zoellick heeft goede contacten in Europa, waar hij bekend raakte als iemand waarmee te praten valt. Rice lijkt bovendien van plan Nicholas Burns, de Amerikaanse ambassadeur bij de Navo, de op twee na hoogste functie in haar departement te geven en als regioverantwoordelijken vooral carrièrediplomaten te kiezen. Ook dat zijn mensen die geacht worden open te staan voor dialoog en compromissen. Voor al die functies stonden ook haviken klaar.

Maar de nieuwe machtsverhoudingen zijn nog niet duidelijk, zeker niet sinds de nieuwe Veiligheidsadviseur Stephen Hadley, een beschermeling van Cheney, eind januari voor J.D. Crouch koos als zijn adjunct. Tijdens de voorbije regeringsperiode was Crouch, momenteel ambassadeur in Roemenië, verantwoordelijk voor de Amerikaanse terugtrekking uit het ABM-verdrag - een verdrag tussen de VS en Rusland over de beperking van het aantal ballistische raketten - en het stokken van verscheidene onderhandelingsprocessen over wapenbeperking. Eerder had Crouch opgeroepen tot preventieve offensieven tegen Noord-Korea en Cuba.

De stoelendans in de Amerikaanse regering is nog niet helemaal beëindigd. Er wordt bijvoorbeeld nog gewacht op de vervanging van de neoconservatieve onderminister van Defensie, Douglas Feith. President Bush moet ook nog een nationale inlichtingendirecteur benoemen. De eerste keuze van Bush was de voormalige CIA-directeur Robert Gates, een gematigde realist. Maar die bedankte voor de eer.

Het grootste vraagteken blijft de rol die de nieuwe Buitenlandminister Condoleezza Rice zal spelen. Ze heeft een veel engere relatie met president Bush dan alle andere regeringsmedewerkers die over buitenlands beleid gaan, maar de voorbije vier jaar leek ze erg terughoudend om Bush voor haar persoonlijke opvattingen te winnen. De vraag is of ze nu wel meer zal ingaan tegen de invloed van Cheney en Rumsfeld.

Twee belangrijke externe factoren die in het voordeel van de realisten spelen, zijn de noodzaak om het Amerikaanse begrotingstekort binnen de perken te houden en het gebrek aan troepen om unilaterale militaire acties vol te houden. Opiniepeilingen geven ook aan dat het Amerikaanse publiek steeds minder voelt voor het inzetten van het Amerikaanse leger om de bevolking in andere landen te bevrijden en kennis te doen maken met de democratie.

De laatste State of the Union van Bush, de toespraak van de president bij het begin van het nieuwe regeringsjaar, lijkt aan te geven dat realisten en haviken net als het voorbije jaar aan elkaar gewaagd zijn. Bush had harde woorden voor Iran, maar behandelde Noord-Kora in bewoordingen die - naar de normen van zijn regering - op het randje van warm waren. Dat laatste gaat in elk geval in tegen de opvattingen van vice-president Cheney. Wij onderhandelen niet met het Kwaad, liet die zich naar aanleiding van mogelijke contacten Noord-Korea ooit ontvallen. (PD)