Hanan Ashrawi: 'Bush mag Palestina bevrijden van de tirannie van de bezetting'

De media staan bol van de berichten over nieuwe kansen voor vrede in het Midden-Oosten. Mahmoud Abbas is de nieuwe Palestijnse president, de Israëlische regering werd uitgebreid en de Amerikaanse president belooft extra inspanningen tijdens zijn tweede ambtstermijn. MO* vroeg Hanan Ashrawi, de meest onafhankelijke stem uit de Palestijnse politiek, of het optimisme gerechtvaardigd is.

Het is een rustige zaterdagmiddag als we Hanan Ashrawi bellen. ‘Iedereen is op vakantie’, lacht ze. Het Offerfeest wordt uitgebreid tot een verlengd weekend. Ashrawi viert het feest mee, natuurlijk, al is ze zelf geen moslim. Haar vader -een van de oprichters van de Palestinian Liberation Organisation- was een Grieks-Orthodoxe christen, haar moeder Anglicaans. Hanan Ashrawi studeerde literatuur in Virginia en was een tijd lang decaan van de faculteit Engels aan de Bir Zeit Universiteit.
In 1991 vroeg Yasser Arafat haar de Palestijnse delegatie op het vredesoverleg in Madrid te leiden. Ze was ook nog volksvertegenwoordiger en minister van Onderwijs, maar stapte in 1998 uit de regering omdat Arafat geen werk maakte van een echte democratisering en omdat hij niet optrad tegen de veralgemeende corruptie. Vandaag leidt ze een mensenrechtenorganisatie (MIFTAH -Palestijns Initiatief voor een Globale Dialoog en Democratie) en vecht ze met al haar energie en scherpe intelligentie voor het recht van de Palestijnen op een eigen land en een eigen toekomst. Vindt zij het optimisme over de huidige toestand in Israël en de Palestijnse gebieden gerechtvaardigd?

Hanan Ashrawi: Ik zou toch willen waarschuwen voor overtrokken verwachtingen. We hebben nu weliswaar een politieke leider die uitdrukkelijk en openlijk kiest voor geweldloos verzet en die bereid is een nieuwe fase in het onderhandelingsproces met Israël op te starten. Er wordt opnieuw geïnvesteerd in politieke hervormingen en in de opbouw van een natie en van de noodzakelijke instellingen. Dat is allemaal fantastisch, maar in Israël zijn de leiders en de ideologie niet veranderd. Ook in Washington is dezelfde president aan de macht die de voorbije jaren wel gepraat heeft over vrede, maar die bijna niets gedaan heeft om die vrede ook te bewerkstelligen.

Mahmoud Abbas is van dezelfde generatie en heeft dezelfde achtergrond als Yasser Arafat. Is hij dan wel de geschikte man om vernieuwing te realiseren?

Hanan Ashrawi: Abbas wordt gezien als iemand die de overgang van de oude garde naar de jonge garde op een rustige en vredevolle wijze kan realiseren. Zijn verkiezing luidt niet het begin in van een nieuwe periode, maar van een overgangsperiode. Veel Palestijnen stemden voor hem omdat ze hem zien als de bron van stabiliteit en misschien zelfs veiligheid voor de Palestijnen. De vernieuwing waarover we nu spreken, was al de hele tijd latent aanwezig. Met Yasser Arafat verdween de lijm die de hele Palestijnse samenleving en strijd bij elkaar hield. Hij kan en moet niet vervangen worden door één persoon, maar door een stevige rechtsstaat, door uitgebouwde instellingen en door jongere mensen die verantwoordelijkheden opnemen.

Waarin verschilt de jongere generatie Palestijnse politici van de ouderen?

Hanan Ashrawi: Ze staan veel meer open voor het opbouwen van instituties en voor het belang van een rechtsstaat, voor een transparant bestuur en voor het afleggen van verantwoording aan de burgers. Kortom, ze zijn meer gemotiveerd om een werkbare en duurzame democratische staat uit te bouwen. De meesten zijn ook opgegroeid in de Palestijnse gebieden en ze hebben onder de bezetting geleefd. Dat maakt dat ze veel dichter bij de gewone Palestijnen en hun ervaringen staan dan de oude generatie leiders. Ze zijn ook minder gevormd door de ideologie van revolutie en gewapende strijd.

Behalve dan de militanten van Hamas en Jihad.

Hanan Ashrawi: Er moet een open en eerlijk gesprek met die bewegingen komen, zodat ze ook hun deel van de macht kunnen krijgen. Maar ze moeten ook beseffen dat er uiteindelijk maar één manier is om legitimiteit te verwerven voor hun beweging of voor hun doelstellingen, en dat is door te participeren aan het democratisch proces, bijvoorbeeld door deel te nemen aan de verkiezingen voor het parlement in juli. Ze kunnen niet blijven opereren buiten de politieke arena en tegelijk beweren dat ze in naam van het volk spreken.

Hoe komt het dat radicaal islamitische groepen vandaag het voortouw nemen in de Palestijnse strijd?

Hanan Ashrawi: De strijd is helemaal niet overgenomen door de islamitische groepen. De Palestijnse strijd was van in het begin een seculiere, nationalistische en grotendeels geweldloze strijd. Hamas en Jihad zijn nog steeds een minderheid -een erg dramatische en luidruchtige minderheid, maar een minderheid. Hun belang is wel toegenomen omdat de bezetting gebruik maakt van geweld. Dat roept tegengeweld op. De groei van een rechts ideologisch discours in Israël voedt het gebruik van een vergelijkbaar discours aan Palestijnse kant.

Als extremisme en fundamentalisme in Israël de toon zetten, dan krijgen groepen die daarop in dezelfde taal een antwoord geven ook in Palestina de wind in de zeilen. Het geweld dat Israël gebruikt heeft tegen de Palestijnse bevolking en tegen de eerste intifada heeft ervoor gezorgd dat er bij de Palestijnen een grotere aanvaarding gegroeid is voor het gebruik van geweld in de strijd tegen Israël. Bovendien geraakten de Palestijnen die vochten voor een seculiere staat gediscrediteerd toen bleek dat het vredesproces van begin jaren negentig nergens toe leidde. Israël moet beseffen dat het geweld zal blijven terugkrijgen zo lang het zelf geweld blijft gebruiken.

U verwacht zelf veel van de inbreng van vrouwen in de Palestijnse zaak.

Hanan Ashrawi: Vrouwen hebben een heel belangrijke rol gespeeld in de Palestijnse maatschappij, al van in de jaren twintig. Vandaag hebben we een sterke feministische beweging die een heel eigen visie heeft op het leven van de Palestijnen. Dat betekent niet dat we al zo ver zijn dat vrouwen niet langer gediscrimineerd worden of dat mannen en vrouwen op gelijke wijze kunnen participeren aan het beleid. Toch zijn er al heel wat vrouwen die er in slagen hun stempel te drukken op het beleid en op de samenleving. Palestijnse vrouwen hebben altijd gevochten voor de rechten van het hele volk, ondanks de beperkingen die hen vaak opgelegd werden door een traditionele, patriarchale maatschappij.

Sommige waarnemers zeggen dat de moeders of echtgenotes van zelfmoordactivisten de gewapende strijd in stand houden.

Hanan Ashrawi: Dat is een erg onheuse voorstelling van zaken. De moeders van de zelfmoordactivisten zijn slachtoffers van het voortdurende geweld, van de ideologen die hun kinderen gerekruteerd hebben, van de acties die hun kinderen uitgevoerd hebben en van de reactie van de Israëlische bezetter. Het zijn niet de moeders die het geweld veroorzaken of laten voortduren. Dat is de verantwoordelijkheid van de bezetting, van de extremisten en ideologen aan beide kanten van het conflict.

Kan de uitbreiding van de Israëlische regering met de Arbeiderspartij het verschil maken?

Hanan Ashrawi: De nieuwe regering van Ariel Sharon is een heel beperkte alliantie, alleen bedoeld om de eenzijdige terugtrekking van Israël uit Gaza te realiseren. Likoed en de Arbeiderspartij proberen niet eens een gezamenlijke visie of strategie te formuleren. We kunnen alleen maar hopen dat de Arbeiderspartij zich niet laat misbruiken door Likoed, zoals toen Shimon Peres in 2001 de feitelijke woordvoerder werd van de bezettingspolitiek van Likoed en toen Fouad Ben Eliezer als minister van Defensie verantwoordelijk werd voor de verwoestingen die het Israëlisch leger veroorzaakte.

Laat dit duidelijk zijn: ik ben geen voorstander van de eenzijdige terugtrekking uit Gaza, omdat dat plan niets te maken heeft met een vredesproces. Het is gewoon de bezetter die zijn wil oplegt aan de bezette bevolking. Gaza wordt een openluchtgevangenis en daarvoor zullen we vanuit de Westbank nog moeten betalen ook. Wat we daarentegen nodig hebben, is de bereidheid van beide partijen om aan tafel te gaan zitten voor een waarachtig vredesproces. Wat we nodig hebben, is het stopzetten van de staat van beleg en van de collectieve strafmaatregelen, het stopzetten van het beleid van moordaanslagen en beschietingen, het stopzetten van het vernietigen van huizen.

Kan er wel een ommekeer komen in de Israëlische politiek als Ariel Sharon aan de macht blijft?

Hanan Ashrawi: Het is moeilijk voor te stellen. Heel moeilijk. Sharon heeft tenslotte zelf gezegd dat hij die eenzijdige terugtrekking wil om te vermijden dat er een nieuwe dialoog moet komen of een echte overeenkomst met de Palestijnen. Hij wil voorkomen dat er een leefbare Palestijnse staat ontstaat. Maar ik geloof dat er binnen Israël een aanzienlijke minderheid is die inziet dat er zich vandaag een bijzondere kans voordoet. Die minderheid kan ervoor zorgen dat er in Israël een echte roep voor verandering ontstaat. Misschien lukt men er zelfs in het Israëlische vredeskamp -dat nu al jaren uiteengeslagen is- opnieuw op poten te zetten.

Staat er een nieuwe generatie Israëlische leiders klaar om de fakkel van Sharon en Peres over te nemen en samen met de nieuwe Palestijnse leiders voor vrede te zorgen?

Hanan Ashrawi: Ik weet dat niet. Door alle blokkades en door het verbod voor Israëli’s om naar de Westbank te komen -behalve natuurlijk voor de kolonisten en de militairen- is er bijna geen mogelijkheid geweest om elkaar te leren kennen of om een gezamenlijke politiek te ontwikkelen. Het is de voorbije jaren ook oorverdovend stil gebleven vanuit de hoek van het Israëlische vredeskamp. Alleen een aantal heel moedige individuen hebben die stilte doorbroken. De jongens die weigeren legerdienst te doen, de piloten die weigeren bombardementen uit te voeren. We geven de hoop op verandering in Israël echter niet op.

Intussen heeft het Palestijnse volk de voorbije jaren geleden op een manier die [ze zucht, zoekt het juiste woord] alleen maar onmenselijk te noemen is. De Palestijnen zijn gevangen gezet in hun eigen land. De zoekoperaties, de moorden, de huizen die weggebulldozerd werden, het afsluiten van wegen en doorgangen, de strafmaatregelen: het was allemaal bedoeld om onze waardigheid te breken. Er waait nu wel een nieuwe wind door de Palestijnse gebieden, maar om echte verandering mogelijk te maken, is meer nodig.

Moet de oplossing van buitenaf komen?

Hanan Ashrawi: In elk geval is dit conflict geen bilateraal maar een multilateraal probleem. De Palestijnse kwestie is de verantwoordelijkheid van de hele wereld. We hebben nu al internationale betrokkenheid via “het kwartet” waarin de VS, de EU, Rusland en de VN samen proberen de vrede te bewerkstelligen. Alleen heeft dat kwartet nog nooit echt gefunctioneerd, omdat het volkomen gedomineerd wordt door de VS. Zij hebben de grenzen bepaald waarbinnen het kwartet kan denken en werken, zij hebben zelfs uitgemaakt op welke manier de drie andere partners mogen deelnemen aan het overleg.

De VS hebben -zeker sinds 11 september- elke poging om een vredesproces op gang te krijgen, verijdeld. De VS doopten Sharon tot een man van de vrede en zagen de bezetting als een vorm van zelfverdediging, terwijl de Palestijnen terroristisch of corrupt genoemd werden. De VS hebben een zeer simplistische en daardoor ook contraproductieve politiek gevolgd.

Zal de tweede ambtstermijn van Bush daar verandering in brengen?

Hanan Ashrawi: Dat is twijfelachtig. Als George Bush zich wil inzetten voor democratie en vrijheid, dan willen wij daar zeker aan meewerken. Ik stel voor dat hij begint met ons te bevrijden van de bezetting. De bezetting van de Palestijnse gebieden door Israël is immers de voornaamste factor van instabiliteit en onveiligheid in dit deel van de wereld. Om vrijheid te bevorderen in het Midden-Oosten moet je geen oorlog voeren, maar vrede bewerkstelligen. De VS kunnen niet blijven doorgaan met hun onvoorwaardelijke steun voor Israël.

Ze moeten eindelijk eens begrip opbrengen voor het lijden van de Palestijnen. Daarom moeten wij zwaar investeren in meer dialoog met de regering in Washington, zodat zij beter begrijpen wat onze ervaringen zijn, welke verlangens en eisen wij hebben. Vandaag zijn de kansen op een officiële dialoog tussen de Palestijnen en Washington veel beter dan een jaar geleden.

Stel dat Israël een nieuw vredesproces aanvaardt, kan u dan leven met de Muur?

Hanan Ashrawi: De bouw van de Muur is een van de voorbeelden van de onwettelijke daden waaraan de staat Israël zich bezondigt, net zoals de illegale bouw van nederzettingen. Als Israël een apartheidsmentaliteit heeft en een muur wil bouwen om zich achter te verschuilen, dan moeten ze hem maar op hun eigen grondgebied zetten. De Muur is nu één grote grondroof. Israël steelt vruchtbare grond van de Palestijnen, steelt ons grondgebied, steelt onze waterbronnen. Hele Palestijnse gemeenschappen werden door de Muur gevangen gezet en gescheiden van hun grond en hun water. De Muur moet verdwijnen, want hij heeft voor te veel extra woede en vijandigheid gezorgd.

Als u de Muur op de onderhandelingstafel wilt brengen, dan zal Israël in ruil extra toegevingen van de Palestijnen vragen.

Hanan Ashrawi: Beseft u de logica van wat u zegt? Israël is de machtige speler in dit conflict en het kan altijd faits accomplis creëren. Israël kan muren bouwen, land stelen, mensen vermoorden. En als iemand Israël vraagt om op te houden met die onwettelijke activiteiten, dan kunnen ze er nog compensatie voor vragen ook. Dat is geen rationele logica, maar pure en onversneden machtslogica. Je vraagt het slachtoffer de dader te betalen om op te houden met zijn wrede handelingen. Wij hebben niets meer waarmee we zouden kunnen betalen.

Ze hebben ons land afgepakt. Ze hebben onze economie en onze infrastructuur vernietigd. Ze hebben zo veel levens genomen. Wat kunnen we nog geven? Het enige dat wij hen kunnen aanbieden, is goodwill, duurzame vrede en een goed nabuurschap. Als slachtoffers hebben we trouwens al aanvaard dat Israël kan bestaan op 78 procent van het historische grondgebied van Palestina. De vrede die we nu willen, kan ons niet eenzijdig opgelegd worden. Als wij deel uitmaken van het probleem van het Midden-Oosten, dan zullen we zeker deel moeten uitmaken van de oplossing.