Gemengde reacties op verkiezing Kadhafi

Kadhafi, sinds 1969 na een staatsgreep aan de macht in Libië, probeert al jaren het voorzitterschap van de Afrikaanse Unie (AU) binnen te rijven. Die pogingen kaderen onder meer in zijn intentie om zijn land uit een jarenlang internationaal isolement te halen.
Zo betaalde het land eerder al een enorme schadevergoeding aan de slachtoffers van de door Libische terroristen uitgevoerde bomaanslag van Lockerbie en stopte het zijn nucleair programma.

Koning der koningen

Naar Afrika toe koos Kadhafi eveneens de laatste jaren voor een andere aanpak. Na een vruchteloze strijd om een pan-Arabische unie op poten te zetten, wil hij zich nu voluit profileren als een echte Afrikaanse leider.
Bij zijn verkiezing als voorzitter van de AU droeg hij dan ook een imposant goudgroen gewaad, geflankeerd door 7 al even extravagant geklede mannen die zich “traditionele koningen van Afrika” noemden. Kadhafi zelf liet zich vorig jaar overigens tot “koning der koningen” kronen door 200 lokale Afrikaanse vorsten en leiders.

Verenigde Staten van Afrika

Zijn pogingen om een tegengewicht te vormen tegen westerse blokken als de EU en de VS heeft hij overigens niet gestaakt. Kadhafi is een groot voorstander van een soort “Verenigde Staten van Afrika”, waarbij alle Afrikaanse landen onder één vlag zouden opereren. Hij hoopt zijn plan zelfs op vrij korte termijn te realiseren, met een eengemaakt leger en zelfs een eenheidsmunt en paspoort.
Zo ver is het echter nog lang niet. In de vergadering van de AU gisteren werd Kadhafi’s voorstel opzij geschoven, aangezien de meeste lidstaten vinden dat hij veel te hard van stapel loopt.
Kadhafi is niet van plan het daarbij te laten. Hij kondigde al aan dat op een volgende bijeenkomst van de AU, in juli, het voorstel opnieuw op tafel zou liggen en er dan over gestemd zou worden. Volgens Kadhafi zal dat gebeuren met het principe van “zwijgen is toestemmen”.
Met andere woorden: als er geen duidelijke meerderheid zich openlijk tegen het voorstel durft te kanten, wordt het doorgevoerd. Het is nog maar zeer de vraag of de andere lidstaten deze nieuwe procedure zullen aanvaarden.

Mediërende rol

Voorts staat Kadhafi voor een verdere verspreiding van de islam in Afrika, en wil hij dat de AU een actievere mediërende rol speelt in de verschillende militaire conflicten op het continent. Hij deed dit zelf al in het conflict rond Darfoer tussen Soedan en Tsjaad. Met vrij beperkt succes, bleek achteraf. Die tussenkomst kan echter eveneens gezien worden als een poging de regionale invloed van Libië zelf uit te breiden. Mogelijk kaderen ook zijn plannen met de AU in dat voornemen.

Niet democratisch

Kadhafi’s verkiezing verliep vrij stroef. Vele landen zien Kadhafi nog steeds als een Arabische in plaats van een Afrikaanse leider. Bovendien zorgt de keuze voor Kadhafi voor een ongewilde stijlbreuk met de vorige voorzitters uit Tanzania en Nigeria. Zij waren namelijk uitgesproken democratische staatshoofden, terwijl Kadhafi nu al 40 jaar zonder enige vorm van verkiezingen regeert.
Tegenstanders binnen de AU hoopten dan ook vooraf op een kandidatuur van Sierra Leone of Lesotho. Het voorzitterschap gaat echter elk jaar naar een andere regio, en dit jaar was het de beurt aan Noord-Afrika. Daar bleek niemand anders zich kandidaat te willen stellen.
Ook een finale poging om de functie aan een leider uit zuidelijk Afrika te geven wegens de conflicten in die regio (Madagaskar, Zimbabwe) bleek tevergeefs. Een aantal lidstaten verkoos dan maar weg te blijven van de vergadering achter gesloten deuren waarin Kadhafi verkozen werd.

In Libië zelf veranderde niets

Ook buiten de AU heerst grote twijfel over de keuze voor Kadhafi. Mensenrechtenorganisaties wezen er op dat de timing symbolisch gezien wel erg ongelukkig is, net nu in landen als Mauritanië en Guinea democratische verwezenlijkingen weer teruggeschroefd worden. De relaties met het westen mogen dan genormaliseerd zijn, binnen Libië is er bitter weinig veranderd. Van vrije meningsuiting is bijvoorbeeld helemaal geen sprake.
Voor Richard Dowden, voorzitter van de Royal African Society “zegt de verkiezing veel over hoe de Afrikaanse leiders de AU zien. Kadhafi heeft een vreselijk palmares, met zijn steun aan rebellenbewegingen in tal van landen, vanuit het idee van een revolutionair Afrika.” Kadhafi als uithangbord gebruiken, wijst er volgens Dowden dan ook op dat een groot aantal Afrikaanse staatshoofden zich willen spiegelen aan diens opvattingen over democratie en transparantie.

Weinig macht

Maar niet iedereen tilt zo zwaar aan de verkiezing. Een jaar is een bijzonder korte periode om substantiële veranderingen teweeg te brengen. De voorzitter heeft overigens niet eens veel officiële macht binnen de AU. Liberiaans president Ellen Johnson-Sirleaf hield het op: “De tijd van Kadhafi is gekomen, hij heeft er hard voor gewerkt. Het is nu aan de rest om te zorgen dat wij er ook voordeel uit halen.”
Sommige lidstaten hopen ten slotte dat ze Kadhafi nu hebben kunnen sussen met deze functie, in ruil voor een meer geleidelijke weg naar Afrikaanse eenheid. En als dat niet werkt, is er nog steeds geen man overboord. Volgens Bingu wa Mutharika, president van Malawi, “mogen de landen die nu al meer eenheid willen, daar onderling voor ijveren”. Dat dit tot verdeeldheid binnen Afrika zou kunnen leiden, ontkent hij.