'Enkel job voor wie lid is van de partij'

Kort

• 19 jaar, FNL-sympathisante
• dochter van FNL-volksvertegenwoordigster
• studente
• dochter moslimvader en katholieke moeder
• een van de broers is protestants

Ik ga niet naar de kerk. Ik ben moslim. Ik draag geen hoofddoek. Ik ben modern. Mijn vader is moslim, mijn broer is protestants, mijn moeder is katholiek. We zijn met zessen, drie zussen en drie broers.
Wat zal FNL veranderen voor jongeren als jij?
Wat ik hoop dat er voor ons, jongeren, zal veranderen is dat er geen werkloosheid meer zal zijn. Dat er jobs worden gecreëerd. De handel stimuleren, bijvoorbeeld, zorgt voor meer jobs. Maar het probleem is de douane.  Zonder douane kan je hier geen handel drijven. Wie handel wil drijven, moet een paspoort hebben om buiten de grenzen te reizen en als je niet een paar vrienden hebt, geraak je zelfs niet aan een paspoort. Wij zouden bedrijven kunnen oprichten, als het allemaal niet zo moeilijk was. Handel drijven is sowieso duur. Omslagdoeken kopen wij bijvoorbeeld in Congo. Maar de douane is erg duur. Als je minder wilt betalen, ben je genoodzaakt aan corruptie te doen. De taksen wegen zwaar, maar hier komen heel veel goederen binnen, zonder dat daarop taksen zijn betaald.
Jouw moeder is senatrice voor FNL. Zij zou het niet verkroppen als jij voor de regeringspartij CNDD-FDD zou zijn?
Ik ben vrij. Maar eerlijk gezegd. FNL is waarvan ik hou. Alles wat ik wil, is verandering. Ik ben vrij om te kiezen voor wie ik wil. De laatste keer was Alexis van MSD naar onze wijk gekomen en had ons gevraagd om een jongerencomité op te richten. Ik heb toen neen gezegd. Mijn vader heeft mij toen gevraagd waarvoor MSD eigenlijk staat. ‘Weet ik niet’, zei ik. ‘Die man heeft trouwens wel uitgekiende ideeën, maar hij overtuigt niet’. Bovendien zeggen ze dat hij een bedrieger is. Ik ben daar niet zeker van. Ik heb het van horen zeggen. Maar zijn ideeën overtuigen mij niet, precies omdat men zegt dat het een bedrieger is.
Men zegt toch ook slechte dingen over FNL-kopman Agathon Rwasa, niet?
Ja, maar dat is normaal. Dat kan ik begrijpen. Rwasa is een rebel geweest, net als onze huidige president trouwens. Hij is beschuldigd van moordpartijen, verkrachtingen en veel meer.
In het FNL zijn het vaak ex-rebellen die jongeren omkaderen en sturen. Ex-guerilla’s hebben trauma’s opgelopen in de oorlog en gedragen zich vandaag nogal bazig. Hoe zou een goed opgeleide vrouw als jij zoiets kunnen aanvaarden? Vrouwen zijn in Burundi trouwens van weinig tel, hoorde ik al vaker.
Luister. Bij de overheid zou de verhouding 30 / 60 moeten zijn. In de assemblee moeten er ook 30 % senatrices zijn, maar men geraakt niet aan dat percentage, soms bij gebrek aan gekwalificeerde vrouwen. In Burundi bracht men meisjes niet naar school. Nu is dat wat anders, want er zijn sensibiliseringscampagnes waarbij ouders worden aangespoord ook hun meisjes te laten schoollopen.
Ben jij universitair opgeleid?
Neen. Ik heb mijn studies nog niet afgewerkt. Ik zit in het laatste middelbaar. Ik zit in een openbare school, in de Lycée du Lac. Ik zou graag anesthesie doen aan de universiteit. Dat is drie jaar voor een licentie, vijf jaar om dokterspecialist te worden.
Stel dat jij binnen x aantal jaren afstudeert, kan jij in een Burundees hospitaal werk vinden als anesthesist? Stel dat FNL de verkiezingen verliest, ga jij dan werk vinden?
Dat is inderdaad een probleem. Heel wat jobs krijg je vandaag alleen als je lid bent van de partij die aan de macht is. Anders grijp je ernaast. Als ik geen werk vind in een openbaar ziekenhuis, ga ik naar de privé. Want daar willen zij enkel gekwalificeerde mensen. Partijkaarten zijn daar niet van tel. Het gros van de eigenaars van private instellingen zijn Burundezen die geprivilegieerd zijn sinds het begin. Soms zijn het zelfs buitenlanders die deze instellingen in eigendom hebben.
Tutsi’s dus?
Ja, maar die historie hutu-tutsi interesseert mij niet. Ik weet zelfs niet wat ik ben. Ik heb de tijd nog niet gehad om het aan mijn ouders te vragen. Mijn familie is te gemengd. Voor mijn moeder was het gelijk of vader hutu of tutsi was. Mij maakt het geen bal uit. Voor jongeren vandaag zijn partijen van tel. Je kan problemen krijgen met je vrienden door politieke meningsverschillen.
Ben jij al vrienden kwijtgespeeld door je sympathie voor FNL?
De meeste van mijn vrienden weten niet welke mijn politieke voorkeur is.
Hoezo? Jij bent toch de dochter van een FNL-senatrice?
Ja, en dan? Ga ik voorop gaan lopen en overal rondbazuinen dat ik FNL ben. Neen! Ik ben er fier op, maar soms moet je dingen verbergen. Alle openbare lycea hier worden geleid door mensen van CNDD-FDD. Als je openlijk wil tonen dat je niet voor die partij bent, dan haal je je problemen op de hals met de directie. Men kan mij geen punten weigeren, als ik hard werk, maar er is ook nog zoiets als je goede naam. Als het lyceum weet dat je voor de tegenpartij bent, kan de directie problemen maken.
Je doet, bijvoorbeeld, iets waarvan je denkt dat het niet erg is en dan trekken zij punten af op education. Zeg maar, je gooit een blad op de grond en men trekt je punten af. Als je gebuisd bent op gedrag, kan je zelfs je jaar moeten overzitten, hoe goed je examens ook zijn. Thuis zullen ze zeggen dat je een ondankbaar kind bent, een onbeschofterik en ouders vinden dat meestal erg. Sommige leerlingen die niet slagen, gaan dan naar privé-instellingen, want hier in Burundi zijn er heel veel.
Daar kopen zij de punten? Of slapen zij met de prof?
Ja. Het is gewoon commercie. Alles is te koop. Zij willen geld, jij wilt punten.
Jij zegt dat beleefd zijn belangrijk is. Maar ik heb vaak gehoord dat families hier alle waarden verloren zijn. Klopt dat of is dat een probleem van de armeren?
Wij zijn middenklasse. Mijn vader is ingenieur en zit in de huizenbouw.  Mijn moeder is verpleegster in een hospitaal. Wij hebben grooms, boys die het huishouden doen. Maar alle klassen hebben een waardenprobleem. Kinderen zijn rebellen geworden. Een kind kan zich thuis opsluiten, doen wat hij wil en noch de moeder noch de vader kunnen iets op zeggen. Als je als ouder dan iets zegt, trekt je kind gewoon het huis uit en komt het misschien nooit meer terug.
Ouders hebben vandaag geen tijd meer voor hun kinderen. Vaak zijn ze van ’s morgens tot ’s avonds laat het huis uit, op zoek naar geld. Er is geen tijd meer om te praten met je kinderen. Je komt thuis, je bent doodop en je kruipt in bed. Een ouder betaalt het schoolgeld voor zijn kind, geeft hem wat eten en basta. Vaak zijn de mannen gewoon lui, zitten in de rigala met hun vrienden, een pot te pakken. Of je kan in een familie leven, waar je moeder en vader de ganse dag kibbelen. Om daarvan af te zijn, proberen kinderen gewoon van huis te zijn. Misschien is dat ook het gevolg van de oorlog of heeft de man een maîtresse en is zijn vrouw daarom de hele tijd boos.
Wat geeft jou hoop dat jouw relatie, jouw gezin anders zal zijn?
Ik hoop dat ik goed zal opschieten met mijn man. Wij gaan goed afspreken: jij doet dit en ik doe dat. Ik hoop dat ik een man zal hebben die dat wil. Op vier augustus wordt ik negentien. Ik wil eerst geneeskunde studeren en ik zal daarna wel een even oude man zoeken als ik. Hier in Burundi zal ik niet gek zoveel verdienen, als anesthesist. Ik zal wel meer verdienen dan een garagist, maar zoveel nu ook weer niet. Zelfs als ik meer verdien dan mijn man, maakt dat niet uit. Het is toch voor onze familie. Als hij ook gestudeerd heeft, zal hij het niet zo erg vinden.
Wat doe jij eigenlijk in de partij?
Ik ben gewoon een partizane. Ik doe niets. Alleen als we in groep zijn met vrienden, vraag ik voor welke partij zij zijn. Wat zijn de doelstellingen van hun partijen? Als zij uitgesproken zijn, leg ik hen mijn alternatieven voor, maar ik zeg nooit dat ik voor FNL stem.
FNL-sympathisanten komen nooit voor hun voorkeur uit?
Natuurlijk niet. Wij worden vervolgd. Er worden er heel wat vermoord, hoor, omdat zij voor FNL zijn. Mijn moeder is voortdurend in levensgevaar. Sinds de FNL uit de rebellie is gekomen, is mijn moeder al twee keer aan een moordaanslag ontsnapt. Bij ons hangen er gelukkig wel altijd jonge gasten rond, zo in de twintig, die gedemobiliseerd zijn. Hun aanwezigheid schrikt af. De beste verdediging is trouwens zelfzekerheid. Als men bijvoorbeeld belt: ‘Wij gaan je moeder vermoorden!’ Dan zeg ik dat wij versterking krijgen.
Is het stom om je mama te verliezen wegens politiek?
Iemand doet aan politiek, omdat hij of zij vaderlandslievend is. Als ik mijn mama zou verliezen, verlies ik inderdaad een moeder en dat zal mij veel verdriet doen. Maar ik zal altijd beseffen dat mijn moeder gestorven is voor het vaderland. Burundi is een democratie. Wij hebben toch het recht lid te zijn van gelijk welke partij! Als zij zou sterven, is zij onterecht gestorven. Want iedereen heeft toch het recht om zich te bekennen tot de partij van zijn keuze. En als de FNL zijn verkiezingsbeloftes niet waarmaakt, zal ik natuurlijk ontgoocheld zijn en zal ik revolteren.
Gisteren is een FNL-meeting in Kinama heel goed verlopen. Maar daarna is er een granaat gegooid. Waarom vermoorden jongeren elkaar? Om politieke redenen?
Men gebruikt jongeren om kwaad te doen. Dat vind ik erg. Als jongeren dan ergens in slagen, doen de ouderen niets om ons te laten voelen dat wij goed werk geleverd hebben. Jongeren worden niet naar waarde geschat. Men zegt jou: ‘Dood die man!’ Jij doodt die man, die jou nochtans niets verkeerd heeft gedaan en jij krijgt niets. Diegene die jou de opdracht gegeven om die man te doden, een chef de bataljon, een kolonel of een senator, weet ik veel, geeft jou niets. Als je in een hut woont, zal je nog altijd in een hut wonen. Hij geeft je misschien 5000 FBU, maar dat alles om iemand te doden?! Je hoeft geen erkenning te verwachten, hoor. Hooguit loop je zelf het risico om vermoord te worden.
Bereidt men de FNL-jongeren voldoende voor op een eventuele verkiezingsnederlaag?
In Kirundi is er een zegswijze, die gaat als volgt: ‘Zit je met twee soldaten in een bataljon, dan zal er altijd eentje verliezen’. Als wij verliezen, gaan wij voortwerken, zodat men de volgende keer misschien meer vertrouwen zal hebben in ons.
Ben je optimistisch voor de jeugd in Burundi?
Ik weet het niet; de jeugd…
Heb je de indruk dat men naar jullie luistert?
Ik geloof dat naar jongeren in geen geval wordt geluisterd. Ik weet niet waarom wij zo onderschat worden. Wij zijn het die werken voor hen. Als wij onze eigen partij voor jongeren gecreëerd hadden, met onze eigen jeugdkandidaten, dat was dat veel beter geweest. Maar helaas lukt dat niet. Ik heb het al geprobeerd met een paar vrienden van ons lyceum. Wij hebben geprobeerd de anderen warm te maken, met hen in discussie te gaan, hen onze visie te tonen.
Wij zegden dat wij voor onze eigen rekening willen beginnen. Laat de groten maar doen. Wij zullen ons huiswerk zelf wel maken. Maar het is niet gelukt. Soms stoot je op jongeren die in hun partij voorzitter zijn van een jeugdafdeling. Zodra zij weten dat jij ook een partij wil oprichten, verklaren zij jou gek of zullen zij jou tegenwerken, uit schrik voor hun eigen positie.
Waarom moet in Burundi alles politiek georganiseerd worden? Waarom kunnen jongeren niet gewoon samenkomen om te spelen, om te praten?
Er zijn verenigingen genoeg. Maar wat doen die? Ik kan mij niet aansluiten bij zo’n vereniging. Die doen niets speciaals. Er zijn er die jongeren helpen, die seminaries inrichten. Maar je mag er bijvoorbeeld niet over politiek praten.
Maar moet dat dan? Moeten jongeren over politiek praten?
Ja. Maar met mate. Ik zit in een club. Wij hebben nog niet gepoogd om er echt een vereniging van te maken. Voorlopig is het gewoon een club, waar wij theater spelen. Wij gaan naar de cinema, spelen drum. In onze club komen soms aanhangers van partijen, die ons allemaal willen trekken naar één kant. Ik heb al aan de clubvoorzitter gezegd dat het onze club zal kapotmaken. Er zijn associaties, maar daarin zitten altijd politici die de mensen willen ‘gebruiken’.
Jij laat je daartoe niet verleiden?
Neen, iedereen is vrij. Ik spiegel de anderen wel voor wat mijn doelstellingen zijn, maar ik plak daar niet de naam van mijn partij op. Sinds ik bij die club ben, heb ik nog nooit over partijpolitiek gepraat. De visie van onze club is dat de jeugd haar talenten kan ontwikkelen. Jij bent sterk in theater of cinema of voetbal, een ander in traditionele dans. Dan moet die zich daarin vervolmaken. Wij zijn met 40 in onze club en wij gaan proberen bijeen te blijven, ook na het lyceum. Wij hebben die club opgericht op school. Wij spreken elke week een dag af, na schooltijd, om elkaar te zien en samen dingen te doen.
Moet je geld hebben om een club in te richten?
Neen, het enige waarvoor wij geld proberen vinden, is voor een reis. In juni beëindigen wij onze humaniora, maar daarna zouden wij graag ’s een reis maken in het binnenland, waar de koningen leefden. Dat zijn dingen die wij in de geschiedenisles geleerd hebben, maar nooit met onze eigen ogen gezien hebben.  Wij willen geld om daarheen te gaan, na onze studies.
Jullie hebben niet de centen om uitstapjes te doen?
Met welk geld? Wij hebben geen werk. Er zijn er die het geluk hebben een jobje te hebben, maar ik niet bijvoorbeeld. Als je niet werkt, waar ga je dan geld vinden? Je vader kan je niet zomaar 50.000 FBU geven. Dat is moeilijk.
Wanneer ik boeken lees over Burundi, lees ik dat het een gesloten, geïsoleerde gemeenschap is of tenminste was?
Mijn samenleving is mijn klas, want daar breng ik het meeste tijd door. Ik woon hier. Maar geen enkele van mijn medeleerlingen woont hier. Toch komt mijn vriendin bij mij thuis, met de bus. Ik probeer de anderen te bezoeken. De scholen staken nu al sinds begin februari, dus ik lees boeken of ik slaap. Wij hebben zaterdag afgesproken. Dan doen wij samen sport. Wij wandelen of wij gaan joggen. Onze club is gemengd. Wij zijn elkaar niet vaak, precies door die staking, dus bellen wij elkaar op. Hoe gaat het? Hoe gaat het met jouw verplichte vakantie (lacht)?