Egypte wil woestijn leefbaar maken

“Je kunt hier alles verbouwen”, zegt de 76-jarige Mohamed Ahmed, terwijl hij zijn armen wijd uitspreidt om te wijzen naar de weelderige bougainvilleas en mangobomen die uitpuilen met fruit. “Maar toen ik hier net kwam was er alleen maar zand, niets dan zand.”
Het rijke landschap om hem heen ontstond aan de weg die de Egyptische hoofdstad Caïro verbindt met de kuststad Alexandria. Ahmed liet zijn traditionele bedoeïenbestaan op het Sinai-schiereiland achter zich, aangemoedigd door de belofte van toenmalig president Anwar Sadat dat Egypte de woestijn zou verslaan. Hij vond werk bij het Woestijnsontwikkelingscentrum, een onderzoeksorgaan van de American University in Caïro.
Dertig jaar later zijn er opnieuw ambitieuze plannen om woestijn terug te winnen en zo werk en leefruimte voor de groeiende bevolking te creëren. Sommige economen en milieudeskundigen hebben zo hun twijfels bij de haalbaarheid van de plannen.
De Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) schat dat de woestijn Sahara ongeveer 96 procent van Egypte beslaat. Het overige, meer vruchtbare land ligt langs de Nijl, die door het oostelijke deel van het land stroomt. Hoewel de Nijlvallei slechts 4 procent van het landoppervlak van Egypte beslaat, wonen bijna alle 79 miljoen inwoners van het land er. De overbevolking van de regio zal een nog groter probleem worden als de bevolking groeit zoals voorspeld wordt: tot ongeveer 158 miljoen in 2050, een verdubbeling van het huidige aantal inwoners.
De regering ontwikkelt daarom plannen om grote delen van de woestijn leefbaar te maken. Onder dit zogenoemde Toshkaproject moeten de komende tien jaar zo’n zes miljoen Egyptenaren vanuit de Nijlvallei verhuizen naar ‘nieuw’ land in het zuidwesten van Egypte. Tarwe en katoen zijn enkele van de producten die de bevolking inkomsten moeten gaan verschaffen, ook wil de regering lichte industrie in het gebied promoten.
Het land moet geïrrigeerd worden vanuit ondergrondse bronnen en met water dat via leidingen uit de Nijl getransporteerd wordt, over een afstand van zo’n 300 kilometer. De regering wil 51 miljoen euro beschikbaar stellen om 1,4 miljoen hectare woestijn binnen tien jaar leefbaar te maken.
In de Westelijke Woestijn, een deel van de Sahara, verrees het grootste waterpompstation van de wereld. Het project werd vorig jaar ingewijd door president Hosni Mubarak. Het station, dat 1.300 kilometer ten zuidwesten van Cairo ligt, pompt dagelijks 14,5 miljoen kubieke meter water uit het Nassermeer, dat stroomopwaarts bij de Aswandam ligt en dicht bij de Egyptische grens met Sudan.
Critici beweren echter dat de doelstelling van 1,4 miljoen hectare nieuw, leefbaar land onrealistisch is. Zij zeggen dat slechts de helft van dat oppervlak herwonnen kan worden als het waterniveau in de Nijl hetzelfde blijft. Ook zetten ze een groot vraagteken bij de duurzaamheid van het woestijngebruik.
Het Toshkaproject heeft naar schatting jaarlijks zo’n vijf tot negen miljard kubieke meter water extra nodig. Betrokkenen denken dat het weggepompte Nijlwater kan worden gecompenseerd met een miljard kubieke meter regenval, 7,5 miljard kubieke meter grondwater en vijf miljard kubieke meter gerecycleerd drainagewater.
Gaat er echter iets mis met die alternatieve waterbronnen, dan kan het project te maken krijgen met een tekort aan water. Egypte gebruikt nu namelijk al de maximaal toegestane hoeveelheid van 55 miljard kubieke meter Nijlwater per jaar. Die hoeveelheid werd in 1959 vastgesteld bij het Nijlverdrag.
Omdat Ethiopië en Sudan hebben laten weten meer Nijlwater nodig te hebben, kan zelfs het huidige quotum op een zeker moment in gevaar komen. De verdeling van het water in het stroomgebied van de Nijl is een bron van controverse in de regio.
Ook stellen critici vragen bij de kwaliteit van de toekomstige landbouwgrond. Uit tientallen jaren van onderzoek door het Woestijnontwikkelingscentrum groeiden duurzame landbouwmethodes die een rijke oogsten opleverden. Desalniettemin zijn volgens onafhankelijke schattingen 100 hectaren woestijnland nodig om evenveel opbrengst te krijgen als op 1 hectare land bij de Nijl. En ironisch genoeg slaat juist in de Nijlvallei de industrialisatie en verstedelijking toe.
Aangezien de landbouwsector voor minder dan 25 procent bijdraagt aan het nationaal inkomen en 88 procent van het water in het land verbruikt, rijst ook de vraag of er wel een economische basis is voor het creëren van landbouwgrond in de woestijn.