De toekomst behoort ons toe

Aids is nergens zo verspreid als in Afrika, waar in sommige landen meer dan 40% van de bevolking is besmet met het hiv-virus. Toch is dit niet eens de belangrijkste doodsoorzaak. Perfect vermijdbare ziekten en aandoeningen als malaria en tbc dagelijks hun dodelijke tol. Vele vrouwen verliezen het leven omwille van zwangerschap of bevalling. Op vele plaatsen is er massaal gebrek aan (hoogwaardig) voedsel of zuiver water. Tot overmaat van ramp moeten we daar nog de talloze interne conflicten aan toevoegen. Burundi, Congo, Liberia, Oeganda, Rwanda, Soedan – en het lijstje is nog lang niet volledig – werden jarenlang verscheurd door oorlogsgeweld. Miljoenen mensen zijn de dood ingejaagd of op de vlucht gedreven. Scholen, hospitalen en wegen werden verwoest. Het bestuurs- en rechtsapparaat bleef ontmanteld achter. De sociale cohesie is verdwenen. Jarenlange inspanningen op het vlak van ontwikkeling zijn tenietgedaan. De blauwhelmen van de Verenigde Naties moesten meermaals uitrukken om te vermijden dat hele beschavingen over de kling gejaagd werden. In het laatste decennium van de 20ste eeuw kleurde Afrika inderdaad wel heel donkerrood. Zo erg zelfs dat de internationale gemeenschap zich verplicht voelde een noodplan voor het continent op te stellen.

Wie echt met Afrika begaan is, kan maar beter rekening houden met deze realiteit. Maar gelukkig is er meer. In dit cahier presenteren negen vrouwen hun initiatieven en ideeën voor een beter Afrika. Wij vroegen hen niet stil te staan bij wat er allemaal verkeerd of helemaal niet loopt, maar om vooral de positieve ontwikkelingen te belichten en hun hoop en hun dromen uit te spreken.

De winnares van de Nobelprijs voor de Vrede Wangari Maathai opent de reeks. Zij schetst het ontstaan en de werking van de Green Belt Movement. Voor de oppervlakkige waarnemer is dat enkel een milieubeweging die bestaat uit vrouwengroepen die bomen planten. Maar professor Maathai zelf zegt elke keer weer dat de beweging in de eerste plaats is ontstaan als een reactie op de toenemende problemen van de vrouwen op het platteland in Kenia. Omdat wouden werden gekapt voor de oogst van commercieel interessante houtsoorten, vonden de vrouwen minder hout voor hun kookvuren, minder drinkbaar water en minder voedsel voor de dieren. Bij vormingsactiviteiten en in discussies met vrouwengroepen bleek dat er een duidelijke samenhang bestaat tussen de aftakeling van het milieu, slecht bestuur en gebrek aan democratie. De Green Belt Movement werd daardoor in de jaren 1990 een belangrijke stroming binnen de beweging voor democratische hervormingen in Kenia. Met haar brede visie is de Green Belt Movement te situeren in het kader van de bewegingen voor ecologische rechtvaardigheid. Dat deel van de milieubeweging heeft niet alleen aandacht voor milieuproblemen en natuurbehoud, maar ook voor de ongelijke verdeling van de milieulasten en voor aangepaste beslissingsprocedures en meer inspraak voor armere bevolkingsgroepen.

Dit cahier telt vier bijdragen van auteurs uit het gebied van de Grote Meren. Marie-Jeanne Nyanduruko schetst het belang van de beweging ‘Ik kies voor Vrede’ voor het opbouwen van een cultuur van vrede in Burundi. Psychologische bijstand aan personen die lijden onder de trauma’s van de burgeroorlog blijkt daarbij van groot belang.

Marguerite Barankitse illustreert met het voorbeeld van ‘Huize Sjaloom’ een andere trage maar positieve evolutie in Burundi. Zij is van mening dat de ontwikkelingsplannen langzaam de plaats van de noodhulp beginnen in te nemen. Zij werd voor haar werk onderscheiden met de prijs van de Vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties.

Elise Muhimuzi beschrijft de uitdagingen voor de democratie in de Democratische Republiek Congo. De bouwstenen zijn er: een ontwerp van grondwet, een wet op de politieke partijen en op de instellingen die de democratisering moeten ondersteunen en versterken, zoals een onafhankelijke verkiezingscommissie, een waakhond voor de persvrijheid, een waarheids- en verzoeningscommissie en een commissie voor ethiek en strijd tegen corruptie.

Stella Mystica Sabiiti toont aan dat geduldig en doelgericht werken zelfs in jarenoude conflicten tot oplossingen kan leiden. Ze beschrijft de methodiek die haar Centrum voor Conflictoplossing CECORE gebruikt om conflicten te beëindigen, zoals bijvoorbeeld het conflict in Oeganda tussen de oud-soldaten van Idi Amin Dada en de huidige regering. Belangrijker nog dan de methodische aanpak was daarbij het vertrouwen in het gemeenschapsgevoel en de wil tot samenleven van de Afrikanen.

Het optimisme van deze auteurs lijkt bevestigd te worden door de recente politieke evolutie. In Burundi zijn na een twaalf jaar durende burgeroorlog, die 300.000 mensenlevens eiste, de verkiezingen rustig en eerlijk verlopen. De verkozen president Pierre Nkurunziza werd op 26 augustus beëdigd. In Congo is de registratie van de kiezers in volle gang en kon op 21 augustus de registratie van start gaan in Kivu, waar het meestal aartsmoeilijk werken is. Er is een grote toeloop van kandidaat-kiezers. In november 2005 moet het referendum over de grondwet plaatshebben, in de loop van 2006 komen er dan – hopelijk – de langverwachte verkiezingen.

Aminata Traoré uit Mali is een van de prominente persoonlijkheden uit de Afrikaanse beweging voor een andere globalisering. Volgens Traoré moet Afrika in de eerste plaats de controle over zijn verbeelding en zijn vermogen tot analyse herwinnen. De Afrikanen moeten zich nog bewust worden van de manipulatie waarvan zij in hoge mate het slachtoffer zijn: van buitenaf door de verdedigers van het internationale neoliberale systeem en van binnenuit, door leiders die als buiksprekers ten dienste staan van buitenlandse economische machten.

Bernedette Muthien vraagt aandacht voor het verband tussen geweld op vrouwen en de verspreiding van hiv en aids. Zij werkt voor Engender, een organisatie die de aandacht trekt op de vele varianten van seksualiteit. Zeker in Zuid-Afrika is het niet gemakkelijk om die realiteit onder de aandacht te brengen en er openlijk over te spreken.

Ellen Johnson Sirleaf was minister en is nu presidentskandidate in Liberia. Zij weet uit eigen ervaring welke schade corruptie en slecht bestuur kunnen aanrichten. Zij richt zich tot de Afrikaanse leiders die de mond vol hebben over een renaissance voor Afrika en over een nieuw Partnerschap voor Afrika (NEPAD). De Afrikaanse Unie heeft als regionale organisatie de ineffectieve en machteloze Organisatie voor Afrikaanse Eenheid vervangen. Zij moet nog bewijzen dat ze de uitdagingen aankan. Maar Ellen Johnson Sirleaf bewijst alvast dat er op het hoogste niveau in Afrika politieke leiders zijn die de waarheid onder ogen durven zien.

Het artikel van Barbara Murray vormt een welkome aanvulling bij de andere bijdragen. Ze schrijft over de grote rijkdom en diversiteit in de Afrikaanse kunst en cultuur. Via de wereldmuziek kennen we al enkele grote Afrikaanse namen, maar Murray bewijst dat Afrika in alle domeinen van de kunst kan uitpakken met klinkende namen en dat de cultuur er springlevend is. Kunstenaars werken ook in de moeilijkste omstandigheden voort, omdat ze kunstenaar zijn en er nu eenmaal dingen zijn, die gezegd, gezongen en getoond moeten worden.

Emiel Vervliet is hoofdredacteur van de MO* noordzuid Cahiers en docent aan de Sociale Hogeschool van Heverlee. Hij verzorgde ook de Nederlandse vertaling van alle artikels in dit cahier.