Brazilië bezint zich na dood VN-commandant in Haïti

Bacellar was het eerste Braziliaanse slachtoffer van de troepen die samen de VN-stabilisatiemacht in Haïti (MINUSTAH) vormen. Politie en VN-functionarissen zeggen dat alles erop wijst dat Bacellar zelfmoord heeft gepleegd. De Braziliaanse vice-president José Alencar, die ook de baas is van het ministerie van Defensie, en minister van Buitenlandse Zaken Celso Amorim zeggen daaraan te twijfelen.

Het is volgens hen en andere twijfelaars moeilijk voorstelbaar dat een militair met zo’n hoge rang en tientallen jaren ervaring zichzelf het leven beneemt. Bovendien zouden mensen in de directe omgeving van Bacellar gezegd hebben dat de generaal zich niet anders dan anders gedroeg op de avond voor zijn dood op 7 januari.

Bacellar, die op 31 augustus de Braziliaan Augusto Heleno Ribeiro opvolgde als commandant van MINUSTAH, had een vrouw in Brasilia en twee volwassen kinderen die in de Verenigde Staten wonen. Zijn mogelijke zelfmoord voedde speculaties dat hij gefrustreerd en sceptisch zou zijn over de koers en de resultaten van de missie in Haïti.

Bacellars dood heeft in Brazilië een debat uitgelokt over de rol van dat land in internationale missies. Sinds de dood van Bacellar eisen linkse wetgevers in Brazilië op nog hogere toon de terugtrekking van de Braziliaanse troepen uit Haïti. Ook uit conservatieve hoek klinken kritische geluiden, gezien de totale chaos in Haïti en het onvermogen van de VN-troepen om zonder voldoende financiële steun van rijke landen orde te creëren.

Volgens het dagblad Estado de Sao Paulo wordt het tijd om de missie in Haïti te heroverdenken. De krant Correio Braziliense constateerde dat het land een doodlopend spoor volgt in Haïti en dat de situatie alleen maar slechter wordt.

De voorzitter van de senaatscommissie voor Buitenlandse Betrekkingen, Saturnino Braga van de regerende Arbeiderspartij, heeft aangekondigd dat hij de Braziliaanse missie in Haïti bij de eerstvolgende bijeenkomst op 19 januari aan de orde wil stellen. Brazilië kan de troepen nu niet terugtrekken, maar het land kan de VN wel vragen om betere werkomstandigheden te creëren in Haïti, aldus de senator.

Volgens Clovis Brigagao, directeur van het Centrum voor Studies over de Amerika’s van de Cándido Mendes Universiteit in Rio de Janeiro, moet de discussie echter breder gevoerd worden. Het debat moet ook gaan over de rol die het Braziliaanse leger – dat evenals de gewapende strijdkrachten van veel andere landen na de Koude Oorlog in een ‘identiteitscrisis’ belandde – speelt in internationale missies.

De wereld telt momenteel veel interne conflicten waarbij nieuwe praktijken als drugssmokkel, terrorisme en migratiestromen een rol spelen. Om die problemen te bestrijden, hebben legers andere structuren, tactieken en strategieën nodig dan vroeger. Vredesmissies helpen daarbij, maar ze kunnen de identiteitscrisis van het leger niet volledig oplossen, zegt Brigagao. Het is noodzakelijk dat er een nieuw defensiebeleid komt dat gesteund wordt door een filosofie. Het enige land dat momenteel niet kampt met deze identiteitscrisis is de Verenigde Staten, dankzij de militaire aanwezigheid in de wereld en de helder geformuleerde oorlog tegen het terrorisme.

Brazilië kent geen serieuze buitenlandse militaire bedreigingen en heeft een traditie van deelname aan multilaterale missies. De huidige missie in Haïti verschilt echter eerder missies, zegt Brigagao. Het gaat in Haïti niet eenvoudig om het handhaven van de vrede, de militairen treden in een conflict en worden er onderdeel van. Dat brengt grotere risico’s en verantwoordelijkheden met zich mee.

De VN-stabilisatiemacht in Haïti, waar dertien landen aan deelnemen, werd drie maanden na de afzetting van de Haïtiaanse president Jean Bertrand Aristide naar het land gestuurd om de orde te herstellen. Brazilië leverde in eerste instantie 1.200 militairen, meer dan ieder ander land. Jordanië breidde zijn troepenmacht de afgelopen weken uit tot 1.600 man en is daarmee nu de grootste deelnemer aan de missie. Brazilië zal naar verwachting echter het commando houden. Het land heeft al twee nieuwe kandidaten voorgesteld als mogelijke opvolger van Bacellar. MINUSTAH telt in totaal ongeveer 9.000 militairen en politieagenten.

Deelname aan internationale missies is voor Brazilië een belangrijk politiek instrument omdat de band met bondgenoten en het imago versterkt, zegt Brigagao. Betrokkenheid bij internationale operaties is van cruciaal belang voor landen die, zoals Brazilië, een permanente zetel in de VN-Veiligheidsraad willen.

Brazilië heeft volgens Brigagao echter ook tekortkomingen. De internationale activiteit beperkt zich vooral tot militaire operaties, terwijl die vergezeld zou moeten gaan met burgerdiplomatie en deskundigheid in wederopbouw na conflicten. De Braziliaanse aanwezigheid in niet-militaire internationale organisaties en initiatieven steekt schril af bij die van veel landen die kleiner zijn. Een uitzondering was de speciale VN-gezant voor Irak, Sergio Vieira de Mello, die in 2004 omkwam bij een bomaanslag op het VN-hoofdkwartier in Bagdad. (JS/ADR)