Braziliaans leger zet Lula onder druk

Het Nationale Mensenrechtenprogramma, dat vorige maand werd voorgesteld, voorziet in de oprichting van een waarheidscommissie die zich over de militaire dictatuur (1964-1985) moet buigen. Het plaatste de president tussen twee vuren. De legercommandanten Enzo Martins Peri en Juniti Saito dreigden onmiddellijk op te stappen als de president het voorstel niet introk. Maar als Lula inbond, dan zou minister Paulo Vannuchi, bevoegd voor het Nationaal Mensenrechtensecretariaat, ontslag nemen.

De president probeert met een nieuw decreet beide kampen te verzoenen. Er komt een waarheidscommissie maar haar opdracht wordt anders, minder expliciet verwoord. Aanvankelijk was de taak van de commissie “het onderzoek en de publieke opheldering van schendingen tijdens de militaire repressie.” Nu moet de commissie “de mensenrechtenschendingen tijdens de militaire dictatuur” onderzoeken.

Volgens de legertop veronderstelde “militaire repressie” een impliciete beschuldiging aan het adres van het leger. De nieuwe tekst laat ook toe dat mensenrechtenschendingen door guerrillabewegingen worden onderzocht.

Angst

Politiek analist Clovis Brigagao, die tijdens de dictatuur zelf in ballingschap moest gaan, zag liever een waarheidscommissie met “juridische gevolgen” voor de daders van mensenrechtenschendingen. “Er zijn nog meer dan vierhonderd vermisten. Hun familieleden moeten weten waar hun lichamen zich bevinden. Dat is een onvervreemdbaar recht.”

Lula is nog steeds populair, zowel in binnen- als buitenland, maar volgens Brigagao nam hij gas terug omdat Braziliaanse presidenten “aan een soort angst voor de militairen lijden. Als de militairen hun stem verheffen en op tafel slaan, krabbelen ze terug.”

Het baart María Celina d Araujo, hoogleraar sociologie aan de Pontificale Katholieke Universiteit in Rio de Janeiro, niet zozeer zorgen dat de legertop zo reageert, wel dat de “Braziliaanse presidenten zo laf zijn dat ze zich verontschuldigen als een militair dat eist.” Maar van een institutionele crisis is geen sprake, zegt ze. “Het is eenvoudigweg een gebrek aan de politieke positionering.”

Vergiffenis

“Lula neemt gas terug in naam van wat hij bestuurbaarheid noemt”, zegt Victoria Grabois van de Groep Nooit meer Foltering. “Hij sluit allianties met alle sectoren en krijgt zo de populariteit die hij vandaag heeft.” Grabois maakte indertijd deel uit van de guerrilla, werd gefolterd door het leger en verloor haar man, vader en broer, die ook guerrillero’s waren.

Grabois is het niet eens met het militaire argument dat als de militairen de juridische gevolgen moeten dragen voor het geweld tijdens de dictatuur, dat bij guerrillero’s evenzeer het geval moet zijn. Die laatste groep werd al opgesloten, gefolterd of vermoord, terwijl de folteraars ongestraft blijven, zegt ze.

“We waren tegenstanders van een militair regime”, terwijl “zij agenten waren van de staat die met geld van de mensen de bevolking moest beschermen.” Voor haar moet de commissie er een zijn van waarheid en “justitie” en niet van waarheid en “verzoening”, zoals het Mensenrechtenprogramma het noemt, omdat “dit naar vergiffenis ruikt.”

Ingenieus

Een vraag die vaak terugkeert, is waarom dit land van 190 miljoen inwoners niet op dezelfde gedreven manier zijn historische geheugen tracht te redden als de buurlanden Argentinië en Uruguay, waar men zelfs de archieven van de dictatuur heeft geopend. In die landen is de samenleving meer gepolitiseerd, zegt Grabois. “In Brazilië is de groep die de waarheid eist, klein.”

De voormalige guerrillera wijt het ook aan de omvang van het land, die “de zaken bemoeilijkt” en aan de “meer ingenieuze” manier waarop de dictatuur in Brazilië te werk ging. Ze was “minder bloedig en meer selectief”, er was geen massale repressie, wel een uitschakeling van opiniemakers.

Officieel verdwenen 475 personen tijdens de dictatuur, werden er 50.000 mensen gevangen gezet, waaronder Lula, en werden 20.000 mensen gefolterd, waaronder Lula’s rechterhand Dilma Rousseff.