Afrika kent gevolgen van dreigende klimaatramp al

“De vrouwen waren wandelende geraamten, de waanzin van de honger blonk in hun weggezonken ogen. De kinderen leken meer op kikkers, en geduchte krijgers kropen rond op handen en voeten. Dat waren de vluchtelingen uit de Serengeti”, schreef de Oostenrijkse aardrijkskundige Oscar Baumann in 1894.

De droogte die Oost-Afrika de laatste twee decennia van de 19de eeuw trof, doodde tienduizenden Maasai, het herdervolk dat op de Tanzaniaanse en Keniaanse vlaktes leeft. Maar ook de plaatselijke ecologie en zelfs de politieke verhoudingen werden er blijvend door veranderd. Dat blijkt uit een onderzoek dat gepubliceerd werd in het recentste nummer van het ‘African Journal of Ecology’.

De Maasai noemen die rampzalige tijd “Emutai” (“uitroeiing”). In 1883 en 1884 werd hun veestapel gedecimeerd door runderpest; toen sloegen de pokken toe en daarna werd het verschroeiend droog. Twee jaar lang bleef de regen zelfs helemaal uit. Het laatste decennium van de 19de eeuw werd dan ook getekend door hongersnood.

De vegetatie in de streek leed zwaar onder die gebeurtenissen, schrijft Lindsey Gillson van de universiteit van Kaapstad. Op het eerste gezicht is dat vreemd, want het gaat om planten die goed bestand zijn tegen de droogte. Maar de Maasai begonnen meer geiten en schapen te houden toen hun runderen stierven, en dat leidde tijdelijk tot overbegrazing en erosie. De gevolgen daarvan werden verergerd door de verschroeiende droogte. Toen het weer begon te regenen, was er zoveel vruchtbare bodem verdwenen, dat de streek lang niet meer zoveel vee kon voeden.

De beroemde natuurgebieden in Kenia - de Serengeti, Tsavo, Amboseli en Mkomazi – zijn traditionele Maasai-gebieden, maar ze waren nagenoeg verlaten toen de Europese kolonisten opdoken, zegt Jon Lovett van het Centrum voor Ecologie, Recht en Beleid aan de Universiteit van York in Groot-Brittannië. Daardoor waren de Maasai ook helemaal niet in staat hun rechten op die gebieden op te eisen.

De opwarming van de aarde zal in Afrika waarschijnlijk leiden tot meer en langere droogteperiodes, afgewisseld met zware regenval en overstromingen. “Maar die voorspellingen zijn maar een deel van het verhaal”, zegt Lovett. “De geschiedenis kan ons leren hoe ecologische schokken samenhangen en welke catastrofale gevolgen dit kan hebben op sociale systemen.”

Dergelijke inzichten worden almaar meer waard. Sommige delen van Kenia lijden al sinds 2003 onder droogte. In het noorden van het land hebben herders tien miljoen stuks vee verloren, in de Maasai-regio Kajiado zijn al vijf miljoen runderen gestorven. Door de decimering van de veestapel heeft in Turkana twee derde van de plattelandsbevolking geen inkomen meer.

“Gebeurtenissen als de Emutai zullen zich steeds vaker voordoen”, waarschuwt Lovett. “We moeten ons erop voorbereiden. Maar de grote vraag is of de beleidsmakers dat doen.” IPS MDG7 (PD)