En wij, schaliegasvrij?

Eind mei raakte bekend dat Nederland aan een grondige verkenning wil beginnen van zijn schaliegaspotentieel. Aan de Belgische en Duitse grens zouden heel wat schaliegasformaties te vinden zijn, en Nederland wil die gaan verkennen, meer bepaald in de provincies Noord-Brabant en Nederlands Limburg. Een zevental gemeentes van ons land, in de provincie Limburg, zouden daarbij betrokken zijn. Die hebben dan ook collectief verzet aangetekend.

Nederland gasland

Gas is historisch gezien een melkkoe voor Nederland. 98 procent van de Nederlandse huishoudens voorzien in hun energiebehoeften met Nederlands gas. Maar die voorraden slinken en zullen tegen 2025 -2030 vermoedelijk uitgeput zijn. 

Energie Beheer Nederland (EBN) wil daarom dat er onderzoek wordt gedaan naar het potentieel van niet-conventioneel gas. Volgens EBN stoot de winning van schaliegas in eigen regio ook minder CO₂ uit dan invoer uit Algerije of Rusland.  Nederland wil tegen 2023 16 procent van zijn energie uit hernieuwbare energie halen; de rest moet dan komen van een mix van fossiele brandstoffen, en dan is gas de beste optie, zo stelt men.

De Nederlandse minister van Economie Kamp werkt momenteel aan een “structuurvisie schaliegas”. Vooraleer aan de exploitatie kan begonnen worden, moet er een onderzoek gedaan worden naar milieurisico’s en de gevolgen van de schaliegaswinning. Dat zal in het najaar gebeuren. De resultaten van dat Milieu Effecten Rapport (MER) worden over een jaar verwacht, half 2015.

Volgens minister Kamp zou schaliegas Nederland 18 miljard euro kunnen opbrengen.

Op de website van de Nederlandse regering loopt momenteel een publieksbevraging, waar mensen nog tot 9 juli een reactie kunnen plaatsen.

Het thema ligt ook in Nederland gevoelig. Sinds enkele jaren is er een moratorium van kracht tegen de ontginning van schaliegas. 167 gemeentes en 9 provincies verklaarden zich “schaliegasvrij”.

Milieuorganisaties, zoals Milieudefensie, voeren een intense campagne tegen het fracken op Nederlandse bodem.

Limburg zegt “neen”    

De plannen van Nederland zijn in Limburg ingeslagen als een bom, onder meer op het kabinet van gedeputeerde Ludwig Vandenhove (sp.a).  Zeven Limburgse gemeentes -Lommel, Maaseik, Maasmechelen, Dilsen-Stokkem, Kinrooi, Hamont-Achel en Voeren- zouden betrokken zijn bij de verkenning en als er ontgonnen wordt, zullen zij ook te kampen krijgen met mogelijke neveneffecten – zoals methaanlekken, het vervuilen van drinkwaterreservoirs, het dumpen van gebruikte chemicaliën, en de bovengrondse overlast van verkeer en installaties.

Ludwig Vandenhove: ‘Wij kunnen het niet maken om in een groene provincie, die zich ertoe geëngageerd heeft om tegen 2020 klimaatneutraal te zijn, deze weg op te gaan’. Volgens de provincie stelt de Nederlandse conceptnota wel dat men een onderzoek wil doen, maar lijkt ze wel vooringenomen voor de ontginning, terwijl er weinig rekening wordt gehouden met het gebrek aan maatschappelijk draagvlak. De toelating voor Nederland kan ook een hefboom zijn voor het opheffen van het moratorium elders, waar fracking met minder milieumaatregelen kan doorgaan, zo stelt de provincie.  

Ook de zogenaamde economische voordelen moeten afgewogen worden tegen de nadelen, merkt de provincie op: een verhoogde CO₂ uitstoot, aantasting van de ecosystemen, verminderde landbouwproductie, teloorgang van toeristische sector en verdringen van andere, propere technologieën zoals geothermie.

De totale kostprijs van niet-conventioneel gas is twee tot drie keer hoger dan conventioneel gas.

En tot slot moet de totale energiebalans berekend worden: de energie die nodig is voor opsporing, winning, behandeling en transport van 1 eenheid schaliegas moet men afwegen tegen het nut van een eenheid gebruiksklare energie. De totale kostprijs van niet-conventioneel gas is twee tot drie keer hoger dan conventioneel gas.

Nu donderdag 3 juli organiseert de gemeente Dilsen-Stokken en sp.a Limburg een infoavond “Schaliegas – Laat maar zitten!”

De Vlaamse parlementsleden Hermes Sanctorum (Groen) en Fientje Moerman (Open VLD)  en  Europees parlementslid Kathleen van Brempt (sp.a)  hebben eerder al aan de alarmbel getrokken en opgeroepen tot bedachtzaamheid. 

Ook Friends of the Earth Vlaanderen , Climaxi en de Bond Beter Leefmilieu steunen het verzet tegen schaliegasontginning in België, omwille van de  zware milieu-impact en het feit dat dit spoor ons nog steeds bindt aan het gebruik van fossiele brandstoffen, in plaats van resoluut te kiezen voor de afbouw van het energiegebruik en investeringen in hernieuwbare energie.

Belgisch gas

Heeft België eigenlijk wel schaliegas?    

‘In heel België is er één laag die belangrijk is en die loopt van het noordoosten van België (de Antwerpse en Limburgse Kempen) tot het zuidoosten, de as Samber en Maas, in de streek van Namen en Luik waar die formatie bovengronds komt en dus goed kan bestudeerd worden,’ legt Michiel Dusar van de Belgische Geologische Dienst uit. Of er in die lagen schaliegas zit, wordt onderzocht. Alleszins is daar wel steenkoolgas aanwezig. Of dat ook zal ontgonnen worden, daarover is nog niets beslist.

Kempens schaliegas

Het onderzoek naar schaliegas gebeurt momenteel in een doctoraatsproject aan de KULeuven, in samenwerking met de Belgische Geologische Dienst en de Rheinisch-Westfälische Technische Hochschule (RWTH) van Aken. Het onderzoeksgeld hiervoor is toegekend door  het Agentschap voor Innovatie voor  Wetenschap en Technologie (IWT).  Professor Rudy Swennen van het departement Geologie: ‘Over drie jaar zullen we meer weten over de mogelijke aanwezigheid en het potentieel.’

In de jaren negentig is er ook aan het VITO al eens een studie gebeurd over schaliegas, in het kader van het onderzoek naar geothermie. Bij geothermie- prospecties is er zelfs al eens een “schaliegaskick” geweest in Merksplas-Beerse, in 1983. ‘Maar je kan daar niet fracken omwille van de aanwezigheid van een waterreservoir,’ stelt Michiel Dusar.

Als het onderzoek zou uitwijzen dat Vlaanderen effectief schaliegas heeft,  duurt het nog minstens 8 tot 10 jaar vooraleer hier een commerciële ontginning kan gebeuren.

Als het onderzoek zou uitwijzen dat Vlaanderen effectief voorraden heeft,  duurt het nog minstens 8 tot 10 jaar vooraleer hier een commerciële ontginning zou kunnen gebeuren, stellen zowel Swennen als Dusar.
Dusar: ‘Maar dat alles kost geld en dus moet je financiers vinden. En die financiers kijken ook naar de publieke perceptie en moeten gemotiveerd zijn om voor de lange termijn te willen gaan.’

Bij dit onderzoek is tot nog toe geen commerciële partner betrokken, bevestigt Swennen formeel.

Dat geldt voor Belgische instanties, maar intussen is ook buurland Duitsland in actie gekomen. Swennen: ‘Het Duitse bedrijf Wintershall, een olie- en gasbedrijf met zetel in Kassel, voert actief onderzoek in Duitsland maar ook in België. Er is een doctoraatsbeurs gegeven aan de universiteit van Keulen; er zijn al stalen genomen en binnenkort brengen ze een publicatie uit. Een van de onderzoeken is gebeurd op basis van een boring die ik tien jaar geleden deed. Op een van die plaatsen is een hoge kwaliteit schaliegas-gesteente vastgesteld. Die lagen lopen door in Nederland en Duitsland en geologisch liggen ze daar gunstiger voor exploitatie.’

Swennen wijst er wel op dat Vlaanderen dringend nood heeft aan een gewestplan van de ondergrond.  ‘Zoiets als een ruimtelijk structuurplan, maar dan van de ondergrond.’

Steenkoolgas

De kans dat er in ons land rendabele voorraden schaliegas zijn, lijkt eerder klein.

Steenkoolgas is er wel degelijk. Michiel Dusar: ‘Over het totale gebied schat men dat het gaat om 2000 miljard m³ niet-conventioneel gas, - hetzij steenkoolgas, hetzij schaliegas- maar het ontginbare gas zou slechts 135 miljard m³ zijn.

De exploitatierechten hiervoor liggen bij de  Limburgse Reconversie Maatschappij (LRM) die eigenaar is van de concessie. Onlangs heeft de Vlaamse regering een opsporingsvergunning afgeleverd op basis van het decreet Diepe Ondergrond.  In antwoord op een parlementaire vraag van 9 januari 2014 door Fientje Moerman en Hermes Sanctorum stelt minister Ingrid Lieten dat er slechts vergunning gegeven is voor deskresearch omtrent steenkoolgas, met een uitdrukkelijk verbod om dit uit te breiden naar schaliegas of fracking. Om proefboringen te doen, moet er eerst een Milieu Effecten Rapport (MER) opgemaakt worden.

LRM is een investeringsmaatschappij en kan zelf niet exploiteren. Als industriële partner werd enige tijd samengewerkt met het Australische Dart Energy, of liever met een filiaal ervan uit Schotland. Dusar: ‘Intussen is Dart overgenomen door een Brits bedrijf dat zich volledig wil concentreren op Groot-Brittannië. Het heeft zich teruggetrokken uit alle andere projecten. Shell is niet geïnteresseerd in dit project, omdat het te kleinschalig is.’

Als daar ooit gas ontgonnen wordt, is LRM eigenaar van het gas, gezien ze eigenaar is van de concessie.

Twee privé eigenaars hebben nog een concessie in Limburg: Arcelor Mittal en de Université Catolique de Louvain. Als er ooit gas gewonnen wordt, is die concessie voor hen wel interessant. 

Interessant om weten is dat er naast de concessie van LRM, nog twee privéconcessies liggen. Een in Zwartberg, die eigendom is van Arcelor Mittal, die het bedrijf in handen kreeg bij de overname van Cockerill-Ougrée. En een andere concessie in Neeroeteren-Rotem, die naar verluidt toebehoort aan de Université Catolique de Louvain (UCL). Moest daar ooit gas gewonnen worden, is dat wel interessant voor die privé-concessiehouders. 

Russisch gas in België?   

Hier in België zijn wij niet meteen afhankelijk van Russisch gas. Michiel Dusar: ‘Slechts 1 procent van het gas dat door België stroomt, is Russisch gas, namelijk van de  pijplijn die door België passeert om naar Groot-Brittannië te gaan.  De provincies Antwerpen en Brabant worden bevoorraad uit de gasbel van Slochteren in Nederland, de andere provincies uit Noorwegen en Algerije.’

Energiezekerheid voor België

Waar moet ons land zich dan op richten voor zijn energiezekerheid voor de toekomst?

Michiel Dusar van de Belgische Geologische Dienst: ‘In de tijd van de steenkoolontginningen zijn er wel 55 boringen gedaan, op zoek naar reserves. Daar is nooit verzet van de bevolking tegen gekomen. Mensen zijn vandaag intoleranter ten aanzien van verstoringen van hun omgeving. De winning en transformatie van grondstoffen heeft altijd een milieu-impact. Men wil die liever elders zien gebeuren, vaak in omstandigheden met nog een grotere milieu-impact.’

De talrijke protesten maken dat bedrijven zich concentreren op armere regio’s, waar mensen met financiële prikkels kunnen overtuigd worden. Dat is het afwentelen van milieukosten van de rijken naar de armen.

In Groot-Brittannië probeert David Cameron het verzet van lokale bewoners te breken door een belastingvoordeel in het vooruitzicht te stellen. Dusar: ‘Cuadrilla Resources houdt zich uitsluitend nog bezig met het boren naar schaliegas. Het richt zich voornamelijk op streken waar mensen armer zijn. Ze blijven weg uit de rijkere streken omdat het verzet er sterker is. Vorig jaar hadden ze een vergunning om te exploiteren in het zuiden van Engeland, maar ze moesten weer weggaan omdat de aannemers werden verhinderd om te werken. Het ging niet eens om nieuwe boringen maar om het heropstarten van een put van schalieolie van in de jaren zestig. Dit is een duidelijk geval van afwentelen van de milieukosten van de rijken naar de armen.’

Toch is Dusar niet per sé voorstander van schaliegas, integendeel, voor Dusar is dit een gebrek aan langetermijnvisie. Dusar vindt wel dat we ons zorgen moeten maken over de bevoorradingszekerheid. Zijn redenering klinkt als volgt: ‘Als we tegen 2050 mikken op 100 procent hernieuwbare energie, wat in theorie mogelijk is, dan hebben we een back-up nodig voor de momenten dat de zonne- of windenergie uitvalt. Die backup zal fossiele brandstof moeten zijn. Iedereen zegt dan: “gas is beter dan steenkool”. Dat klopt niet noodzakelijk. Steenkool stoot 35 procent meer CO₂ uit dan gas. Nieuwe steenkoolcentrales kunnen uitgerust worden met CO₂scrapers, om de CO₂ uit de omloop te halen. De kostprijs van elektriciteit verhoogt hiermee 35 procent. Dezelfde installaties op gas, met scrapen van CO₂, verhoogt de kostprijs van je elektriciteit met 50 procent. Gas is korte termijn denken.’

Swennen wijst er dan weer op dat andere projecten misschien interessanter zijn dan schalie- en steenkoolgas. Zoals bijvoorbeeld CCS (Carbon Capture and Storage), het bergen van CO₂ in die lagen. Of geothermie. Maar het ene sluit het andere uit, het is dus belangrijk vooraf alle factoren af te wegen en de juiste keuzes te maken.

Ook de milieuorganisaties zijn met die oefenening bezig. ‘Het tijdperk van dure hernieuwbare energie ligt achter ons’, zo stellen ze in een gezamenlijk comuniqué van BBL, WWF en Greenpeace.
Honderd procent hernieuwbare energie is mogelijk, ook zonder schaliegas.