De Sjiitische Staat van Irak

Het ontvoeren en buitenrechtelijk executeren van honderden gevangenengenomen burgers. Het afslachten van hele families. Martelingen, verkrachtingen en plunderingen. Het met de grond gelijk maken van hele buurten, en een bloedbad in een moskee.

Het klinkt als een bloemlezing van de gruweldaden van de Islamitische Staat in Irak het afgelopen 1,5 jaar. In feite is het een greep uit tal van gedocumenteerde misdaden van de door de Iraakse regering gesteunde sjiitische milities in Irak, terwijl de blik van de wereld gericht is op de gruwel van Islamitische Staat (IS).

Ontvoeringen, buitenrechtelijke executies en marteling

Een rapport van Amnesty International uit oktober 2014 beschrijft tientallen gevallen waarin sjiitische milities soennitische burgers die ze verdachten van steun aan IS ontvoerden en buitenrechtelijk executeerden.

Ook Human Rights Watch (HRW) beschrijft een bloedbad in een moskee in de centrale provincie Diyala 34 waarbij burgers van dezelfde soennitische stam werden gedood door sjiitische milities.

Een ander rapport van HRW stelt dat sjiitische milities en Iraakse regeringssoldaten en politieagenten honderden gevangengenomen soennieten neerschoten, in brand staken of vermoordden door granaten in hun cel te gooien.

Tirana Hassan van HRW doet in Foreign Policy een grimmig verslag van haar laatste bezoek aan Irak. Geplunderde en in brand gestoken huizen, dorpen die met de grond gelijk gemaakt werden, en een massale exodus van soennitische burgers die vervolgens door sjiitische milities verhinderd werden terug te keren naar wat er overbleef van hun huizen.

‘Ik sloeg samen met mijn familie op de vlucht om ze te beschermen tegen ISIS. Ik besefte niet dat de [strijders] die kwamen om tegen ISIS te vechten degenen zouden blijken te zijn waartegen we bescherming nodig hebben’, aldus één van de vluchtelingen aan Hassan.

Klimaat van straffeloosheid en steun Iraakse regering

Het Amnestyrapport klaagt aan hoe sinds de val van Mosoel in juni 2014 sjiitische milities als de Badr Brigades, het Mahdi Leger en de Asa’ib Ahl al-Haq een steeds belangrijkere rol kregen in de strijd tegen IS.

Er is sprake van een ‘officialisering van de heerschappij van milities in Irak’

De Iraakse autoriteiten zorgden volgens Amnesty zo niet enkel voor een klimaat van straffeloosheid, ze zijn zelf betrokken bij sommige gruweldaden of onderhouden nauwe banden met sommige militieleiders.

Begin oktober werd een lid van de belangrijkste sjiitische militie, de Badr Brigades, bovendien benoemd tot minister van Binnenlandse Zaken, terwijl de Iraakse overheid ook wapens zou leveren aan de sjiitische milities.

Hadi al-Amiri, de leider van de Badr Brigades die volgens een gelekte nota van de Amerikaanse ambassade in Bagdad uit 2009 verantwoordelijk is voor de dood van 2000 soennieten, is daarnaast ook lid van het Iraakse parlement.

Erin Evers van HRW heeft het in dit verband over de ‘officialisering van de heerschappij van milities in Irak.’

Dubbelzinnige houding internationale gemeenschap

‘Buitenlandse regeringen moeten hun militaire steun aan Irak stopzetten totdat er niet langer sprake is van dergelijke oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid’

Beide mensenrechtenorganisaties klagen de dubbelzinnige houding van de internationale gemeenschap in Irak aan. ‘De internationale bondgenoten van Irak kunnen niet toestaan dat de strijd tegen de extremisten van ISIS carte blanche geeft aan de bondgenoten van de Iraakse regering om zonder mededogen burgers te doden die toevallig soennieten zijn.’

‘Buitenlandse regeringen moeten hun militaire steun aan Irak stopzetten totdat verzekerd wordt dat er niet langer sprake is van dergelijke wijdverspreide oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid’, stelt Joe Stork van HRW.

Ook Frederic Wehrey van de Amerikaanse denktank Carnegie wijst er op dat de misdaden van de milities soennitische Irakezen verder in de handen van IS dreigen te duwen.

Sektarisme als deel dieperliggend probleem

De huidige bloedige escalatie van soennitische en sjiitische extremisten vinden in belangrijke mate hun oorsprong in het erg sektarische beleid van sociaaleconomische en politieke uitsluiting en hardhandige repressie van de soennitische minderheid door de voormalige -sjiitische- premier Nouri al-Maliki (2006-2014).

Maliki moest in augustus 2014 -onder druk van de Verenigde Staten- wel plaats maken voor zijn partijgenoot Haider al-Abadi, die beloofde een inclusiever beleid te zullen voeren.

Maha Yahya van het in Beirut gevestigde Midden-Oosten Centrum van Carnegie verzet zich echter tegen een analyse van de toestand in Irak die enkel langs sektarische lijnen verloopt.

‘Een sektarische analyse maakt van het uiteenvallen van Irak een zichzelf waarmakende voorspelling’

‘Zo’n sektarisch perspectief maakt van het uiteenvallen van Irak een zichzelf waarmakende voorspelling’, stelt Yahya, die wijst op de noodzaak van het aanpakken van de complexe sociaaleconomische problemen van het land en het gebrek aan een geloofwaardige politieke klasse.

‘De grondoorzaak van de huidige crisis gaat veel verder dan sektarisme. Voor veel Irakezen gaat het niet zozeer – zoals voorgesteld door internationale commentatoren en Iraakse politici- om een eeuwenoud religieus conflict, maar om een strijd voor hun rechten als burgers’, vervolgt Yahya.

Ze verwijst hiervoor naar de resultaten van een recente peiling die werd afgenomen voor de World Values Survey. Hieruit moet blijken dat meer dan 81 procent van de Iraakse soennieten een scheiding tussen religie en politiek verkiest; meer dan 89 procent van alle Irakezen zichzelf in de eerste plaats als Irakees beschouwt, ongeacht zijn of haar etnische, religieuze of geografische achtergrond; meer dan 88 procent Irakezen democratie als beste bestuursvorm beschouwt; en dat 88 procent van de bevolking geen vertrouwen heeft in de politieke kaste, ongeacht etnische of geografische achtergrond.

Tegelijkertijd pieken de armoedecijfers, is de toegang tot basisvoorzieningen totaal ontoereikend, en bereikt de levensstandaard een dieptepunt.

Yahya wijst verder op de hoge mate van corruptie in Bagdad en het gebrek aan zelfbestuur en financiële middelen voor het provinciale bestuursniveau in Irak. Dit zorgt ervoor dat nauwelijks geïnvesteerd wordt in infrastructuur en basisvoorzieningen buiten de hoofdstad.

Het onmiddellijk aanpakken van deze problemen en uitbouwen van een sterke, betrouwbare en inclusieve staat is volgens Yahya dan ook cruciaal om te vermijden dat Irak verder wegzinkt in een uitzichtloos moeras van sektarisch geweld. Een louter militaire focus op IS zal daar volgens haar allesbehalve in slagen.

Uitsteken hand naar soennitische stammen

Frederic Wehrey benadrukt daarnaast het belang van het aanpakken van de diepe onvrede die heerst bij de soennitische stammen.

‘We kozen voor ISIS voor één reden: ISIS vermoordt enkel. De Iraakse regering vermoordt én verkracht je vrouwen’

Hij wijst op de combinatie van brutale onderdrukking en soft power van IS om haar succes bij soennitische stammen te verklaren. Enerzijds is er sprake van bloederige strafmaatregelen tegen iedereen die het gezag van IS in vraag stelt, maar de terreurorganisatie doet meer dan dat.

Ze stelt ook lokale “stamzakenambtenaren” aan, levert een minimale vorm van law and order en basisvoorzieningen, en speelt in op intragenerationele spanningen binnen soennitische stammen.

Veel soennieten beschouwen IS daarom als het minste van twee kwaden. ‘We kozen voor IS voor één reden: IS vermoordt enkel. De Iraakse regering vermoordt én verkracht je vrouwen’, zoals de lokale stammenleider Zaydan al-Jibouri verklaarde aan de Washington Post.