Over bostherapie in de Japanse natuur

Bosbaden op samoeraipaden

(c) Joakim Todnem

Boomknuffelen tijdens het bosbad

‘Hoe combineer je jouw doctoraat in Japan met je andere projecten en al je outdoor activiteiten?’, vroeg iemand me onlangs. ‘Wel’, zei ik, ‘het antwoord zit in je vraag. Juist door wekelijks in de natuur te zijn kan ik productiever en creatiever zijn in de rest van de week.’ Daarom ben ik ook grote voorstander van bostherapie en ben ik meer en meer bezig om (andere) stadsmensen mee in de prachtige Japanse natuur te krijgen.

Bosbeschaving

Voor een Vlaamse valt het op dat Japan een echte bosbeschaving is. Ook al zijn de Japanners met twaalf keer zoveel als de Belgen, de bevolkingsdichtheid is ongeveer hetzelfde. Alleen is ons land nog niet eens voor twintig procent bebost, terwijl Japan voor twee derde met bossen bedekt is. Het mag dan een van de meest bevolkte landen ter wereld zijn, maar Japan is ook een van de groenste, met een grote diversiteit aan bomen.

Een van mijn onderzoeksprojecten brengt me geregeld naar het platteland ten noorden van Nagoya, waar ik afgelopen anderhalf jaar van lokale experts meer leerde over de welriekende cipressen en boscultuur- en beheer. Ook is mijn eigen professor geïnteresseerd in een verhouting van de Japanse steden.

Ingenieurs hier praten over koolopslag en de absorptie van jonge bomen, over het effect van bomen in steden op thermisch comfort en de subjectieve perceptie van temperatuur, de regeling van waterhuishouding en andere dingen. Bomen staan ook centraal in shintoïsme, hun inheemse godsdienst, en je ziet vaak hoeveel respect ze hebben voor al hun natuur.

Sinds de 17de eeuw is er een strenge regelgeving voor bosbouw en bosbeheer. In de tijden van de samoerai waren de regels zelfs zo streng dat je de doodstraf riskeerde als je bepaalde bomen kapte in de Kiso-vallei, ten noorden van Nagoya. ‘Een hoofd voor elke omgehakte boom, een arm voor een gebroken tak’, zo luidde de straf. Deze bomen waren immers bestemd voor de huizen en tempels van machtige families of voor boeddhabeelden.

In deze vallei werd ook het eerste nationale bosbadprogramma in de jaren tachtig geïntroduceerd. Het bos waarin wetenschappers onderzoek deden was het Akasawa-bos, langs de oude Nakasendo, ook bekend als het Samoeraipad.

© Wendy Wuyts

het Akasawa bos, langs de oude Nakasendo, ook bekend als het Samoeiraipad.

Een Zelfmoordbos

Vandaag leven de meeste Japanners niet meer in kasteeldorpen- en steden omringd door bossen, maar in megasteden zoals Tokio, Yokohama, Osaka en Nagoya. Daardoor komen ze niet meer in contact met de wortels van hun cultuur en de natuur. Vooral in Tokio is ook het overdrukke dagelijks leven een kopzorg van miljoenen mensen.

Sommigen hebben waarschijnlijk al filmpjes over de overvolle treinen en metro’s gezien, waarin duwers met witte handschoenen de laatste passagiers in een wagon duwen. De Japanners noemen dit de pendelaarshel of tsukin jigokin. Daarnaast is er ook karoshi, wat overwerkzelfmoord betekent.

Een cultureel fenomeen is het Zelfmoordbos, de meest 'populaire' plek in Japan om zelfmoord te plegen. Vorige weekend bezocht ik Aokigahara, dit bos aan de voet van Mount Fuji, met twee vrienden. Door de vulkanische bodem hebben de bomen een zeer vreemde vorm, en ik had zelf geen aangenaam gevoel. Onderweg zagen we dat iemand een bloemenpakket op een rots had neergelegd. We stonden toch eventjes stil.

© Wendy Wuyts

In het zelfmoordbos

Zelf worstel ik ook met deze cultuur van vele werkuren. Ik probeer maar veertig uren te werken, maar ik voel toch ook schuldgevoelens opborrelen als ik om zeven uur het laboratorium verlaat en zie dat mijn collega’s nog steeds aan het werk zijn. Mijn meeste Japanse vrienden werken zeventig uur per week.

Japanse bedrijven geven ook niet alle uren aan, zoals bijvoorbeeld transport van het bedrijf naar een opdracht op het veld, want anders zouden de statistieken van overuren toch iets te hoog zijn. Sinds 2014 probeert de regering met een wet daar verandering in te brengen, maar Japanners halen niet de hoogste punten voor snelle veranderingen.

Medicijn tegen stress en vele andere hedendaagse ziektes

Sinds de 21ste eeuw wordt bostherapie voorgeschreven als een medicijn voor de stadsmens. Wanneer Japanners in de vroege jaren 1980 gingen bosbaden, was er niet zoveel wetenschappelijk bewijs voorhanden maar voelden mensen gewoon aan dat het goed was. De term bosbaden - of shinrin-yoku zoals zij het noemen- werd in 1982 uitgevonden door het Japans agentschap van land-, bosbouw en visserijen. Omdat ‘Japanners nood hadden aan de helende krachten van de natuur’, en ook omdat het deel was van een campagne om de bossen te beschermen.

Sindsdien wordt meer wetenschappelijk en medisch onderzoek verricht. Eerst dachten wetenschappers en dokters dat de positieve effecten op slaap en stress veroorzaakt werd door de verse lucht, of misschien was het het effect van de kleur groen. Maar ze vonden dat vooral bossen met een hoog gehalte aan fytonciden zeer helende krachten hadden. Bomen maken deze oliën aan om insecten en andere vijanden af te weren, maar op het menselijk lichaam heeft het een omgekeerd effect.

Wat zijn fytonciden?
Bomen en planten bevatten natuurlijke oliën. Die maken deel uit van het afweersysteem van een boom en bevatten kalmerende en vitaliserende stofjes, de zogeheten fytonciden.
Bosbaden vermindert de bloeddruk en verlaagt je stress, verbetert cardiovasculaire en metabolische gezondheid, is goed tegen depressie, boost het immuunsysteem, verhoogt de productie van anti-kankereiwitten, verbetert je concentratie en geheugen en helpt je zelfs om af te vallen.

Het goede nieuws is dat zelfs een bosbad van twee uur genoeg is. Niet alleen de Japanners bewezen dat. Onlangs publiceerden de Britten ook wetenschappelijk bewijs. In Schotland kunnen dokters je al een bosretraite van enkele dagen voorschrijven. Zelfs de hertogin van Cambridge is nu een ambassadeur van bostherapie.

Bosbaden en ik

De media-aandacht in Vlaanderen begon ongeveer een jaar geleden. Toen mijn papa me tijdens mijn bezoek aan het thuisfront artikels over shinrin-yoku voorschotelde, kreeg ik een klik. Dit is het.

Ik ben niet de enige die in dezelfde periode geïnspireerd werd. Tijdens een mailgesprek met het Agentschap voor Bos & Natuur heb ik ook gehoord dat projectleiders van nieuwe oase 'bestuift' werden. Daar kom ik later op terug. Ik keer nog eventjes terug naar Japan.

Tijdens mijn tweede jaar in Japan zoek ik meer de bossen op en praat ik geregeld met Japanners over shinrin-yoku. In juni heb ik samen met vrienden van mijn yogastudio een tweetalige excursie georganiseerd naar een van de 62 officiële bostherapie-bases van de Japanse Bostherapie Studiegroep. Elk jaar bezoeken duizenden Japanners dit bos, vooral in de lente en de herfst.

Na anderhalf uur op de trein (en een gratis shuttlebus van de bostherapie-basis) kwamen we aan in Motosu-shi, bekend voor een van de oudste kersenbomen in Japan.

Ik nam ook een van mijn beste vrienden mee. Hij is opgegroeid in een andere grote bosbeschaving, Noorwegen, wel met een veel lagere bevolkingsdichtheid dan België en Japan. In Noorwegen is het heel normaal dat je veel tijd doorbrengt in de natuur. Mijn Noorse vriend was een beetje sceptisch over de stappen, de geboden en procedures bij shinrin-yoku. Voor hem waren al die procedures 'onnatuurlijk', maar hij begreep ook dat we in Japan, het land van duizend-en-één regels, waren.

Tijdens zijn vlucht naar Japan trok een artikel in Noorse media over de trend van bosbaden zijn aandacht. De Noorse journalist dacht dat bosbaden gewoon ‘zwemmen in een meer’ betekende; en met dat verhaal illustreerde hij hoe vreemd bosbaden leek voor Noren. De meeste Noren doen al automatisch elke week aan bosbaden. Sinds de 19e eeuw werd de stedelijke arbeidersklasse aangemoedigd om elke zondag de natuur te trekken en dat verklaart waarom hun cultuur zo’n grote bosbeschaving is.

‘Maar open je al je vijf zintuigen? Want je hebt een hoog wandeltempo’, vroeg ik hem. In de afgelopen week had namelijk ik opgemerkt dat hij snel wandelt, en bij bosbaden gaat het er juist om zo traag en bewust mogelijk door een bos te bewegen. ‘Ja, soms sta ik ook stil, vooral als ik alleen de natuur intrek. Ik raak vaak bladeren aan, ik rust met mijn rug tegen een boom, ruik aan dennenaalden… Voor een natuurmens is dat normaal.’

© Wendy Wuyts

Aanraken

Hij gaf wel toe dat bosbaden efficiënt is voor stadsmussen, en dat het de rol van natuurmensen zoals hij en ik is om vooral stadsbewoners wekelijks in het wild te krijgen. Sinds kort leg ik mijn avonturen in de bossen vast op mijn Instagram-account wereldwoude-verhalen.

Ik heb mijn ikigai, mijn reden om te bestaan zoals de Japanners het noemen, gevonden. Ik verlies niet alleen de tijd uit het oog wanneer ik in de bossen ben, maar ook wanneer ik met verhalen en kennis over bomen en natuur bezig ben en verwerk. Risico voor karoshi? Nee, karoshi betekent dat je dingen die je niet graag doet, voor een lange tijd doet, terwijl ikigai ervoor zorgt dat je dingen die je graag doet voor een lange tijd kan doen.

Een bosbad met stadsmussen en bloedzuigers

Een professionele gids gaf ons een wetenschappelijke en medische introductie over het effect van fytonciden op onze hormonen en zenuwen. Daarna werden onze bloeddruk en hartslag gemeten. Ook namen ze een staal van ons speeksel (amylase). Allemaal om onze stress te meten.

Ik was blijkbaar al op mijn gemak en had het laagste stressniveau. Waarschijnlijk omdat ik de week ervoor in de wilde natuur van Hokkaido had doorgebracht met mijn Noorse vriend en genoeg fytonciden had opgenomen. Mijn vriend was nerveuzer: hij gaat bossen liever alleen in, en niet met een groep van twintig onbekenden en een heleboel geboden erbij.

We vroegen alle deelnemers om hun mobiele telefoons uit te schakelen. Sommigen hadden er moeite mee, want ze wilden foto’s maken (maar ik stelde hen gerust dat ik mijn camera meenam). Tijdens een bosbad maak je jezelf los van de buitenwereld, zodat je al je energie in jezelf kan steken en al je vijf zintuigen kan openstellen voor je directe omgeving en voor het nu.

De boswandeling duurde anderhalf uur. Ik denk dat we maar een kilometer gewandeld hebben. We stonden vaak stil. De gids liet ons bronnetjes en slangachtige planten aanraken, of aan dennennaalden ruiken. Hij wees op de fluctuaties in de natuur en zei dat mensen vooral rustiger worden als ze hun eigen fluctuaties zoals bloeddruk met die van de natuur kunnen synchroniseren.

Het regende een beetje, zodat het mos en de varens prachtig groen kleurden. Ook luisterden we vaak naar wat de natuur ons te vertellen had. Daarna hield een vriendin een kleine yogasessie. Het water dat van de boom op mijn blote schouders sijpelde en de windbries brachten me helemaal tot rust. Ik was in het hier-nu-maals.

© Wendy Wuyts

Opkijken

Helaas waren er ook bloedzuigers. Die waren er bij de oprichting van dit bosbadbasiskamp niet, maar door de aanwezigheid van de mens komen dieren van hogere bergen sinds enkele jaren voedsel op deze sites zoeken en nemen ook deze 'kwaal' mee.

De bloedzuigers doen me een beetje aan de Japanse animatiefilm 'Princess Mononoke' vinden, waarin dieren door aanraking met deze bloedzuigers demonen worden en mensen aanvallen. Sommige stadsmussen konden niet tegen deze “wormen” en keken om de tien seconden hun schoenen na, maar mijn Noorse vriend vond het geweldig om iets 'nieuw' te zien en toonde me twee keer met een glimlach een bloedzuiger op de top van zijn paraplu, als een blij kind op ontdekkingsreis.

Ik had bloedzuigers eerder ervaren (en zelfs ooit een bloedzuiger uit mijn oor moeten verwijderen) en het schrok me ook niet af. Na het bosbad gaf hij dezelfde kritiek als degene die de regisseur van “princess Mononoke” destijds leverde: niet alle natuur moet gecontroleerd worden. We moeten in harmonie met de natuur leven en dat betekent ook bepaalde plekken met rust laten.

Ik ga volledig met hem akkoord. Bosbaden is pas effectief als we begrijpen dat de relatie tussen bos en mens wederzijds is, en geen eenrichtingverkeer: het is niet alleen nemen, maar ook geven, en er zijn grenzen … aan de natuur en aan onszelf. Bosbaden leert je rust nemen, en ook rust aan de natuur en de medemens schenken.

Na twee uur was het tijd om opnieuw de bloeddruk en zo te meten. Ondanks de aanwezigheid van de bloedzuigers had iedereen vooruitgang geboekt… behalve ik. Ik had een beetje meer stress opgebouwd, maar dat kwam doordat ik ook de fotograaf van dienst was. Volgende keer ga ik zonder.

Zelfs enkele dagen later nog vertellen deelnemers me dat ze afgelopen nachten goed hebben geslapen en opgekikkerd naar hun werk gaan. We plannen al een volgende bosbad expeditie, deze keer naar Akasawa, het eerste bosbadbasiskamp en de bakermat van de bosbouw van de samoerai. Ik ben blij.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
Natuuroases in Vlaanderen

Gelukkig moeten je niet helemaal naar Japan om bostherapie te ervaren. Vanaf deze zomer kan je naar de natuuroases in Vlaanderen. Via het instagram-account van Forestminded Katriina las ik meer over dit nieuwe project van het Agentschap voor Natuur en Bos en ik contacteerde hen meteen. Als voorstander van de circulaire economie was ik ook enthousiast om te lezen dat de tuigen die ze installeerden, gemaakt waren met gered hout. Ze werkten daarvoor samen met Atelier Sam Ponette en Atelier Nauwau.

Bij het Agenschap Natuur en Bos vertelden ze me wel dat bij de selectie van de locaties geen rekening werd gehouden met fytonciden. Ze keken naar mooie en rustgevende plekken waar bosbaden mogelijk was (passend in regiovisie, geen gevaar voor hoge natuurwaarden) en die een meerwaarde betekende voor de omgeving (interessant voor de mensen om kennis te maken met de natuur daar in de buurt). De meeste natuuroases, behalve die van Heverlee, zijn al klaar.

Ik wil deze natuuroases zeker bezoeken bij mijn volgend bezoek aan Vlaanderen, in oktober. Maar eerst ga ik zelf een training volgen in mijn vrije tijd om zelf bostherapiegids te worden.

Ik geloof dat met bostherapie we van Vlaanderen terug een bosbeschaving kunnen maken. Je kan mijn leerervaringen en reflecties volgen op mijn Instagram-account. Maar nog liever heb ik dat je de sociale media afsluit en zelf elke week de natuur intrekt.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Wendy Wuyts deed haar bachelor in geografie aan de Katholieke Universiteit van Leuven en haar Erasmus Mundus Master in Industrial Ecology aan de Universiteit van Graz (Oostenrijk), Asian Institute

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.