Op bezoek bij een inheemse gemeenschap in Mexico

‘Mexico, Mexiiiiiico’. De Zangeres zonder Naam zong er ettelijke decennia geleden al over. Dit walhalla van taco’s, tempels en tequila liet ook wereldblogster Lotte Debrauwer niet onberoerd. Maar waarover relatief weinig bekend is, is de gigantische inheemse bevolking van dit prachtige land.​​​​​​ Lotte bezocht in Chiapas het beruchte​ inheemse dorp San Juan Chamula. Een impressie.

Mexico herbergt de grootste inheemse bevolking van Latijns-Amerika. Bijna zeventien miljoen Mexicanen, oftewel zo’n vijftien procent van de bevolking, zijn van inheemse origine. Ze spreken maar liefst 64 verschillende, unieke talen. In 2003, mede als gevolg van de strijd van de Zapatistabeweging, werden in verschillende staten autonome inheemse besturen ingericht.

Tot op vandaag bestaat er echter, zoals in vele andere Latijns-Amerikaanse landen, een blijvende strijd tussen de staat en de inheemse groepen. Het conflict gaat onder meer over aanhoudende discriminatie, het overnemen van land door mijnbedrijven, en toegang tot gezondheidszorg.

Beschaamde wetsovertreders en lynchpartijen

De Tzotzil zijn een Mayavolk in de deelstaat Chiapas, in de hooglanden van Zuid-Mexico. Aan het begin van de zestiende eeuw, toen de Spanjaarden schoon schip maakten in Mexico, werden ze onder Spaans gezag geplaatst. De lokale identiteit was zo sterk dat het christendom er niet in slaagde de Mayagoden en hun rituelen uit te wissen. Op veel plaatsen ontstond er dan ook een mengeling van het monotheïstische christendom en het polytheïstische geloof van de Mayas.

In het hart van Chiapas ligt San Juan Chamula, een berucht inheems dorp. Raul, onze gids, bleek een erg vriendelijke man die zelf familiale banden heeft met de Tzotzilbevolking. Voor we het dorp inliepen, benadrukte hij dat we absoluut geen foto’s mochten maken zonder expliciete toestemming. Er zijn namelijk verschillende gevallen bekend van aanvallen op toeristen die zich gedroegen alsof ze rondstruinden in de zoo van Antwerpen.

De burgemeester werd gelyncht omwille van belastingfraude

Net zoals veel inheemse gemeenschappen heeft ook Chamula een autonoom bestuur. Zo organiseren ze bijvoorbeeld zelf hun rechtspraak. Dat werd even later duidelijk toen we over het marktplein liepen. De tralies van de enige gevangeniscel in het dorp kijken namelijk uit over het plein.

‘Hier worden mensen tijdelijk ondergebracht die kleine misdrijven hebben begaan, zoals een vechtpartij of openbare dronkenschap’, vertelde Raul. ‘Het hele dorp kan dan zien dat ze opgepakt zijn. De schaamte die dat veroorzaakt zorgt ervoor dat de criminaliteit hier heel laag is.’

Bij zware misdaden, zoals bijvoorbeeld moord of verkrachting, is er geen genade. De schuldige wordt dan onverbiddelijk om het leven gebracht. ‘Dat gebeurt vaak via collectieve lynchpartijen’, ging Raul verder. ‘Enkele jaren geleden werden zelfs de burgemeester van Chamula en zijn rechterhand gelyncht door de dorpsbewoners. De leiders werden verdacht van frauduleuze praktijken met belastinggeld’. Een beetje uit ons lood geslagen door deze informatie liepen we verder om het pronkstuk van de gemeenschap te gaan bekijken: de kerk van Chamula.

Kip in memoriam

De kleurrijke kerk was gevuld met mensen. Sommigen hadden een fles alcohol bij zich waaruit gulzig werd gedronken. Aan de zijkanten van de kerk waren de christelijke patroonheiligen afgebeeld, omringd door spiegels, met de bedoeling je zonden aan jezelf op te biechten. De vloer was bezaaid met dennennaalden en overal stonden brandende kaarsen op de grond.

Ik dacht even dat ik in een verdeelcentrum voor drankautomaten was terechtgekomen: de vloer stond bomvol met blikjes Cola, Fanta, Sprite en andere frisdranken.

Even later wees Raul ons een man aan die de kerk binnenkwam. ‘Dat is een sjamaan’, zei hij. ‘Hij heeft een zieke man bij zich en gaat hem ritueel genezen door een kip te offeren.’ En ja hoor, een ogenblik later stond de sjamaan met een levende kip te zwieren rond een blikje Cola. Sien, mijn lief, schoof wat dichterbij om het tafereel beter te bekijken, maar kromp even later ineen toen de kip in één vloeiende beweging de nek werd omgedraaid.

De sjamaan stond met een levende kip te zwieren rond een blikje Cola

Als we daarnet al onder de indruk waren, zijn we nu het noorden kwijt. Het voelde alsof we in een soort Dionysusachtige roes waren terechtgekomen. Maar het hangt er natuurlijk vanaf hoe je het bekijkt. In Chamula heeft zich een eclectische mix van katholicisme en het polytheïstisch geloof van de Tzotzil ontwikkeld. En rituelen houden vaak enkel steek voor diegene die ze uitvoeren.

Zo bleek dat de kleuren van de frisdrankverpakkingen (rood voor Cola, groen voor Sprite, …) verwijzen naar natuurelementen binnen het Tzotzil-geloof. Het illustreert ook hoe moderniteit en religie zich vandaag vermengen.

En uiteraard kon Sien het niet laten. De vraag brandde op onze lippen: ‘En hoe zit dat dan met holebi’s binnen de gemeenschap?’. Raul lachte ons vriendelijk toe, en vertelde dat men daar ‘zeer open’ mee omgaat. Als bewijs daarvoor gaf hij het argument dat jongetjes die met hun voeten eerst geboren worden, tijdens bepaalde rituelen vrouwenkleren aantrekken. Hoe dat precies gelinkt werd aan tolerantie tegenover holebi’s werd ons niet duidelijk, maar daarmee was de kous af.

Twijfel op de barricaden

Ons bezoek aan deze interessante gemeenschap heeft me in een tweestrijd achtergelaten. Het leek me heel belangrijk respect en begrip op te brengen voor dit boeiende volk en hun gewoonten, en niet te vervallen in een westers en eurocentrisch discours.

Het is zeer duidelijk dat de Tzotzil ook vandaag nog moeten vechten tegen discriminatie. Er zijn namelijk al heel wat pogingen ondernomen door christenen om de inwoners van Chamula alsnog te bekeren. Stedelingen karakteriseren ze als ketters, duivel vereerders of sekteleden. Dit alles voedt de impuls om voor deze minderheidsgroep op te komen.

Hoewel respect elementair blijft, zijn er toch een aantal ongemakkelijkheden die me parten blijven spelen

Maar hoewel respect elementair blijft, zijn er toch een aantal ongemakkelijkheden die me parten blijven spelen. Zo hebben we het gevoel dat vrouwen in deze maatschappij als minderwaardig worden aanzien. Erg treffend is de situatie waarbij onze gids ons meenam naar een huis waar een aantal vrouwen aan het werk waren. Een jonge vrouw zat op de vloer te weven, toen Raul zich ostentatief naar ons toedraaide en vroeg: ‘Ziet deze vrouw er ongelukkig uit dan?’. Het werd blijkbaar niet relevant bevonden haar zelf aan het woord te laten.

Ook het Spartaanse rechtssysteem en de vreemde reactie op de vraag rond holebi’s blijven in mijn hoofd rondspoken. Daarnaast hebben de lage criminaliteitscijfers waar mee wordt uitgepakt, mogelijk meer te maken met de angst voor het schrikbewind en criminaliteit die onder de radar blijft, dan met dan een soort altruïstische gemeenschapszin.

En wat nu? Moeten we op de barricaden springen en de praktijken in het dorp veroordelen? Of verklaren we van daarboven net ons respect voor de integriteit van deze gemeenschap? En is dat wel een of-of vraag? Mij zal vooral bijblijven hoe een bezoek aan Chamula, waarvan het aanvankelijk leek alsof alles er anders was, me toch terug brengt bij een groot filosofisch debat van onze tijd.