Hoe witter, hoe beter: racisme in Bolivia

Onderscheid op basis van huidskleur maakt opnieuw integraal deel uit van het mainstream politieke discours in Bolivia, schrijft FOS-medewerker David Verstockt vanuit het Latijns-Amerikaanse land. Hij had hierover een gesprek met feministe Guadelupe Perez van Colectivo Rebeldía.

‘Bolivia was vóór 2000 een apartheidsregime. Ik heb het meegemaakt dat mijn vriendinnen met inheemse roots niet mee binnen mochten voor concerten. “Wat doe je hier’” vroegen ze hen dan. Ze doorzochten hun tas of weigerden hen gewoonweg binnen te laten’, zegt feministe Guadelupe Perez van Colectivo Rebeldía.

Het Bolivia post-staatsgreep is opnieuw een de facto apartheidsregime, maar in tegenstelling tot vroeger eentje zonder toekomst.

De eersterangsburgers

De eersterangsburgers werken tijdens de lockdown van thuis uit, schrijven de kranten nog steeds vol over de frauduleuze verkiezingen van oud-president Evo Morales en bekritiseren de tweederangsburgers die stiekem hun huis verlaten om te gaan werken.

‘Om racisme te bestrijden heb je niet alleen wetten en decreten nodig.’

‘Hoe komt het dat het rauwe racisme na 14 jaar Morales, Bolivia´s eerste president van de oorspronkelijke bevolking, terug bon ton is? Kijk, het racisme is nooit weggeweest, maar het was wel minder aanvaard.'

'Dat de racistische terugslag na de staatsgreep zo groot was, hoeft ook niet te verbazen. Tweehonderd jaar feodale, koloniale republiek (1839-2009) kan je niet wegvagen in veertien jaar. Het Boliviaanse racisme zit diepgeworteld en dit kan je niet in één generatie herstellen. Om racisme te bestrijden heb je niet alleen wetten en decreten nodig, ook al was de nieuwe grondwet van 2009 een heuse, symbolische stap in de goede richting’, zegt Perez.

Begin juni publiceerde de Amerikaanse krant The New York Times een nieuw onafhankelijk onderzoek dat aangeeft dat er geen sprake was van statistische fraude tijdens de Boliviaanse verkiezingen van oktober 2019. Nadat ook The Washington Post met een eigen gefinancierd onderzoek in februari tot diezelfde conclusie kwam, blijkt nu ook het internationaal gerenommeerde dagblad dat onderzoek te bevestigen. “De Organisatie voor Amerikaanse Staten (OAS) heeft zich op foute data gebaseerd”, klinkt het. Het verkiezingsonderzoek van de OAS stak het vuur aan de lont de dagen voor het ontrollen van de staatsgreep.‘Wie beschikt over het beste biologische materiaal?’, schreef Fernando Molina in zijn laatste krantencolumn over het racismeprobleem in Bolivia. ‘In dit land vind je niemand die niet continu vergelijkt in raciale termen. Er voelt zich altijd wel iemand beter omdat hij of zij minder inheems is.’

Blanqueamiento heet dit fenomeen, zich vooral blanker voordoen en gedragen zonder effectief blank te zijn. Dat interimpresidente Áñez het haar blondeert is niet toevallig. ‘Zo kan ze zich distantiëren van haar gelijken. Maar die ´verblonding´ kan niet verstoppen dat ze donkere ogen heeft en scherpe jukbeenderen, deel van haar roots die ze als regelrechte vijand beschouwt’, schreef feministe María Galindo scherp.

Interimpresident Áñez legde ook niet meteen een feilloos parcours af. Haar oude tweets, waarin ze het Aymara-nieuwjaar als een ‘heidens ritueel’ en ‘satanisch’ bestempeld, of waar ze meerdere malen uithaalt naar de ‘Indianen’ die geen plaats hebben in de stad, had ze wijselijk verwijderd nadat ze aan de macht kwam.

Toen haar minister van Mijnbouw enkele weken geleden zei dat hij ‘nooit voor Morales´partij MAS kon werken omdat hij groene ogen heeft en blank is’, besloot Áñez om hem te ontslaan omdat haar regering dergelijk racisme niet kan aanvaarden. Een toe te juichen ontslag, maar geloofwaardig is het allerminst.

‘Die eersterangsburgers hopen om terug te keren naar de jaren vóór Morales.’

‘Die eersterangsburgers hopen om terug te keren naar de jaren vóór Morales. Ze willen terug hun status van tevoren want zij maakten deel uit van de macht. Zij wáren de macht, en plots werd hen dat ontstolen door de verkiezingsoverwinning van de MAS in 2005. Nu hopen ze die goddelijke orde terug te herstellen. En met Áñez hebben ze opnieuw een referentie’, gaat Perez verder. En om die orde te herstellen heeft de transitiepresidente, die alleen een mandaat kreeg om de transitie richting nieuwe verkiezingen te begeleiden, al meerdere stappen gezet.

Begin juni besloot de regering-Áñez om het ministerie van Culturen te sluiten. ‘Jarenlang heeft de MAS met dit ministerie geld verspild’, zei Áñez tijdens een persconferentie. Maar de sluiting is meer dan een besparingsoperatie.

‘Dit was niet het ministerie van Cultuur, maar van Culturen. Meervoud. Dat ministerie heeft tijdens de regeringen Morales ingezet op de promotie van de oorspronkelijk cultuur, op het plurinationalisme. Uiteraard maakte het ministerie fouten en financierden ze zoals elke ministerie in de wereld af en toe nutteloze projecten. Maar, de promotie van de oorspronkelijke culturen stond voorop.

Bolivia heeft meerdere culturen en daarmee wil men nu komaf maken. In de ogen van deze transitieregering regeert de monolithische, eurocentrische cultuur. Bolivia is een land dat decennia bestuurd werd door mensen die doordrongen waren van de superioriteit van de westerse cultuur. Dus hoe een terugkeer naar het republikeinse verleden bewerkstelligen? Het hoeft dus niet te verbazen dat dit ministerie voor de bijl ging’, vervolgt Perez.

De tweederangsburgers

De tweederangsburgers knopen de eindjes aan elkaar en hopen op een snelle normalisering van de quarantaine. Digitaal thuiswerk zal hen niet redden. De tweederangsburgers zijn in Bolivia niet de minderheid, in tegenstelling tot de VS. De meerderheid van de Bolivianen heeft oorspronkelijke roots.

‘Voor 2000 waren er praktisch geen personen met inheemse roots in het parlement. Het parlement moet de besognes van de bevolking vertalen en omzetten in wetgeving. Maar wat als dat representatieve orgaan de meerderheid van de bevolking niet vertegenwoordigt? De republiek was eenvoudigweg geen democratie’, vertelt Perez.

‘Maar daar kwam verandering begin 2000. Toen kregen we een opstand van de oorspronkelijke bevolking, een echte revolutie. En dit was veel meer dan Morales. Evo was een product van die basisbeweging. Daarom ook dat ik linkse progressieven niet begrijp als ze, vanuit hun weerzin tegen Morales, nu plotsklaps stilzwijgend en goedkeurend toekijken hoe Áñez het land terugkatapulteert naar vervlogen conservatieve en koloniale periodes.’

‘Als democraat moet je die politieke emancipatie van gemarginaliseerde groeperingen toejuichen en verdedigen, los van je affiniteit voor één of ander politicus.’

Maar de tijden zijn veranderd. Deze tweederangsburgers pikken hun achtergestelde positie niet langer. ‘Die 14 jaar Morales hebben geleid tot een radicale politieke emancipatie van gemarginaliseerde groepen. En die groepen zullen hun politieke agenda´s nastreven, ze zullen hun plaats in het parlement, de staat, media en het middenveld opeisen’, zegt Perez.

‘Nu, vergis je niet, wij verdedigen Morales niet. Als Colectivo Rebeldía hebben we dag in, dag uit strijd gevoerd. Soms met, en soms tegen de regeringen Morales. Dit gaat om iets groter. Als democraat moet je die politieke emancipatie van gemarginaliseerde groeperingen toejuichen en verdedigen, los van je affiniteit voor één of ander politicus. Dat is glashelder.’

Sociale media lopen ook hier over van racistische opmerkingen en bagger, maar de goede lezer ziet ook positieve signalen. ‘Veel jongeren hebben het tijdperk vóór Morales nooit beleefd. Zij hebben vooral, of alleen Evo gekend en kennen de realiteit van vóór 2000 dus niet. Ze schrikken zich een bult als ze het viscerale racisme zien op sociale media. Die jongeren, sommigen die ook gemanifesteerd hebben tegen Morales, pikken dat niet. Ook de adolescenten waarmee we samenwerken bewezen dat ze politiek sterk staan. Sommigen waren dan wel tegen Morales, aan de racistische en conservatief-religieuze boodschappen de weken voor de staatsgreep hadden ze niets’, concludeert Perez.

De Boliviaanse toekomst is bij uitstek plurinationaal en multicultureel, ook al schaft men het ministerie van Culturen af.

Dit artikel verscheen op 12 juni op de website van FOS.