Zuid Africa, Quo Vadis?

Het wisselend gelaat van het ANC: de boegbeelden Mandela en Mbeki

Copyrights: LSE Library, Antônio Milena/ABr (CC BY 3.0), Commonwealth Secretariat (CC BY-NC 2.0)

Nelson Mandela, Thabo Mbeki en Jacob Zuma volgden elkaar op als president van Zuid-Afrika. In mei kiest Zuid-Afrika een nieuwe president

Er bestaan weinig bevrijdingsbewegingen die hun morele status en humaan socialisme behouden eens ze aan de macht komen. Franz Fanon wees er ons in The Wretched of the Earth op dat: ‘The national middle class which takes over at the end of the colonial regime is an underdeveloped middle class. It has practically no economic power, and in any case it is in no way commensurate with the bourgeoisie of the mother-country which it hopes to replace”

De vraag is hoe het ANC in 25 jaar van een beweging die eenheid en respect uitstraalde onder het leiderschap van Nelson Mandela kon evolueren naar een establishment-partij die verdeeldheid en banditisme emaneert onder Zuma? Kan huidig ANC-president Cyril Ramaphosa iets van de voormalige hoge morele status van de partij terugbrengen?

Het belooft een moeilijke opdracht te worden. de Zuid-Afrikaanse economie sputtert aan de rand van een economische afgrond waarvoor er geen duidelijke oplossingen zijn. Het deviëren van de staatsinkomsten en de corrupte praktijken onder Jacob Zuma zijn de onmiddellijke oorzaak van dit probleem. Belangrijk maar niet opmerkelijk is dat de extravagante praktijken van het Zuma-regime gekortwiekt werden door de civiele maatschappij maar niet door het ANC zelf.

De extravagante praktijken van het Zuma-regime werden gekortwiekt door de civiele maatschappij maar niet door het ANC zelf

Het Vrijheidscharter van 1955 — een sleuteldocument voor de grondwet — vormde de blauwdruk van het ANC-actieprogramma en -politiek, de economische aspiraties van de zwarte meerderheid.

De mogelijkheid om dit programma te realiseren werd ondermijnd door de coalitie tussen het ANC en de, onder apartheid, dominante Nationale Partij (NP) via het ondertekenen van de “Sunset Clause”. Die clausule liet de Nationale Partij toe overheidsdiensten en de economie na 1994 nog vijf jaar langer te controleren. Dit mede door de afwezigheid van een duidelijk ANC-beleid voor de hervorming van de economie in het belang van de zwarte meerderheid.

Ironisch genoeg was het Joe Slovo, toen leider van de Communistische Partij (SACP), die in 1992 de “Sunset Clause” met concessies en garanties voorstelde als basis voor een coalitieregering gebaseerd op democratische verkiezingen.

De onafhankelijkheid in 1994 was in de eerste plaats een politieke overwinning voor de zwarte meerderheid. Apartheid verdween en de regenboognatie was geboren. Het was een tijd van groot optimisme.

De generatie leiders met Mandela waren kinderen van arbeiders en kleine boeren. Enkele intellectuelen hadden opleiding genoten in missiescholen en black-only universiteiten. Zij kenden de aspiraties van de zwarte bevolking goed. Na het ondertekenen van de Vrijheidscharter in Klipdorp in 1955 werkte het ANC samen met Indische, “gekleurde” en “blanke” bevrijdingsbewegingen die oppositie voerden tegen rassendiscriminatie.

Mandela, cultus held (1994 — 1999)

Mandela’s visie was om een einde te maken aan rassendiscriminatie en gelijke rechten te zoeken voor alle Zuid-Afrikanen via een Westers-type democratie van één persoon, één stem.

Mandela is voor Zuid-Afrikanen nog steeds “Tata” of “vader”. Ze leven met het gevoel dat een baken van morele zuiverheid verdween met Mandela’s overlijden in 2013

De Grondwet van 1996 is nog altijd het grootste wapenfeit van het Mandela-leiderschap. Zuid-Afrikanen spreken over Mandela als “Tata” of “vader” en leven met het gevoel dat een baken van morele zuiverheid verdween met Mandela’s overlijden in 2013. Na zijn dood begonnen de raciale spanningen opnieuw te gisten in de “Regenboog Natie’.

Mandela liet het kapitalistisch systeem in Zuid Afrika zoals het was en het is nooit zijn ambitie geweest om het systeem te wijzigen. Hij had op verschillende momenten rond 1950, voor zijn arrestatie in 1962 en gedurende het Rivonia-proces verduidelijkt dat, ‘het ANC nooit in zijn geschiedenis pleitte voor een revolutionaire herstructurering van de economie, noch het kapitalistische systeem ooit veroordeelde’. Het ANC was wel bereid om bepaalde sleutelsectoren te nationaliseren.

Wanneer het ANC de macht overnam, zat de Zuid-Afrikaanse economie, gehavend door sancties en isolement, reeds op z’n knieën. In 1991 verklaarde Mandela dat het ANC bereid was om ‘het beleid van nationalisatie te herzien indien de economische elite in het land een alternatief bood voor de benadeelde zwarte meerderheid. Op het Davos Economisch Forum van 1992, onder druk van ‘s werelds meest vooraanstaande kapitalisten, herzag Mandela volledig zijn politiek van economische empowerment door nationaliseringen.

Maar hoe nu de beloften van het Vrijheidscharter realiseren onder dit nieuw soort conservatisme?

Met het lanceren van een roekeloos Reconstruction and Development Plan (RDP) trachtte Mandela twee wegen tegelijk te bewandelen binnen een kapitalistische economie. De RDP beloofde veel, te veel. Kosteloze huisvesting aangesloten op water en elektriciteit, snelle landhervorming en een kosteloos gezondheidssysteem zijn tot vandaag niet of slechts gedeeltelijk gerealiseerd.

Mandela bleef voor één termijn president en droeg de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van zijn RDP-beloften over aan Thabo Mbeki. Mandela stierf in 2013 als een held voor Zuid Afrika en de wereldgemeenschap.

Mbeki kweekt een onproductieve elite (1999-2008)

President Mbeki kwam snel tot de conclusie dat Mandela’s RDP niet kon gerealiseerd worden zonder massieve staatsleningen. Hij snoeide in de RDP-beloften en centraliseerde de uitvoering van het project onder één departement. Deze bezuiniging, onder een nieuw programma GEAR (Growth, Employment and Redistribution Plan), is een van Mbeki’s best gekende en intern meest verfoeide realisaties. Maar het vrijwaarde Zuid-Afrika van IMF-bezuinigingsmaatregelen waaraan de meeste andere landen in zuidelijk Afrika werden onderworpen.

Mbeki en zijn minister van Financiën Trevor Manuel kwamen onder hevig vuur te liggen bij de ANC-linkerzijde voor hun neoliberaal beleid. Maar de rand (de Zuid-Afrikaanse munt) bleef sterk op de financiële markten. Er kwam steeds meer kritiek toen de openbare omroep SABC door Mbeki en zijn ministers onder curatele werden geplaatst en verantwoording moesten afleggen aan het parlement. Een effectieve inkrimping van vrijheid van meningsuiting. Daarenboven werd Mbeki’s minister voor gezondheidszorg belaagd door de Treatment Action Campaign (TAC) voor haar opinies over HIV/Aids. Dr. ’Manto’ Tshabalala-Msimang verklaarde gedurende een aidsconferentie in Toronto (2006) dat HIV/Aids best kon behandeld worden met rode biet, citroen, look en zoete aardappel. Reden genoeg om het ganse Mbeki-beleid in vraag te stellen!

Een handvol blanke zakenlui die de Zuid-Afrikaanse economie in hun macht houden en waarop Mandela in 1991 zijn hoop stelde, lanceerden het idee voor een programma van Black Economic Empowerment (BEE). Het doel was de economie open te stellen voor zwarte minstbedeelden, inclusief vrouwen en mensen met een handicap.

De BEE werd aangevoerd als een “snelle remedie” om de zwarte bevolking een voelbaar aandeel te geven in de economie. De meeste staatsinvesteringen vielen onder het regime van het BEE programma. Zwarte entrepreneurs, vooral die met politieke connecties, zetten hun handtekening onder contracten, kregen het leeuwenaandeel van de middelen en lieten de uitvoering over aan derden. De eerste tien jaar van het Mbeki tijdperk creëerde een nieuwe elite van zwarte entrepreneurs die hun nieuw verworven financiële middelen uitstalden zonder de kwaliteit van de uit te voeren projecten op te volgen. Een “nouveau riche” klasse was geboren zonder iets aan de structuur van de economie te veranderen.

In 2008, enkele maanden voor het beëindigen van zijn tweede termijn werd Thabo Mbeki ontslagen. Als compromis tussen de ANC-facties kreeg Kgalema Motlanthe het interim presidentschap toegewezen (september 2008 — Mei 2009).

Jacob Zuma, het decennium van de zelfverrijking (2009 — 2018)

Had Zuma de juiste geloofsbrieven om president te worden? Er word soms gezegd dat verbannen leiders door hun verblijf in het buitenland minder affiniteit hebben met de lokale Zuid-Afrikaanse bevolking. Maar het is betwistbaar indien leiders gevangen op een eiland voor de kust van Kaapstad meer kennis van hun volk hebben dan leiders die verbannen waren in de omliggende landen zoals Mozambique, Botswana of Zimbabwe. En, er is ook discussie indien leiders uit politieke ANC-structuren beter zijn dan leiders met een militair verleden. Zuma is een leider uit ballingschap en met een militair verleden bij uMkhonto we Sizwe (MK). Zijn presidentschap werd een nationale ramp.

Zuma wordt beschuldigd van achttien misdrijven gaande van fraude, racketeering en het witwassen van geld

Hij verkrachte een jonge vrouw en nam daarna een douche tegen aids. Onmiddellijk werd het publiek beeld van de president gecrediteerd met een douchekop op zijn hoofd. Verbouwingen aan Nkandla, zijn privé huis, kostten de belastingbetalers zestien miljoen euro. Door zijn relaties met de Guptas nam deze Indische familie de beslissingen van de ministers over en zetten de economie naar hun hand. Zuma wordt beschuldigd van achttien misdrijven gaande van fraude, racketeering en het witwassen van geld.

Bedrijven kregen de mogelijkheid om hun primary listings naar offshore rekeningen over te hevelen. Kredietverlening aan de Zuid-Afrikaanse staat ging de hoogte in. De zwarte elite kreeg toegang tot beschermde jobs in het staatsapparaat op alle niveaus met als resultaat een ware consumptiebonanza.

De eerste reactie van het electoraat op het op consumptie gedreven beleid was extatisch. De bureaus voor statistiek voorspelden een electorale winst voor het ANC van meer dan zeventig procent. Maar langzamerhand drong het tot iedereen door dat het Zuma uitgavenbeleid het land opzadelde met een massief kostenplaatje. Misbeheer van budgetten had als onmiddellijk gevolg dat het voor de gemeenten onmogelijk werd om de gemeenschap van de meest elementaire dienstverlening (water, elektriciteit, afvalcollectie, ..) te voorzien. Geplande verbeteringen aan transport en openbare gebouwen kwamen niet op gang of bleven onafgewerkt.

De zwarte stedelijke arbeidersklasse werd zwaar getroffen en reageerde soms met gewelddadige straatprotesten. De barricades en brandende banden uit de apartheidsperiode waren weer dagelijks te zien in het televisiejournaal. De politie trachtte de rellen in te dijken maar het tegengeweld sloeg over op de lokale staatsinfrastructuur. Scholen, gemeenschapscentra, universiteiten, en alles wat ‘staats’ aanvoelde vloog in brand. Er waren meer rellen en stakingen dan in 1976, de hoogdagen van de anti-apartheid strijd. En de politie deed niet beter dan tijdens de apartheidsjaren en kogelde 34 stakende Lonmin-platinum mijnwerkers neer in Rustenburg ten noorden van Johannesburg.

De commentaar van de politieke elite tijdens die periode kreeg plots een zeer etnisch en raciaal tintje. Lokale politici gaven vreemdelingen de schuld en het geweld in de buitenwijken sloeg over op winkels en diensten gerund door buitenlanders.

Jacob Zuma schakelde Bell Pottinger Pvt. in, een Brits mediabedrijf die toen ook voor Margaret Thatcher had gewerkt, om zijn mediacampagne te lanceren. Pottinger lanceerde de term “white monopoly capital” en Zuma schoof zo de schuld voor de economische problemen en lokale miserie op de nek van vreemdelingen en blanke entrepreneurs.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

Een kersverse partij de BFL (Black First Land First) stak een kaars aan voor de Guptas en verweet journalisten dat de aanklacht op de Indische familie gebaseerd was op racisme en tegen alles wat ook maar een ietsje zwart was. De BFL dreigde om blanke boeren te vermoorden, als die in de weg zouden staan van de aangekondigde landhervorming. Zuma vormde een gordel van Zulu-aanhangers die het brede publiek moesten overtuigen dat hij onschuldig was en alle aanklachten tegen hem gebaseerd waren op restante vormen van racisme.

Op een herdenkingsdienst voor Mandela in Soweto werd Zuma door een voornamelijk pro-ANC-publiek minutenlang uitgejouwd

Zuma’s politieke tactiek begon de interne eenheid van het ANC aan te vreten. Op een herdenkingsdienst voor Mandela in Soweto werd Zuma door een voornamelijk pro-ANC-publiek minutenlang uitgejouwd. Het ANC verloor haar meerderheid in drie steden van Gauteng, Zuid-Afrika’s economische kernzone, en kreeg nog 54 procent van het electoraat achter zich in de lokale verkiezingen van 2016.

Meteen zwol de angst aan dat het ANC met Zuma als boegbeeld de nationale verkiezingen in mei 2019 zou kunnen verliezen. In februari 2018 kreeg Cyril Ramaphosa met een zeer nipte meerderheid de voorkeur op Nkosazana Dlamini-Zuma — een ex-vrouw van Zuma die bereid was zijn imperium verder te zetten — en werd president van het ANC.

Kan Ramaphosa, ex-vakbondsleider en een van de rijkste personen in Zuid Afrika, het land uit de sloot te halen? De uitdaging voor Ramaphosa is drieledig: corruptie de kop indrukken, de economie regenereren en tegelijk een koers uitstippelen die de gemarginaliseerde, werkloze zwarte bevolking terug hoop geeft op de toekomst.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.