COVID-19 als medicijn voor scheefgegroeide Noord-Zuidverhoudingen

De Senegalese autoriteiten hebben zeer snel kunnen leren van de corona-escalatie in China en het gebrek aan leiderschap in de Europese Unie. Van de beste leerling van de Afrikaanse klas naar de betere leerling op het wereldtoneel. Corona kan de klassieke verhoudingen in Senegal tussen de vaak witte gever en de zwarte ontvanger breken. De kaarten liggen gunstig, schrijft MO*wereldblogger Halewijn Timmerman.

Met dezelfde lijnvluchten die corona importeerden in Senegal, worden nu de laatste geïnteresseerde toeristen, expats, ngo-medewerkers en passanten zonder residentie gerepatrieerd. Een vuurdoop die de Belgische ambassade en diplomaten in Dakar met glans doorstaan. Een sociaal experiment ervaringsleren op maatschappelijk niveau ziet er dus zo uit.

Dinsdag 26 maart spreekt de Senegalese president Macky Sall de bevolking toe in een aangekondigd communiqué. Een flashback naar de finale van de Afrika-cup vorig jaar. Iedereen voor de buis. De Senegalese overheid roept voor de derde keer sinds haar onafhankelijkheid in 1960 de noodtoestand uit. Artikel 69 van de grondwet treedt in werking. Een avondklok wordt afgekondigd van 8 uur ‘s avonds tot 6 uur ‘s ochtends. Het gemeenschappelijk vervoer wordt afgelast en verkeer tussen steden is alleen mogelijk mits een goedkeuring van de prefecture of de mairie.

De Senegalese autoriteiten hebben zeer snel kunnen leren van de escalatie in China en het gebrek aan leiderschap in de Europese Unie

Iedereen wordt aangemaand binnen te blijven. Blijf in uw kot wordt vertaald en verspreid in zowat alle nationale talen en reclamespotjes op tv worden vervangen door boodschappen van algemeen nut. Telefoons staan roodgloeiend en WhatsApp doet overuren. Op dat moment telt Senegal 58 bevestigde gevallen van COVID-19-besmettingen (vandaag 196). In België zijn op dat moment al meer dan 100 dodelijke slachtoffers gevallen.

Senegal implementeert de richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie om de kracht van het virus in te dijken. Drastische maatregelen op het eerste gezicht, maar kordaat leiderschap na een tweede lezing. Blijven hameren op de gebrekkige gezondheidssystemen in de minst ontwikkelde landen zal op dit moment geen levens redden. Realisme moet nu hand in hand gaan met pragmatisme.

De Senegalese autoriteiten hebben zeer snel kunnen leren van de escalatie in China en het gebrek aan leiderschap in de Europese Unie. Van de beste leerling van de Afrikaanse klas naar betere leerling op het wereldtoneel. Ook de Afrikaanse Unie organiseert zich in sneltempo.

COVID-19 als medicijn voor geloof in eigen kunnen

De accumulatie van de geschiedenis - slavenhandel, kolonisatie, priesters met missies en veel vormen van ontwikkelingssamenwerking - heeft bijgedragen aan een fundamenteel probleem in het Zuiden: gebrek aan vertrouwen in zichzelf. Dit zelfbeeld en de stereotypering die hiermee gepaard gaan, zijn het resultaat van een complex systeem van onderdrukking, veelal in stand gehouden door het Westen.

Het gebrek aan vertrouwen in zichzelf is nefast, destructief en kan aanzien worden als een belangrijke reden voor diverse ontwikkelingsproblemen. Algemeen vertrouwen draagt in een samenleving bij tot goed functionerende instituties, een efficiënte rule of law en faciliteert samenwerkingsverbanden. Wanneer mensen elkaar vertrouwen, verminderen de transactiekosten in de samenleving, functioneren organisaties beter, zijn overheden efficiënter en regeringen legitiemer.

Diverse metingen en onderzoeken van de afro-barometer tonen aan dat dit vertrouwen in Senegal tot nog toe zeer laag was. Corona schudt dit grondig door elkaar. Met een overdosis protectionisme in de ochtend en twee pilletjes trustbuilding na elke maaltijd zullen we het post-coronatijdperk ingaan.

Geen twaalf uur na de afkondiging van de noodtoestand organiseerde de private sector, de overheid en het maatschappelijk middenveld zich om een inderhaast opgericht Coronanoodfonds te spijzen. Via een inzamelactie op de nationale tv staan in een mum van tijd enkele miljarden CFA’S op de coronarekening te blinken.

Via videoboodschappen, WhatsApp-statussen, steunbetuigingen van de diasporagemeenschap en een flinke dosis burgerzin strijdt Senegal verder tegen dit virus

Opvallend: het zijn uitsluitend Senegalezen of Senegalese bedrijven die geld storten in de kas. Uiteraard zullen bi-en multilaterale pleisters op de wonden niet uitblijven, aangezien ook de internationale etiquetteregels in tijden van corona worden gerespecteerd.

Ondertussen worden een kwijtschelding van leningen en schulden aangevraagd bij het Internationaal Monetair Fonds en de Wereldbank. De overtuiging dat deze crisis alleen kan worden aangepakt door geïntegreerde oplossingen nestelt zich in deze samenleving even snel als het virus zich verspreidt over de wereld. De Senegalese zorgwerkers worden gelauwerd en halen zelfs de media aangezien Senegal de snelste coronatest zou ontwikkeld hebben in samenwerking met een Britse farmabedrijf.

Via videoboodschappen, WhatsApp-statussen, steunbetuigingen van de diasporagemeenschap en een flinke dosis burgerzin strijdt Senegal verder tegen dit virus. De angst die het Westen beheerst, maakt hier plaats voor daadkracht, fierheid en vertrouwen in elkaar. Op sociale media gaan geruchten dat vaccins zullen getest worden in het grote land ‘Afrika’. Hartenaas voor de perceptie, verontwaardiging en het vertrouwen van het Senegalees gemeenschapsgevoel.

Optimistisch fatalisme parce que c’est dieu qui le veut

Roeien met de riemen die voorhanden zijn – met of zonder alcoholgel op. Maar vooral ook zonder beademingstoestellen, overheidssteun aan de bedrijven en zelfstandige of helikoptergeld. Hier steekt veeleer een omgekeerde dynamiek de kop op. Een soort optimistisch fatalisme parce que c’est dieu qui le veut.

Zal het post-coronatijdperk een nieuwe wereldorde inluiden waarin Afrika niet meer gebukt gaat als hulpproject van ex-koloniale mogendheden?

Het sociaal contract tussen de overheid en de burgers kan er na deze crisis helemaal anders gaan uitzien. Het verschil in coping mechanismen tussen de Senegalese samenleving en de Belgische is ironisch genoeg zwart en wit. Afgezien van het feit dat de Bregmanniaan in mij ook gelooft dat crisissen het beste in mensen naar boven halen, zullen er toch nog heel wat onvoorspelbare scenario’s en dynamieken de kop op steken.

Zal het post-coronatijdperk een nieuwe wereldorde inluiden waarin Afrika niet meer gebukt gaat als hulpproject van ex-koloniale mogendheden? Een tijdperk waarin échte gelijkwaardige partnerschappen floreren en waarin vertrouwen in eigen kunnen, waardering van capaciteiten en binnenlandse knowhow hoogtij vieren. Of zullen ook hiertegen snel weer antilichamen gevonden worden?