'Er is dringende actie nodig'

Soedanese migranten in België zitten klem tussen COVID-19 en een vijandig Europa

© PICUM

Migranten in het Brusselse Maximiliaanpark

De situatie voor transitmigranten uit Soedan die al voor de pandemie zeer problematisch was, is vandaag nog uitzichtlozer geworden. Een gebrek aan opvang en ondersteuning, en onduidelijke en trage asielprocedures maken dat de meesten van hen geen enkel perspectief hebben, stellen Dalal Rajab en Susanne Jaspars, die onderzoek voert voor de London School of Economics.

‘Ik woon in een kraakpand in Brussel. Dat is beter dan op straat, zoals voor de pandemie het geval was. Als ik hier asiel zou aanvragen, zou ik nog geen onderdak krijgen van de staat omdat mijn vingerafdrukken al in Frankrijk geregistreerd zijn. Hoe dan ook is asiel aanvragen nu moeilijk omdat het alleen online kan en ik geen smartphone of e-mailadres heb. Om niet uitgezet te worden volgens de Dublin-regeling (zie kader), moet ik een officieel adres in België opgeven en 6 maanden wachten. Als ik geen adres heb, moet ik 18 maanden op straat wachten. Ik kan alleen in het kraakpand blijven — zonder bescherming en met minimale rechten — of proberen naar het Verenigd Koninkrijk te gaan.'

In de Dublin-voorschriften is bepaald dat het EU-land waar bij aankomst iemands vingerafdrukken zijn genomen, verantwoordelijk is voor asielaanvragen. Als vluchtelingen via het land van eerste aankomst naar een ander EU-land verhuizen, kunnen ze volgens deze regels worden uitgezet.

Als de asielzoeker een Belgisch adres kan opgeven en 6 maanden wacht, kan dat worden omzeild, maar in die periode krijgt hij of zij geen huisvesting van de overheid. Kan er geen adres worden opgegeven, moet er 18 maanden worden gewacht.

Deze getuigenis schetst een typisch verhaal van Soedanezen zonder papieren in België. De enige mogelijkheid die hen verder nog rest, is vrijwillig terugkeren naar Soedan. Maar hoewel een revolutie in 2019 een overgangsregering in Soedan bracht, geloven vele Soedanezen met wie we in Brussel spraken dat de economische crisis, de fragiele politieke situatie en het aanhoudende geweld in Darfoer nog geen veiligheid garanderen. Ook de aanwezigheid van Mohamed Hamdan Dagalo in de overgangsregering, maakt vele Soedanese migranten, vaak afkomstig uit Darfoer, onzeker. De man, ook bekend als Hemedti, is de leider van de Rapid Support Forces (RSF), die worden verantwoordelijk geacht voor de gruweldaden in Darfoer.

Door koloniale en familiebanden is het Verenigd Koninkrijk lange de tijd de favoriete bestemming geweest voor Soedanese migranten en vluchtelingen. Het land legaal bereiken om er asiel aan te vragen is onmogelijk, wat ervoor zorgde dat vele Soedanezen zonder papieren in Frankrijk en België verblijven, in de hoop om zo in het Verenigd Koninkrijk te geraken.

De risico's en zware levensomstandigheden die hiermee gepaard gaan, wegen zwaar op de fysieke en mentale toestand van Soedanese migranten in België. Bovendien kiest het beleid voor een strategie van afschrikking in plaats van asiel aan te bieden aan mensen op de vlucht voor geweld en vervolging. Het vragen en krijgen van asiel is bijna onmogelijk geworden. Of je nu asiel vraagt of niet, je slaapt op straat, in kraakpanden of in opvangcentra voor daklozen. Door de lockdowns en andere maatregelen is hulp nog beperkter geworden, terwijl er nog steeds sprake is van politiegeweld.

De rol van een overheid zou moeten zijn om een veilige omgeving aan te bieden, ook terwijl iemand beslist over het al dan niet aanvragen van asiel, de keuze om door te reizen naar het Verenigd Koninkrijk of terug te keren naar Soedan. Deze problemen beperken zich niet alleen tot Soedanezen in België.

Bovendien zijn asielprocedures en bepalingen van EU-lidstaten te verschillend, terwijl asielverplichtingen tussen de lidstaten beter moeten worden gedeeld. Soedanezen zouden veilig asiel moeten kunnen aanvragen in het land waar ze de nauwste band mee hebben. Daarnaast zou er ook de mogelijkheid moeten kunnen zijn om in het Verenigd Koninkrijk asiel aan te vragen, zonder de noodzaak om het land illegaal te moeten binnenkomen.

Wat brengt hen tot in België?

Tussen 2014 en 2016 bereikte Soedanese migratie naar Europa een hoogtepunt, als gevolg van het langdurige conflict in Darfoer. Dat conflict begon in 2003 nadat een opstand er hardhandig en met veel geweld werd aangepakt door een militie geallieerd aan de voormalige Soedanese regering. Tegen 2005 maakte het conflict zo'n 130.000 slachtoffers en raakten 2 miljoen mensen ontheemd. Nadien vluchtten nog meer mensen en het conflict nam nog verder toe tot het hoogtepunt in 2013, met de oprichting van Hemedti's paramilitaire organisatie RSF.

Het voortdurende geweld, de ineenstorting van de Libische staat en de toename aan smokkelactiviteiten in de regio, bracht veel Darfoeri's ertoe Soedan te verlaten. In Darfoer en hoofdstad Khartoem kregen ze te vaak te maken met aanvallen, gevangenschap, mishandeling en discriminatie op de arbeidsmarkt. Vele ontheemden konden hun land niet meer veilig bewerken. Jongeren werden wanhopig. De meesten onder hen woonden 10 tot 15 jaar in vluchtelingenkampen.

Er leven nog steeds meer dan 2 miljoen mensen in vluchtelingenkampen en 9,3 miljoen mensen hebben humanitaire hulp nodig.

In 2020 blijft de situatie nog steeds kwetsbaar. Er leven nog steeds meer dan 2 miljoen mensen in vluchtelingenkampen en 9,3 miljoen mensen hebben humanitaire hulp nodig. Het geweld en ontheemding blijven nog steeds doorgaan, zij het in kleinere schaal dan voordien. Recent nog viel een Arabische militie een vluchtelingenkamp aan in West-Darfoer. De invloed uit buurland Libië dat verder afglijdt in een burgeroorlog is zo ook voelbaar in Soedan.

Eenmaal in Europa worden Soedanezen nog steeds geconfronteerd met geweld. Ze zitten vast aan de grenzen, omdat niet iedereen smokkelaars kan betalen om over te steken. Ze slapen op straat of in bossen, met weinig of geen hulp. Ze worden met traangas bestookt en uitgezet door de politie.

Door slechte levensomstandigheden in Italië, probeerden velen snel naar Frankrijk te gaan. Maar de trage en verwarrende asielprocedure in Frankrijk zette velen ertoe aan om weer verder te trekken, naar het Verenigd Koninkrijk. De focus van de route naar het Verenigd Koninkrijk werd in 2016, na de ontruiming en afbraak van de “Jungle” in Calais opnieuw verlegd, naar Brussel deze keer. Daar kampeerden ze in het Maximiliaanpark, vlakbij de Dienst Vreemdelingenzaken. Steun en opvang werd voorzien door vrijwilligers en ngo's, zoals het Burgerplatform, omdat het aanbod door de overheid beperkt of onbestaande was. Al snel herbergde het initiatief zo'n 300-400 transmigranten per nacht. Later in 2017 startte het Burgerplatform met de steun van de stad Brussel een daklozenopvang waarin ook transmigranten konden verblijven.

Het overheidsbeleid en politieoptreden tegenover Soedanezen werd steeds feller. Vanaf 2017 werden Soedanezen opgepakt en vastgehouden als hun vingerafdrukken in Italië of elders waren geregistreerd. Maar de grootste angst was de deportatie naar Soedan, na berichten over samenwerking tussen de Belgische overheid en Soedan om “illegale migranten” te screenen en terug te sturen. Die samenwerking kwam fel in opspraak toen bleek dat enkele migranten die gedwongen terugkeerden bij aankomst waren gemarteld. In maart 2018 stelde België nieuwe wetgeving op die bepaalde dat de staat geen verantwoordelijkheid meer neemt voor wie geen asiel in België aanvraagt. Dat betekent geen onderdak of andere hulp voor wie op doorreis is.

COVID-19 maakte alles nog erger

Vandaag zijn er nog steeds Soedanezen zonder papieren in België. Uit eerste gesprekken en onderzoek blijkt dat hun situatie alleen maar verslechterde. Sinds de revolutie in Soedan liepen de asielprocedures vast (in april 2019 trad president Omar al-Bashir af na aanhoudend protest, hij werd opgevolgd door Abdalla Hamdok die een overgangsregering leidt, red.). Er werden bijna geen beslissingen meer genomen, waardoor vele asielzoekers in het ongewisse blijven over hun situatie. Velen wachten al anderhalf jaar op een beslissing.

Anderen hopen via België in het Verenigd Koninkrijk te geraken nadat hun aanvragen in andere Europese landen werden afgewezen. Sommigen vinden onderdak in opvangcentra voor daklozen of asielzoekers, maar de meesten van hen leven op straat. In januari besliste minister van Asiel en Migratie Maggie De Block dat sommige asielzoekers geen recht meer hadden op huisvesting in asielcentra, ook niet voor wie onder de Dublin-verordening valt. Dat is het geval voor de meeste ongedocumenteerde Soedanezen in Brussel en druist in tegen een uitspraak van het Europese Hof van Justitie, waarin gesteld wordt dat België verplicht is alle asielzoekers een waardige levensstandaard te bieden.

De beslissing om sommige asielzoekers geen recht op opvang meer te geven, druist in tegen een uitspraak van het Europese Hof van Justitie.

Ook COVID-19 verscherpte de moeilijke levensomstandigheden voor migranten en asielzoekers. In maart stopte de Dienst Vreemdelingenzaken met het behandelen van asielaanvragen en werden opvangcentra gesloten. Begin april werd het registratiecentrum weer geopend, maar sindsdien moeten aanvragen online gebeuren waarna het wachten is op een afspraak. Gezinnen met kinderen en zwangere vrouwen krijgen de prioriteit. Zij wachten maximaal twee weken op een afspraak, terwijl alleenstaande mannen vijf weken kunnen wachten. Bovendien hebben velen van hen geen toegang tot een smartphone, computer of e-mailadres om de aanvraag te doen. En als dat wel lukt, krijgen ze geen tijdelijk onderdak terwijl ze wachten op een afspraak of een beslissing binnen de Dublin-procedures. Er is nog geen einddatum voorzien voor deze manier van werken.

Enkele hoteluitbaters boden tijdens de pandemie onderdak aan, maar de meeste migranten verbleven in kraakpanden of opvang voor daklozen. Begin 2020 verbleven enkelen van hen in het opvangcentrum Port D'Ulysse dat werd beheerd door het Burgerplatform. Maar dat zag hun opvangcapaciteit door de pandemie, met de nood om sociale afstands- en hygiënemaatregelen te voorzien, drastisch verminderen.

De maatregelen die met de pandemie gepaard gingen, maakten het in het algemeen voor ngo's en vrijwilligers moeilijker om bijstand te verlenen. Pas op 2 juni hervatte de humanitaire hub — de humanitaire hulppost waarin verschillende ngo's samenwerken — hun werk weer op volle kracht, maar ook hier zorgen sociale afstandsregels ervoor dat hun capaciteit afneemt.

Hoewel Soedanezen niet langer in gesloten centra worden vastgehouden, blijkt uit gesprekken dat politiegeweld voortduurt. Het gaat hierbij vooral om beledigingen en intimidatie na arrestatie, meestal zonder toegang tot een Arabischtalige tolk.

Er is dringende actie nodig voor de bescherming en het welzijn van Soedanese migranten in België. Voldoende onderdak, voedsel, water en gezondheidszorg — inclusief psychosociale ondersteuning is nodig. Het zijn aanbevelingen die al in 2018 werden gedaan, maar ze zijn vandaag nog noodzakelijker. Eenvoudigere en snellere asielprocedures, toegang tot vertalers en juridische ondersteuning zijn even belangrijk. Er is ook nood aan bijkomend onderzoek over de situatie van Soedanezen in België.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
Susanne Jaspars is onderzoeker aan de “Conflict and Civil Society Research Unit” van de London School of Economics, en bij het SOAS Food Studies Center.

Dalal Rajab behaalde een Master in Governance and Development aan de Universiteit Antwerpen (2005). Ze is mede-oprichter en coördinator van Sudan Action Group (in Brussel gevestigde diaspora-organisatie).

(vertaald uit het Engels door Kris Berwouts)

Dit artikel verscheen eerst op African Arguments — Debating Ideas, een nieuwe sectie die de waarden en het redactionele ethos van de boekenreeks African Arguments wil weerspiegelen door geëngageerde, vaak radicale, wetenschappelijke, originele en activistische teksten van binnen en buiten het Afrikaanse continent te publiceren. Het biedt debatten en engagementen, contexten en controverses, en recensies en reacties die voortvloeien uit de African Arguments-boeken.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.